Գրական Առօրեայ
«Ֆիկարօ» գրականի քննադատներէն մէկը` Մարք Ալին, համանուն թերթին մէջ ստորագրած է յօդուած մը, որ կ՛անդրադառնայ մայիս ամսոյն Ֆրանսան ցնցած ուսանողական ցոյցերուն եւ կը գտնէ, որ երեւոյթը ընկերային ու հոգեբանական խորունկ պատճառներով դրսեւորուած պոռթկում մը չէր ու ճիշդ ատոր համար եղաւ ու մնաց «Յեղափոխութիւն մը` առանց բանաստեղծներու»:
Գազազած երիտասարդներուն կողմէ մայիս եւ յունիս ամիսներուն յղացուած ու պատերուն, պաստառներուն եւ թռուցիկներուն վրայ արձանագրուած բանաստեղծութիւնները աչքէ անցընելէ եւ անոնց աղբիւրներն ու ուժը ճշդելէ ետք, Մարք Ալին կը հաստատէ ու հարց կու տայ:
«Ֆրանսական դիմադրութիւնը ունեցաւ իր բանաստեղծը` Էլիւար. 1917-ի յեղափոխութիւնը իրը` Մայակովսի: 1968-ի պատնէշները պիտի մարմնաւորուի՞ն արդեօք դէմքով մը եւ գործի մը մէջ»:
Յօդուածագիրը իր գրութեան մէջ տեղաւորած է Էլիւարի եւ Մայակովսկիի վերի նկարները եւ «Պատնէշներու» երգիչին տեղ դրած մեծ հարցական մը:
Ֆրանսայի հետ կապուած իրողութիւններն ու վարկածները հետաքրքրական չեն ասկէ անդին: Հետաքրքրականը միւսն է` 1917-ի յեղափոխութեան երգիչին ճշդումը: Արդեօք իրապէ՞ս ռուսերուն Մայակովսկին է հոկտեմբերեան յեղափոխութեան բանաստեղծը, թէ մեր Չարենցը: Հասկնալի պատճառներով մենք ի վիճակի չենք վճռական ըլլալու հոս: Հայաստանի մէջ կու տան թէ՛ մէկուն եւ թէ՛ միւսին անունը, բայց բաղդատական կշիռ մը դեռ չէ կազմուած այդ մասին: Կայ միայն Ն. Աղբալեանի բերանացի գնահատականը, ըստ որուն Չարենց անգերազանցելի կը մնայ խնդրոյ առարկայ նիւթին մշակման մէջ: Անցեալները Հայաստանի երիտասարդներէն մէկը, իր կարգին, կը պնդէր, որ եթէ Չարենց օրին ռուսերէնի թարգմանուած ըլլար, անտարակոյս մեծ պիտի ըլլար իր ազդեցութիւնը ռուս երիտասարդ բանաստեղծներու կազմաւորման մէջ, եւ համամիութենական առումով աւելի հնչեղ պիտի ըլլար իր անունը: Այդ պարագային, ով գիտէ, թերեւս նաեւ Խորհրդային միութեան սահմաններէն դուրս յորդէր իր ուժը, եւ մարդիկ հոկտեմբերեան յեղափոխութեան իբրեւ բանաստեղծ` Մայակովսկիէն առաջ արտասանէին ի՛ր անունը:
Գործ կ՛ուզեն մեր երիտասարդները: Գործօն ուժերու գո՞րծ կը պակսի: Ահաւասիկ գործ մը եւս…
Պ. Ս.
Ամբոխները Խելագարուած
VIII
Եւ երգում էր մէկը` հզօր, հուժկու ձայնով ահեղագոռ,
Գո՜վքն էր երգում կռուի ելած, արիացած իր ընկերոջ:-
Որպէս բազէ` երգը նրա սլանում էր հեռո՜ւ, հեռո՜ւ-
Եւ երգելով կռւում էր նա` լուսաժպիտ ու ահարկու:
Երգում էր նա: Մայր էր մտնում արեւը հին` կարմիր քուրայ:
Եւ դաշտերում իրիկնային-զանգ էր կարծես ձայնը նրա:
Զանգ էր կարծես, զանգում էր զիլ, որ ողջ աշխարհը իմանայ-
Բորբ կարօտով անծայրածիր, կրակելով երգում էր նա:-
IX
«… Ստեպներից, անտառներից, քաղաքներից հեռու ու մօտ –
Մենք մեր սիրտն ենք բերել նորից` յուսավառուած ու կրակոտ.
