ԺԱԳ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Յաճախ հարց կը տրուի եւ` արդարացիօրէն, թէ ՀՅ Դաշնակցութիւնը գաղափարական ո՞ր դպրոցը դաւանող քաղաքական կուսակցութիւն է, եւ բնականաբար, մեկնելով 128 տարուան պատմական ընթացքէն եւ յեղափոխական պայքարի բովէն, հարցադրումին կը տրուին հետեւեալ պատասխանները. Դաշնակցութիւնը ընկերվարական կուսակցութիւն է, Դաշնակցութիւնը ազգային-ազատագրական պայքարի կուսակցութիւնն է, Դաշնակցութիւնը ընկերային արդարութեան ջատագով կուսակցութիւնն է հայութեան մէջ, Դաշնակցութիւնը էապէս ազգային կուսակցութիւնն է…
Իր դաւանած արժէքներով, էութեամբ, 128-ամեայ աւանդներով ՀՅ Դաշնակցութիւնը ազգային, ընկերվարական, ժողովրդավարական եւ յեղափոխական կուսակցութիւն է, որուն անդամները ուխտած են պաշտպանը հանդիսանալ հայութեան բովանդակ իրաւունքներուն, անոնք ըլլան ազգային, քաղաքական, ընկերային, տնտեսական, մշակութային թէ հոգեւոր: Բայց Դաշնակցութիւնը զուտ ընկերվար-ժողովրդավարական, ազգայնական կամ յեղափոխական կուսակցութիւն չէ: Դաշնակցութիւնը այս բոլորին համադրումն է, եւ այս համադրումէն ծնունդ առած է նոր որակի գաղափարախօսական ուղղութիւն, որ պայմանականօրէն կարելի է կոչել դաշնակցականութիւն:
Զարմանալի չէ, որ երբ աղբիւրներ կը կարդանք ՀՅ Դաշնակցութեան գաղափարախօսութեան ակունքներուն մասին, այդ աղբիւրները մեզի յղում կը կատարեն 1890-էն առաջ հայ ազգային-քաղաքական մտքին մէջ տիրած եռուզեռին` հասնելով մինչեւ ազգային միտքի ձեւաւորման առաջին նախաքայլերը եւ հայութեան արեւելահայ թէ արեւմտահայ հատուածներուն մէջ ազգային զարթօնքի շարժումները, որոնք կրելով հանդերձ այդ ժամանակահատուածի եւրոպական եւ ռուսական յառաջդիմական մտածողութեան ազդեցութիւնը, այսուհանդերձ, թելադրուած էին հայ անկախ ազգային մտածողութիւն ունենալու անհրաժեշտութենէն: Մեր աչքին առջեւ կու գան 19-րդ դարու հայ ազգային մտածողութեան մեծ դէմքերը արեւմտահայ եւ արեւելահայ հատուածներուն մէջ` արեւմտահայ գրողներու ամբողջ հոյլը, Խաչատուր Աբովեան, Միքայէլ Նալբանդեան, Րաֆֆի: Անոնք հիմքը դրին հայ ազգային ինքնուրոյն մտածողութեան, որ անպայմանօրէն իր ուղին պէտք էր հարթէր դէպի գործնականացում` կազմակերպական շրջանակներու միջոցով, որոնք դրսեւորուեցան օսմանեան բռնատիրութեան դէմ հայութեան ազգային-ազատագրութեան պայքարը յառաջ մղելու կոչուած կազմակերպութիւններուն ընդմէջէն:
Գաղափարախօսութեան ձեւաւորման յաջորդ փուլը արդէն բուն ժամանակակիցներու գաղափարներուն ու միտքերուն փուլն է` Խրիմեան Հայրիկէն սկսեալ մինչեւ հայկական յեղափոխութեան ռահվիրաներուն մտաւոր արտադրանքը եւ հայկական պետականութեան վերականգնումէն ետք այդ պետականութեան առաջին այրերուն ձգած հսկայական ժառանգութիւնը:
Հայ ազգային ինքնուրոյն մտածողութեան ձեւաւորման այս նախակարապետներուն եւ Դաշնակցութեան առաջին սերունդներուն կատարած աշխատանքը անգնահատելի է զանազան առումներով: Մտածողութեան մակարդակին վրայ անոնք նախ թօթափեցին ազգային առումով ուրիշին ենթակայ ըլլալու բարդոյթը, ապա ազգովին թեւակոխեցինք ուրիշ կարեւոր փուլ մը, որուն ընթացքին, անկախ դասակարգային բաժանումէն, հայութիւնը կամաց-կամաց կրօնական համայնքներու կարգավիճակէն սկսաւ դուրս ելլել եւ ինքզինք գիտակցիլ իբրեւ ազգ, որ ունի իր առանձնայատկութիւնները, եւ այս առանձնայատկութիւններուն պահպանումով ու զարգացումով է, որ ան կը նպաստէ նաեւ մարդկային մեծ քաղաքակրթութեան հարստացման: Բայց հոս չի վերջանար հայ ազգային մտածողութեան ձեռքբերումներու շարքը: Որակական անցումը կատարուեցաւ այն ժամանակ, երբ հայկական յեղափոխութեան բովին մէջ, իսկ անկէ ետք` ազգային մեծ աղէտէն դուրս ելլելու մեծ ճիգին մէջ, արդէն ազգ դարձած հայութիւնը մտածեց իր գոյութիւնը յաւերժացնելու համար մնայուն երաշխիք մը ունենալու մասին, որ այս պարագային ուրիշ բան մը չէր, եթէ ոչ` հայ ազգային անկախ պետականութեան վերականգնումը եւ հայոց հայրենիքի ուրուագծումը հայ մարդոց միտքերուն մէջ: Ասիկա է ուրեմն հայ ազգային քաղաքական միտքի հանգանակը, եթէ կ՛ուզէք, այսպէս կոչուած, հայ ազգային գաղափարախօսութիւնը` իր սեղմ գիծերով, որոնց խտացումը արտացոլուած է Դաշնակցութեան գաղափարախօսութեան, իմա՛ դաշնակցականութեան մէջ: Այն, որ ունենանք անկախ հայրենիք, այդ անկախ հայրենիքին մէջ հայ ազգը ազատօրէն ինքզինք դրսեւորէ ստեղծագործ աշխատանքի ընդմէջէն, հայութեան աշխարհասփիւռ զաւակները իրենց վերջնական կայքը գտնեն այդ կտոր մը հողին վրայ, բայց նաեւ ձգտին ամբողջացնելու այդ հայրենիքը` պատմական արդարութիւնը վերահաստատելով:
Ահաւասիկ կարճ տողերու մէջ ուրեմն փորձեցինք ներկայացնել, թէ ի՛նչ է հայ ազգային հանգանակը, որ կը կազմէ Դաշնակցութեան գաղափարախօսութեան հիմքը, եւ այս հիմքին վրայ է, որ խարսխուած է դաշնակցականութեան յեղափոխականութիւնը, որ մնայուն շարժիչ ուժ է հայ ազգային իրաւունքները վերստանձնելու ճամբուն վրայ: Անշուշտ այս բոլորին մէջ պէտք չէ մոռնալ երբեք ընկերային արդարութեան համար պայքարի գաղափարը, որովհետեւ ազգային-ազատագրութեան գաղափարը, նաեւ ազգային պետականութեան ամրապնդումն ու հզօրացումը, միեւնոյն ժամանակ ալ ընկերային ու տնտեսական ազատագրումի պայքարը իրարու ոչ թէ հակասող գաղափարներ են, այլ` զիրար փոխլրացնող: Կը մնայ սակայն, որ իր հիմնադրութենէն 128 տարի ետք, ՀՅ Դաշնակցութիւնը իր գաղափարախօսութեան ընդմէջէն նորովի վերլուծման ենթարկէ ներկայիս հայութեան ապրած առարկայական եւ ենթակայական պայմանները եւ իր ընելիքը որոշէ դաշնակցականութեան յեղափոխականութիւնը` հայ ազգային յեղափոխական մտածողութիւնը յառաջ մղելու առումով, համահունչ` 21-րդ դարու պահանջներուն:
Տակաւին կարելի է երկար, բաւական երկար խօսիլ դաշնակցականութեան մասին: Անոր մէջ խտացուած են 128 տարիներէ ի վեր դաշնակցական միտքին ծնունդ տուած ամբողջ մտաւորական, գաղափարախօսական, տեսաբանական արտադրանքը, նաեւ` դաշնակցական բարոյական արժէքներու անգիր ժառանգութիւնը: Քիչ բան չէ երբեք այն, որուն ժառանգորդներն ենք մենք այսօր: Գաղափարական այս ժառանգութեան վրայ պէտք է գուրգուրալ, բայց նաեւ` փոշին առնել անոր վրայէն, թոյլ չտալ, որ կուլ երթայ կարգախօսային ժամանակաւոր ու անցողիկ տրամադրութիւններուն, բայց մանաւանդ կեանքի պէտք է վերածել զայն, յեղափոխական մշտանորոգ ուղեցոյց դարձնել:
Ահաւասիկ ա՛յս է մեր գլխաւոր մարտահրաւէրը` ՀՅԴ-ի հիմնադրութեան 128-ին եւ անկէ ետք:
