Գրական Առօրեայ
Ա. Ալիքեան
Կարելի չէ ճշդել, թէ գրական ընդունակութիւն մը առաւելագոյն չափով ե՞րբ կը փթթի, ո՞ր տարին, ո՞ր տարիքին, ներքին կամ արտաքին ի՞նչ ճնշումներով: Ոմանց բանաստեղծական տարերքը ձեւ կ՛առնէ վաղ շրջանին, իսկ ուրիշներ քիչ մը ուշ կը տիրապետեն ծնուցիչ տրամադրութիւններու:
Աբրահամ Ալիքեան հասունութեան երկրորդ փուլը ապրած բանաստեղծ է: Գրական իր փորձերը հոս ըրաւ Ալիքեան եւ երախայրիքը ստորագրած էր արդէն, երբ մեկնեցաւ Հայաստան. բայց պէտք եղաւ շուրջ քսան տարի սպասել իրեն, որպէսզի արժանաւոր բերքով մը ներկայանայ ընթերցողին:
1965 թուականը, ինչպէս բովանդակ հայութեան, նաեւ Ալիքեանի համար եղաւ «Բարեյուսոյ Հրուանդան» մը: Այդ թուականին հրապարակ հանեց պոէմը` իր առաջին ուշագրաւ երկը, որ Երեւանի Մատենադարանին պարփակած գանձերուն յուզումն ու իմաստութիւնը, մատեաններուն հրաշքն ու հրաշագործ մեր ժողովուրդին խորունկ էութենէն մասեր սեւեռած գործ էր, բանաստեղծի մը ստեղծագործական վարկը բազմապատկող իրագործում:
Այնուհետեւ Ալիքեան հայացուց Շարլ Ազնաւուրի երգերը եւ այս տարի լոյս ընծայեց «Աչքեր» անունով քերթողական նոր հատոր մը:
«Աչքեր»-ը աշխարհի հմայքները նրբօրէն աւազանող եւ հեռու ու մօտ իրերը նոր լոյսով ու հմայքով ողողող թրթռուն դիւան է, որ առաջին վայրկեանէն կը բռնէ ընթերցողը եւ զայն կը տանի մինչեւ վերջին էջը: Ոչ միայն այդքան: «Աչքեր»-ը կը պարտադրէ, որ ընթերցողը վերադառնայ իրեն, իր նուաճած լոյսին, գիւտերուն, իր բովանդակած «կիրակնօրէն վայելուչ» բաներուն վայելքը շարունակելու համար:
Ինքզինք պարտադրող այս ուժը զգալի է առաջին ակնարկով: Աբրահամ Ալիքեան ոտանաւոր սարքող արհեստաւոր մը չէ, բանաստեղծութիւն արարող արարչագործ ընտիրներու դասուն կը պատկանի, մէ՛կը յետպատերազմեան մեր այն բանաստեղծներէն, որոնք սրբութեամբ մօտեցան արուեստին ու ետ վանելով «ամէն քմայք` ամէն հմայք օտարոտի», պեղեցին իրենց հոգին, իրե՛նց հարազատը, իրենց լաւը, իրենց ցնորքն ու պատգամը միայն ընթերցողին հաղորդելու ազնուական ճիգով մը:
«Աչքեր»-ը Ալիքեանի աչքեր են, սեփակա՛ն, եւ ատոր համար թարմութեամբ կը շնչեն իր ամփոփած բանաստեղծութիւնները, եւ անոնց փոխանցած ապրումը յաճախ ընթերցողին մէջ կը տեւէ` «որպէս աղօթք, բազմարձագա՜նգ մի գոհութիւն»…
Պ. Ս.
