ՍԵՐԺ ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ
Ահաւասիկ այսօր` սեպտեմբեր 21-ին հայութիւնը չի կրնար միանշանակ պատասխան տալ հիմնական հարցումին, թէ ի՛նչ տօն կը նշենք. անկախութեա՞ն, թէ՞ վերանկախացման:
Եւ ի՜նչ հեգնանք` տեսնել հայրենազուրկ սփիւռքահայութիւնը սեպտեմբեր 21-ը կ՛ընդունի իբրեւ վերանկախացում, մինչ Հայաստանի ժողովուրդը, իր ոտքերուն տակ հայրենի հողը ունենալով հանդերձ, մեծամասնութեամբ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան գոյութիւնը եւ դերը անտեսելով` կը շարունակէ սեպտեմբեր 21-ը իբրեւ անկախութեան օր ընդունիլ: Ինչպէ՞ս յառաջացաւ այս երկփեղկումը, ինչո՞ւ կը շարունակուի, եւ ի՞նչ միջոցներով կարելի է զայն սրբագրել: Քիչ թէ շատ քաղաքականացած հայ անհատը գիտէ, որ Խորհրդային Միութեան օրերուն համայնավար ղեկավարները իրենց կարելին ըրած են հայրենի ժողովուրդին եւ սփիւռքի հայ հասարակութեան միջեւ սեպ խրելու իմաստով, եւ պէտք է խոստովանինք, որ բաւական յաջողեցան այս կեղտոտ գործին մէջ: Ամէն ինչ, որ հայութեան կողմէ կ՛ընկալուէր իբրեւ արժէք, ապազգային ուղեղները եւ ձեռքերը փորձեցին իմաստազրկել, նենգափոխել եւ ոտնահարել:
Սուտի տարիները, սակայն, վերջացան 1991-ին, երբ Հայաստանը վերածնաւ իր անկախ պետականութեամբ եւ ինքնիշխան կառավարութեամբ: Եթէ իսկապէս այդպէս է, եթէ ազատ եւ անկախ է Հայաստանը, ապա ինչո՞ւ կը գոյատեւեն խորհրդային ուրացումը եւ խեղաթիւրումը: Որո՞ւ շահերէն կը բխի, որ ճշմարտութիւնը մերժուի, կամ աւելի ճիշդ` ո՞վ կը խաղայ ուղեցոյցի դերը եւ կը փորձէ մեր ժողովուրդը մութ զարտուղիներով առաջնորդել: Պատասխան ստանալու համար լուսարձակի տակ առնենք այս պարագային հարցին երկու հիմնական ազդակ նկատուողները` իշխանութիւն եւ մամուլ:
Բոլորս գիտենք, որ ժամանակակից կեանքին մէջ մամուլը ազդու զէնք է` միտքերը մշակելու եւ զանգուածները ուղղորդելու իմաստով: Հայաստանի լրատուադաշտը, սակայն, այսօր անբովանդակ լրատուութիւններով եւ շինծու պատմութիւններով ողողուած է: Ասոր վերջին օրինակը Տեն Պիլզերեանի Հայաստան այցելութիւնն էր: Հայրենի լրատուամիջոցները, դասական, թէ համացանցային, հեւ ի հեւ աճապարեցին «մեծանուն հայորդիին» այցը լուսաբանելու այնպիսի ակնածանքով մը, որ կարծես թէ հայ ազգի մեծագոյն դահիճ Թալէաթին ահաբեկիչը` Սողոմոն Թեհլիրեանը Ամերիկայէն եկած ըլլար: Կամ` ի՞նչ հիւանդութենէն պէտք է տառապի յօդուածագիրը, որ ըսէ, թէ Անկելա Մերքելը արմատներով հայ է, անոր իսկական անունը` Այծեմնիկ, որ երդում տուած է թուրքերէն հայոց վրէժը լուծել: Կասկածէ վեր է, որ յար եւ նման լրատուութիւնները եւ «հրճուանք պատճառող բացայայտումները» կը բթացնեն հայ մարդուն միտքը եւ սխալ ուղղութեամբ կը տանին: Ուրեմն, ապատեղեկատուութեան զարկ տուող եւ անոր իբրեւ հետեւանք` այս կամ այն իրադարձութեան հանդէպ սխալ կեցուածք ձեւաւորող կողմը` մամուլը պէտք է շտկուի: Ինչպէ՞ս, կրնայ ըլլալ ձեր հարցումը, յարգելի՛ ընթերցողներ: Ես պիտի բացատրեմ:
