Գրական Խնդիրներ
Սկսնակներուն Հետ
Տակաւին պատանի, բայց բանաստեղծութեան սիրով բռնկած` աշակերտական գրասեղաններուն վրայէն օր մը փորձութիւնը ունեցայ Յ. Օշականին ներկայացնելու երկար ոտանաւոր մը: Իմ համոզումով գրուածքս արժանի էր գնահատանքի` շողշողուն պատկերներ, խնամքով ընտրուած բառեր, յաջող տաղաչափութիւն եւ վերամբարձ ներշնչում: Յուզումով սպասեցի անուանի քննադատի կարծիքին: Այն հաւատքը ունէի, որ պիտի գար զիս շնորհաւորէր եւ պիտի խորհուրդ տար, որ բանաստեղծութիւնս ղրկեմ թերթի մը` տպագրելու համար: Ի՜նչ մեծ եղաւ յուսախաբութիւնս, երբ դասարանէն ներս մտնելով` խօսքը ինծի ուղղեց եւ ըսաւ.
– Չորպաճի՛, ոտանաւորդ կարդացի. Սիպիլ, Որբերեան եւ քիչ մըն ալ Մեծարենց կը հոտի. դեռ շա՜տ օդային ես. ոտքերդ ամուր դիր հողին վրայ եւ այնպէս քալէ: Լաւ կ՛ընես, որ պատռես այս «գոհարդ», գրես եւ նորէն պատռես, կարդաս, սերտես եւ խոկաս…
Այնուհետեւ, դառնալով դասարանին, Օշական բացատրեց, որ բանաստեղծութիւնը ամէնէն դժուար սեռն է գրականութեան, որ` լուրջ աշխատանք, խտութիւն եւ խստապահանջութիւն կը պահանջէ, որ` իրական եւ անկեղծ ապրումներէ պէտք է բխի, որ` արիւնով պէտք է գրուի, ինչպէս գրուած են Դուրեանի տաղերը: Իբրեւ եզրակացութիւն` բացագանչեց:
– Տիրացունե՛ր, հաւատքով եւ երկիւղածութեամբ մօտեցէք արուեստի տաճարին…
Ես, ի հարկէ, մինչեւ ականջներս կարմրած` դժգոհ էի վարպետին վերաբերումէն: Կը խորհէի, որ կա՛մ լաւ չէ կարդացած գրութիւնս, կա՛մ լաւ չէ հասկցած: Արդէն, ե՞րբ բան մը հաւնած էր որ… Հիները ե՞րբ կրցած են գնահատել նորերուն տաղանդը…
Այն ատեն մենք համարձակութիւնը չունէինք պատասխանելու. ուստի լռեցի` համոզուած, որ Օշական ոտնակոխ կ՛ընէր հայ բանաստեղծութեան նորաբողբոջ ծիլերը եւ այս ձեւով ծանր հարուած մը կու տար հայ գրականութեան:
Տարիներ անցած են այս դէպքին վրայէն. վարպետին ոսկորները` հող դարձած, բայց իր բառերը միշտ կը հնչեն ականջիս. «Տիրացունե՛ր, երկիւղածութեամբ մօտեցէք արուեստի տաճարին»:
Այս խօսքերը պատգամային արժէք կը ստանան մանաւանդ այն բոլոր առիթներուն, երբ խնդրոյ առարկայ կը դառնայ սկսնակ գրողները քաջալերելու հարցը:
Բարեբախտութիւն է, որ մուսաները դարպասող պատանիներ ունինք: Յուզիչ է նոյնիսկ տեսնել, որ սփիւռքի օտար երդիքներուն տակ, տարագրութենէն կէս դար ետք, հայ գրականութեան սպասարկող նոր «տիրացուներ» երեւան կու գան:
Ի՞նչ դիրք բռնել այս սկսնակներուն, այս թանկագին յոյսերուն հանդէպ: Գովաբանե՞լ, քննադատե՞լ, անտարբե՞ր մնալ եւ սպասել, որ աճին…