Հայ Լեզու
Շնորհակա՜լ եմ, լեզո՛ւս, որ բերանիս մէջ մանկուց
Ամրան պաղուկ տանձի պէս քե՛զ դրեց բախտը բաշխիչ,
Շնորհակա՜լ եմ, լեզո՛ւս, որ քեզնով են կուց առ կուց
Ուսուցիչներս ծերուկ մատուցել խինդ ու թախիծ:
Շնորհակա՜լ եմ ամէն վանկիդ համար ու յանգիդ,
Իւրաքանչիւր հնչիւնիդ ու թրթռումի՛դ իսկ համար,
Ուր կայ բազում աճնացած ձեռքերի դողն անհանգիստ,
Երբ տուփի պէս շնորհի մեկնում էին մէն մի բառ:
Շնորհակա՜լ եմ ամէն գրքից գրիչ նուաստի,
Որ քեզ բերեց ու քեզնով` մրրիկի համ, աղի խանձ,
Ինչպէս շիշն այն ամրափակ, ուր արկածեալ նաւաստին
Իր կտակն է խցանում, յանձնում ծովին ու մարդկանց:
Շնորհակա՜լ եմ, լեզո՛ւս, բոլոր, բոլո՛ր նրանցից,
Ով մի բերան սիւք փչեց կաղամախիդ գեղուղէշ,
Ով մի ընձիւղ խնամեց, ով նեցուկեց գէթ մի ցից,
Ով ուխտ կապեց, հովացաւ ու օրհնանքն իր քեզ ուղղեց:
Շնորհակա՜լ եմ, լեզուս… Վրադ փչած մէն մի սիւք
Փոշեհատերն է վանել իմ ապագայ սաղարթի,
Իմ հանքի մէջ է հնչել բահի ամէն սկրթուք,
Եւ ծնունդի՛ս սատարել ամէն օրհնանք ու զարթիք:
Դու փայլել ես, որ ես ի՛նձ խորաչափեմ աննկուն,
Չանտեսելով յատակիս թափանցիկ խիճը անգամ,
Դու հնձել ես, ամբարել, լցրել մարագ ու նկուղ,
Որ ես օտար խոզանի հասկաքաղին չմնամ:
Ու այնքան լայն ես կտրել, կարել, սփռել ծիրանիդ,
Որ նեղ, վտիտ ուսերից եդեմօրէն սահելով,
Ցուցադրում ես արեւին մերկութիւններ իրանի,
Որ ծածկւում են շտապ թզենու նուրբ տերեւով:
Արա այնպէս, հա՛յ լեզու, որ կակաչի արտի պէս
Քե՛զ զգենայ ամէն հայ կիրա՜կնօրէն վայելուչ,
Արա այնպէս, որ ե՛ս էլ մինչեւ վերջին, հուսկ րոպէս
Գէթ քըղանցքդ ունենամ աչքիս, շուրթի՜ս տանելու:
Արեւային Ժամացոյց
Արեւայի՜ն ժամացոյց մայրավանքի ճակատին
Որ զգում ես շողն անգամ ամպի տակից սլացող`
Ժամերն ո՞ւր են դարերի, որ անցան ողբ ու լացով,
Ո՞ւր է շուքը սլացքիդ գիշերուայ մէջ խաւարտչին:
Որտե՞ղ է պահն այն գոնէ, երբ որ վարպետը հմուտ,
Գնդասեղով ամրացուած որպէս հսկայ մի թիթեռ
Փորագրեց քեզ: Իսկ այնժամ, արդեօք նշե՞լ ես մի տեղ,
Միջօրէ՞ էր իր կեանքում, թէ մխացող մայրամուտ:
Արեւայի՜ն ժամացոյց մայրավանքի ճակատին,
Ո՞ր րոպէն էր յաւերժի, երբ առաջի՛ն անգամ դեռ
Արեւի հետ, քե՛զ նման, ժամադրուե՜ց մեր հոգին…
Երախտագիտութիւն Առաւօտուայ Անձրեւին
Դո՞ւ, թէ համըր էակների մի հեզ աղերս
Արթնացրեց ինձ օրուայ լոյսին, բոյր ու ձեւին,
Որ ես` նրանց ըղձանքների լար ու աղեղ,
Քեզ բերեմ այս «գոհանամքը» իրենց եւ իմ…
Գոհութի՜ւն քեզ, փոքրի՛կ անձրեւ, ծառ ու թփից,
Որ մրգերի դողերով են հիմա փթթում
Եւ սրսփում կաթիլների մէջ քո անբիծ.
Նրանց բնից, ճիւղ ու ծեղից քեզ գոհութիւն:
Քեզ գոհութիւն թաղարներից մատաղատի,
Պարտէզներից` կիսամրափ, քնկոտ, արթուն,
Իւրաքանչիւր ծաղկի շափրակ ու ծղօտի
Ամենանո՛ւրբ շարժուձեւով քեզ գոհութիւն:
Քեզ գոհութիւն խոտիկներից թափառասէր,
Որ ծլեցնում ես դու նախ քո մէն մի շիթում,
Յետոյ` նոյնիսկ մայթի՛ ճեղքում, որ երազեն,
Որ, կոխոտուած, ուղղուած` տան փառք ու գոհութիւն:
Քեզ գոհութիւն ցորենների ջաղացքաձայն
Ու խոփափայլ գարիներից, դաշտում, հանդում`
Նրանց վրայ դու` հունձքերի՜ առհաւատչեան,
Նրանց վրայ` հացի ծածկոց ու գոհութիւն:
Քեզ գոհութիւն խեցիների պէս բացխըփուող
Թիթեռներից, թռչուններից դեռ խայտանուն,
Որոնց ճիչի մէջ գոհունակ հիմա մի ողբ
Միայն կարօ՛տն է ճչալու` քեզ գոհութի՜ւն:
Ու տակաւին քեզ գոհութիւն, փոքրի՛կ անձրեւ,
Իմ մէջ նիրհող վիճակներից միշտ խլրտուն,
Որ այս առտու ահա քո ձայնը արթնացրեց,
Որպէս աղօթք, բազմարձագա՜նգ մի գոհութիւն:
ԱԲՐԱՀԱՄ ԱԼԻՔԵԱՆ