Այստեղ հիմա կռիւ է, մահ, ու աղջամուղջ է անորոշ,-
Մենք մեր սիրտն ենք պարզել հիմա-մահի հանդէպ` կարմիր դրօշ:
Արիւնաքամ մա՛յր է մտնում հազարամեայ արեւը հին.
Արիւնավառ ժպտում է մեզ այս աշխարհը իրիկնային…
Ու խնդասիրտ կռւում ենք մենք, ե՜րգ ենք ասում, կռւում հիմի.
Կուրծք է տուել աշխարհը ողջ` հազարամեայ մի թշնամի…
Բայց անվհատ կռւում ենք մենք, ու մահը` սէգ, ժպտում է մեզ
Շատերս, ախ, պիտի զոհենք սրտերը մեր կարօտակէզ:
Անողո՛ք է երթը այս սէգ, ինչպէս կարմիր կարօտը մեր-
Կրակեցէ՛ք, կրակեցէ՛ք, խելագարուած իմ ընկերներ…»
Ե. ՉԱՐԵՆՑ
Առողջ Ձայնով
(Հատուածներ)
Ես, ախտահանս եւ ջրկիրըս,
ռեւոլիւցիայի կանչով կանչուած,
գնացի ես ճակատ
պոէզիայի ազնուական քմահաճ կնոջ պարտէզը թողած:
Ես շքերթ կազմելով
տողերիս զօրքերով,
անցնո՛ւմ եմ տողային ռազմաճակատով:
Ոտանաւորները կանգնած են
ծանր-նման կապարի,
պատրաստ մահուան
եւ անմահութեան փառքի:
Լռել են պոեմները,
սեղմելով փողաբերանին
փողաբերանը
նշան բռնած վերնագրերի:
Ամենասիրուած տեսակի
հրազէնը,
պատրաստ է առաջ նետուել
կանչերով սուր,
քարացել է
սրախօսութիւնների հեծելազօրը,
բարձրացրած յանգերի նիզակները սրասուր:
Եւ
մինչեւ ատամները զինուած իմ գնդերը,
որ քսան տարի սուրացել են
յաղթանակում անդադար,
մինչեւ վերջի՛ն,
ամենավերջին թերթերը
ես քե՛զ եմ նուիրաբերում
երկրագնդի պրոլետար:
Թարգմ.` Գ. ԲՈՐԵԱՆ
ՎԼԱՏԻՄԻՐ ՄԱՅԱԿՈՎԿՍԻ
Ազատութիւն
Դրանս շեմին վրայ,
Ընտանի առարկաներու վրայ,
Օրհնեալ կրակն ծփանքին վրայ
Քու անունդ կը գրեմ:
Ամէն պարգեւատու միսի վրայ,
Բարեկամներուս ճակտին վրայ,
Ամէն ձեռքի վրայ որ ինձ կ՛երկարի,
Քու անունդ կը գրեմ:
Անտենչ բացակայութեան վրայ,
Մերկ առանձնութեան վրայ,
Մահուան քայլերուն վրայ
Քու անունդ կը գրեմ:
Վերահաստատուած առողջութեան վրայ,
Անհետացած վտանգին վրայ,
Անյիշատակ յոյսին վրայ
Քու անունդ կը գրեմ:
Եւ մէկ բառի զօրութեամբ
Կը վերսկսիմ կեանքս.
Ես ծնած եմ քեզ ճանչնալու,
Քու անունդ տալու համար,
Ազատութիւ՛ն:
Թարգմ.` Շ. ՄԻՍԱՔԵԱՆ
ՓՈԼ ԷԼԻՒԱՐ