Անտարբերութիւնը ամէնէն բացասական երեւոյթն է ստեղծագործութեան մարզին մէջ: Արուեստի իւրաքանչիւր արտայայտութիւն հոգիէ մը կը ծնի եւ ուրիշ հոգիներու հաղորդութեան կը յանձնուի. հետեւաբար արձագանգի կը սպասէ: Հոն, ուր լռութիւն կը տիրէ, հոն կրնայ նաեւ ստեղծագործական կենդանութիւնը վերջ գտնել:
Սկսնակները մասնաւորապէս կը սպասեն գնահատութեան երկու խօսքի` իրենց ինքնավստահութիւնն ու ժպիտը գտնելու համար: Կը սպասեն, որ մարդիկ գտնուին իրենց շուրջ եւ ըսեն. «Գրածդ կարդացի, լաւ էր, շարունակէ»: Այսքանը բնական պահանջ է եւ հոգիի անհրաժեշտ սնունդ:
Սակայն ի՞նչ պիտի ըլլայ մեր մամուլին եւ գրախօսողներուն վերաբերումը:
Մեր իրականութեան մէջ կարծես թէ այս հարցը իր լուծումը գտած է ինքնաբեր շռայլութեամբ մը. քաջալերե՜լ, քաջալերե՜լ, որպէսզի նորերը չխամրին: Այդպէս ալ կ՛ընէ հայ թերթերուն կարեւոր մէկ մասը, հրատարակելով ոտանաւորներ, որոնք դեռ պէտք էր սպասէին հասուննալու համար, գովելով ու գովաբանելով շնորհքի կայծեր, որոնք հազիւ արծարծած` կը մարին արդէն:
Սկսնակներով հետաքրքրուիլն ու զբաղիլը լուրջ խնդիր է: Գուրգուրանքով, այլեւ հասկացողութեամբ պէտք է մօտենալ անոնց առաջին փորձերուն: Թերութիւններու մատնանշումը, տգեղութիւններու ձաղկումը, տկարութիւններու յայտնաբերումը ոչ միայն դէմ չեն «քաջալերանք»-ի ոգիին, այլ նաեւ` անհրաժեշտ պարտականութիւն: Սկսնակը ինչպէ՞ս պիտի կշռէ իր ուժերը եւ ինչպէ՞ս պիտի գտնէ իր ճամբան, եթէ արուեստի բծախնդրութեամբ տառապող հասուն գրիչներ չգտնուին ուղղութիւն տուող:
Նորահաս գրողներուն համար բարիք մը չէ շռայլաբան գովասանքը: Կրնայ նոյնիսկ աւերներ գործել` անտաղանդները մղելով ինքնահաւան բաւականութիւններու եւ փակելով ուղին ամէն յառաջդիմութեան:
Ո՞վ կրնայ ժխտել, որ պատասխանատուները նոյն ատեն պարտականութիւնը ունին յաջողած կտորի մը գեղեցկութիւնը մատնանշելու` արուեստի նոյն բծախնդրութեամբ:
Յամենայն դէպս ո՛չ մէկ անպատեհութիւն կայ ճշմարտութիւնը շեշտելուն մէջ: Կողմնակի նկատումներ տեղ չունին գեղարուեստական ստեղծագործութիւններու պարագային, ըլլան անոնք ծիլ թէ ծաղկաբաց ծառ:
Սկսնակի մը համար քաջութիւն եւ առաքինութիւն է, իր նախափորձերը պատռել գիտնալը: Լոյս տեսնելու աճապարանքները շատ անգամ սայթաքեցնող փորձութիւններ են:
Իմ սերունդիս համար, որ դէպի մայրամուտ կը հակի, ուրախութիւն է տեսնել նորածագ ճառագայթներ: Այս մասին ո՛չ մէկ կասկած: Բայց կը խորհիմ նաեւ, որ իրաւունք ունէր Յ. Օշական, երբ իր աշակերտներուն կը թելադրէր օդային մարզանքներէ հրաժարիլ, ոտքերը ամուր դնել հողին վրայ եւ տեւաբար ձգտիլ կատարելագործման` ընթերցումի, խոկումի եւ աշխատանքի ճամբով:
Համբաւը աճապարանքով չի շահուիր: Ծափն ու գովասանքը դեռ մինչեւ այսօր մէկ հատիկ բանաստեղծ չեն կրցած ստեղծել:
Մ. ԻՇԽԱՆ