Եթէ Հայաստանի լրատուադաշտը բարեփոխումներու ենթարկուի, եթէ բոլոր հեքիաթները իրական լուրերով փոխարինուին, եւ լրատուութեանց վաւերականութիւնը տիրական ըլլայ` Քարտաշեաններու եւ Պիլզերեաններու «դարակազմիկ» այցելութիւնները լուսաբանելու փոխարէն, եթէ հայ ազգի պատմութիւնը կերտած բուն երախտաւորներուն կեանքին եւ գործունէութեան մասին գրուի, մենք պիտի ունենանք ժողովուրդ, որ անկախ արտաքին միջամտութենէն կամ դաւադիր ուժերէն` ատակ պիտի ըլլայ ճշմարտութիւնը սուտէն զատորոշելու եւ դիտումնաւոր կերպով լարուած ապատեղեկատուական ծուղակին մէջ չիյնալու:
Ուրեմն, եթէ լրատուական դաշտը «բուժուի» եւ մամուլը իրեն վերապահուած դերը անսակարկ կատարէ, տգիտութիւնը պիտի վերանայ հայ հասարակութենէն: Եւ այս պարագային, եթէ բարեփոխուած լրատուադաշտով եւ քաղաքականացած հասարակութեամբ մերժումի քաղաքականութիւնը շարունակուի Հայաստանի մէջ, միւս գործօնը` իշխանութիւնը անպայման պէտք է պատասխանատու նկատուի:
Այսօր ականատես կ՛ըլլանք Հայաստանի մէջ փտածութեան դէմ պայքարին եւ ծայր տուած միւս բարեփոխումներուն` գլխաւորաբար պետական կառոյցներէն ներս: Սակայն պատմութիւնը ցոյց տուաւ, որ յեղափոխութիւնը մէկ-երկու ուղղութիւններով ձեռնարկուած փոփոխութիւն չէ, այլ` լման կարգի եւ մտայնութեան այլակերպում: Հետեւաբար Հայաստանի Հանրապետութեան վերականգման 27-ամեակին ընդառաջ` իշխանութեան գլուխ անցած ղեկավարները բացառիկ կարելիութիւն ունին ապացուցելու, որ ապրիլ ամսուն տեղի ունեցածը իսկական յեղափոխութիւն էր, ոչ թէ` պարզ յեղաշրջում, եւ` ապացուցելու, որ նոր կարգերու հաստատումով եւ պատմական արժէքներու վերարժեւորումով, ինչպէս նաեւ ճշմարտութեանց ճանաչումով, ի տարբերութիւն նախորդ վարչակարգերուն, կամքը ունին տասնամեակներով պարտադրուած մտածելակերպը թօթափելու, իրերը իրենց անուններով կոչելու եւ մերժումի քաղաքականութեան վերջ տալու: Թերեւս ոմանք պիտի ըսեն, որ իմաստ չունի պանծալի տօնին առիթով այս տեսակ հարցերով զբաղեցնել թերթը, պիտի ըսեն, որ պէտք է ուրախանանք` 27-ամեայ պետութեան ձեռքբերումներուն մասին խօսելով եւ տեղ չտալով «անտեղի վհատութեան» եւ յոռետեսութեան:
Սակայն, իմ կարծիքով, ի զուր պիտի ըլլան բոլոր ջանքերը` մայիս 28-ը ճանչցնելու եւ ժողովրդականացնելու առումով, եթէ սեպտեմբեր 21-ը իր բուն եւ հարազատ անունն ու տեղը ստացած չըլլայ: Անընդունելի է սեպտեմբեր 21-ը 1991 թուականի անկախութեան օր նկատել, քանի որ այս վարքագիծով մենք մեր հողային իրաւունքները պիտի թաղենք: Մենք իրաւունք չունինք 1991 թուականը նոր սկիզբ համարելու, այլ` վերականգման թուական, հակառակ պարագային ահաւոր հարուած պիտի տանք մեր պահանջատիրութեան. Արցախը, Նախիջեւանն ու Ջաւախքը բուն անկախութենէն (1918 թ.) քանի մը տարի ետք բռնի խլուեցան: Այս իրողութիւնները մոռնալով եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը
27-ամեայ պետութիւն ընդունելով` մենք մեր Դատին իրաւացիութիւնը հարցականի տակ պիտի դնենք: Ուրեմն, իշխանութիւն-մամուլ-ժողովուրդ հաւաքական ճիգով Հայաստանի մէջ պէտք է ձեւաւորուի այնպիսի մթնոլորտ, ուր կարելի պիտի ըլլայ թէ՛ անկախութեան, թէ՛ վերանկախացման խորհուրդները իրենց պատշաճ պատուանդաններուն վրայ հաստատել: Մի՛ մոռնաք, յարգելի՛ հայրենակիցներ, որ սեպտեմբեր 21-ը վերանկախացման օր ճանչնալով` նսեմացուցած չէք ըլլար անոր խորհուրդը, ընդհակառակը, ձեր մտքի անկախութիւնը պիտի փաստէք:
