Ճամբու Պատահական Նոթեր
(Սեփական Թղթակցութիւն «Ազդակ»-ի)
Փարիզ, Մոնրէալ, Լոս Անճելըս, հուսկ, ուրեմն, Մեքսիքօ պիտի ըլլան ճամբորդութեանս գլխաւոր հանգրուանները, որուն ձեռնարկած եմ առաւելաբար ներկայ գտնուելու համար Մեքսիքոյի 19-րդ ողիմպիական խաղերուն:
Յուլիսի վերջերս եւ ամբողջ օգոստոսին լոյս քաղաքը` Փարիզ, գրեթէ կը պարպուի: Մեծ վաճառատուները կը փակուին, գրեթէ աշխատանքները կանգ կ՛առնեն, ժողովուրդին համար «սաքրէ» դարձած, ինչպէս կը սիրեն ըսել ֆրանսացիները, համատարած արձակուրդով: Միայն օտար զբօսաշրջիկներ, մեծ տոկոսով ամերիկացիներ եւ գերմանացիներ, կը լեցնեն պատմական վայրերը, թանգարանները, ճաշարաններն ու հաճոյքի սրահները:
Այս անբաղձալի մթնոլորտը աւելի ծանրացաւ վրաս, երբ Փարիզ հասնելուս տհաճ անակնկալը ունեցայ` լսելով նախ առողջական ծանր վիճակը մեծանուն եւ վաստակաւոր Շաւարշ Նարդունիի եւ երկու օր ետք` մահուան գուժը: Մարսէյի ընկերներուն խնամքն ու գուրգուրանքը եւ բժշկական բոլոր միջոցառումները չէին կրցած փրկել հէգ Շաւարշը:
Անտրամադիր ու ընկճուած` օդանաւ առի դէպի Մոնրէալ եւ հոն հասայ եօթուկէս ժամուան ճամբորդութենէ մը ետք:
Նոր քաղաքն ու զիս դիմաւորող ՀՄԸՄ-ական եղբայրներս ու ընկերներս գրկաբաց ընդունեցին զիս, որոնց հետ ունեցած կարօտալի ողջագուրումներս թեթեւցուցին հոգեկան ճնշուած վիճակս:
Առաջին երեք օրերը առիթը ունեցայ պտտելու անծայրածիր երկարութեամբ, ճամբաներու եւ պողոտաներու մաքուր ցանցով, բազմաթիւ գետերով ու լիճերով շրջապատուած Մոնրէալ քաղաքը:
Այցելեցի 1967-ին բացուած միջազգային ցուցահանդէս: Հակառակ մեծ թիւով տաղաւարներ փակուած ըլլալուն` հետաքրքրութենէ բոլորովին զուրկ չէր: Անցեալ տարի վեց ամսուան ընթացքին այցելած է 50 միլիոն հոգի: Այս տարի այցելած է հազիւ 5 միլիոն հոգի:
Առաջին երկու օրերուն մօտէն հետաքրքրուեցայ ՀՄԸՄ-ի նորակազմ «Կամք» մասնաճիւղի գործունէութեամբ: Գնահատելի գտայ կատարուած բեղուն աշխատանքներն ու ձեռք բերուած նուաճումները: Շաբաթ մը առաջ, յուլիս 27-ին, մեր մարզահանդէսով եւ խանդավառ խրախճանքով տօնակատարուած էր ՀՄԸՄ-ի յիսնամեակը:
Այս թղթակցութիւնը գրելուս աւելի շատ մղում տուողը եղաւ կիրակի Ս. Յակոբ եկեղեցին ու անոր յարակից սրահը տուած այցելութիւնս: Ըսած էին արդէն, որ հին ծանօթներն ու նոր եկողները կրնամ միայն հոն տեսնել: Ճիշդ էր: Գաղութի միակ ժամադրավայր-սրահը, որ ակումբի դերը կը կատարէ, լեցուն էր: Հանդիպեցայ բազմաթիւ հին բարեկամներու եւ ծանօթներու, որոնցմէ շատերուն Քանատա գտնուիլը ինծի համար նորութիւն էր:
Նոր հիւր մըն էի: Կու գայի Լիբանանէն, բոլորին շատ սիրած երկրէն, որուն բնական եւ անմիջական հետեւանքը պիտի ըլլար շրջապատել զիս: Մեր սեղանը մեծցաւ, աթոռները բազմապատկուեցան, շրջանակը ընդարձակուեցաւ: Արդարեւ, վաղեմի ընկերներու, եղբայրներու եւ բարեկամներու հետ հաճելի առիթը ունեցանք հին ու անուշ յիշատակներ քրքրելու, մօտաւոր անցեալի գեղեցիկ օրերը վերապրելու:
Ու սկսաւ հարցումներու երկար շարք մը. մեր Պէյրութի ֆութպոլի եւ պասքեթպոլի խումբերը ինչպէ՞ս են, ախոյեանութիւն շահեցա՞ն: Ո՞ր տղաքը դեռ կը խաղան: Լեւոնը շատ կոլ կ՛ընէ՞: Եղբայրներ Ժոզեֆ Նալպանտեանը եւ Յակոբ Գատեանը կը շարունակե՞ն մարզել մեր խումբերը: ՀՄԸՄ-ի սկաուտները ճամբարներու կը մասնակցի՞ն: Վահագն Յովհաննէսեանը դեռ փինկ-փոնկի ախոյեա՞ն է: «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբը ներկայացումներ կու տա՞յ: Համազգայինը դասախօսութիւններ կը կազմակերպէ՞: Երեսփոխանական ընտրութիւնները կանոնաւոր ընթացա՞ն: Քանի՞ հայ երեսփոխան ունինք: Անվերջ հարցումներ, որոնց պատասխանները քիչ մը ժպիտով, բայց միշտ գոհունակութեամբ ու յուզումով անդրադարձը կ՛ունենային իրենց դէմքերուն վրայ:
Ամբողջ երեք ժամ մնացինք սեղաններու շուրջ: Չէին ուզեր բաժնուիլ: Բոլորի աչքերուն մէջ, իրենց վառ հետաքրքրութեան հետ կը կարդայի կարօտը մեր քաղաքին, փոքրիկ Հայաստանին:
Առհասարակ գոհ են իրենց նոր կեանքէն: Գործի ու ապրուստի դժուարութիւն չունին: Սակայն լռելեայն կարելի է հասկնալ, որ չեն մոռցած եւ չեն կրնար մոռնալ որքան իրենց ընկերներն ու բարեկամները, այնքան` այն միութիւններն ու կազմակերպութիւնները, որոնց հետ հեռուէն կամ մօտէն շաղախուած էին: Բոլորն ալ անզուսպ փափաքը ունին, երբ նիւթապէս քիչ մը բարելաւուին, անպայման այցելել Լիբանան:
Քանատայի հայ գաղութին կեանքը սկսած է 1925-ին: Առաջին ներգաղթողները, շատ փոքր թիւով, եկած են Պոլսէն եւ Յունաստանէն: Մինչեւ 1950 գրեթէ ազգային աչքառու գործունէութիւն տեղի ունեցած չէ:
1960-62 թուականէն սկսեալ բազմացած է գաղութի հայութեան թիւը: Ընդհանրապէս եկած են Միջին Արեւելքի երկիրներէն, մասնաւորաբար` Եգիպտոսէն եւ Սուրիայէն: Գաղութին ընդհանուր թիւը ներկայիս մօտ 12 հազար է: Համախմբուած են մեծ քաղաքներու` Մոնրէալի եւ Թորոնթոյի մէջ:
Ըստ վերջին գնահատումներու, ութ հազար հայեր կ՛ապրին Մոնրէալի մէջ եւ չորս հազար` Թորոնթոյի մէջ: Նախքան այս երկու մեծ քաղաքներու մէջ հայերու կեդրոնացումը` հայկական փոքր գաղութներ եղած են Համըլթէնը եւ Սեն Քաթրինը:
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԱՀԻՆԵԱՆ
(Շար. 1)
