Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Կատարողական Քառուղիներ. Բ. Անցեալ Դարը

Յուլիս 31, 2018
| Արուեստ - Մշակոյթ
0
Share on FacebookShare on Twitter

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ

Յօդուածի Ա. մասը կու տար կատարողական քերականներու պատմականը:

Պատերազմի համատարած արհաւիրքը տուն տուաւ ընկերային, հետեւաբար եւ, գեղարուեստական շարժումներու, յատկապէս` Եւրոպայի մէջ: Յառաջ եկան ե՛ւ սալոնային, ե՛ւ յանձնառու շարժումներ: Լուսանկարը ցոյց կու տայ «Տատա» շարժումի հիմնադիրներէն Թ. Զառայի (1896-1963) «Եթերային սիրտը» թատրերգութենէն տեսարան մը (1921): Սալոնային այս կարճակեաց շարժումին ձգած ժառանգը եղան սուր ծանակը եւ լեզուական հնչիւնային զգայնութիւնը:

Պերթոլտ Պրեխթ (1898-1956) յանձնառու թատրոնի ամէնէն հեղինակաւոր դէմքն է: Իր սկզբնաւորութիւնը ունեցած է արտայայտչապաշտ շարժումին մէջ: Պրեխթի, այսպէս ճանչցուած, «Դիւցազներգական թատրոն»-ին մէջ շեշտը կը դրուի ոչ թէ կերպարի հոգեբանութեան, այլ արարքներուն վրայ:

Ստանիսլաւսկի դերասան մըն էր, որ կը բեմադրէր այլ հեղինակներու գործերը, մինչդեռ Պրեխթ` բանաստեղծ մը, որ կը բեմադրէր ի՛ր թատրերգութիւնները: Ստանիսլաւսկի կը սկսէր դերասանէն, Պրեխթ` թատրերգութենէն: Ստանիսլաւսկիի առաջնահերթութիւնն էր հանդիսատեսը գրաւել խաղարկութեամբ: Պրեխթինը` փոխանցել յեղափոխական ասք: Այստեղ կայ էական զանազանում.- դերասանական կատարումը անհատական է, մինչդեռ ասքը` քաղաքական, ուրեմն եւ` հաւաքական: Ստանիսլաւսկի կը պատրաստէր դերասաններ, որոնք «կ՛ապրին»  կերպարը: Պրեխթի թատրոնին մէջ դերասանի պարտականութիւնն էր կատարել բեմադրիչին «պատուէրները»(1): Պահպանողական Ստանիսլաւսկի երկար տարիներ ի պատուի էր ե՛ւ ցարական Ռուսիոյ, ե՛ւ խորհրդային իշխանութիւններուն մօտ: Մարքսիստ Պրեխթի յարաբերութիւնները իշխանութիւններուն հետ լարուած էին ե՛ւ Միացեալ Նահանգներու, ե՛ւ Գերմանիոյ Դեմոկրատական Հանրապետութեան մէջ(2):

Պրեխթ հակադրուած չէր Ստանիսլաւսկիի, ան նոյնիսկ 1955-ին ըսած է, որ ինք հարկադրուած է Ստանիսլաւսկիին պաշտպանել զայն կուրօրէն կապկողներէն(3): Ստանիսլաւսքի նուիրեալ եւ բանիմաց ռահվիրայ մըն էր, վերջին շրջանին ինք եւս կը գիտակցէր, որ իր առաջադրած ոճը սահմանափակ է:

Պրեխթեան մեթոտի կապակցութեամբ յաճախ յիշուող «օտարացում»-ը (verfremdung) կը նշանակէ, թէ դերասանը պէտք է քննադատական մօտեցում ունենայ կերպարի հանդէպ, ոչ թէ համակուի անով: Այս չի նշանակեր` խաղալ կարծրատիպ, անբնական: Ի դէպ, հին չինական թատրոնին մէջ դերասանը երբեք «չի տարուիր» կերպարով, ամէն պահու ակնյայտ է, որ ինք ոչ թէ կերպարն է, այլ անոր «խօսափողը»(2): Պրեխթ կը գործածէր անխօս  շարժապատկերէ փոխ առնուած «մարմնի լեզուի» թեքնիքներ, որոնցմէ ամէնէն կարեւորը թերեւս «Gestus»-ն է: Հայերէնով ամէնէն մօտիկ եզրը հաւանաբար «պահուածք»-ն է: Կը նշանակէ որոշ ժամանակ անփոփոխ պահել դիմախաղ եւ կեցուածք, որ կ՛արտայայտէ կերպարը բնորոշող գիծերէն մէկը(4): Պրեխթի նպատակն էր հանդիսատեսը խորհրդածութեան մղել: Լուսանկարը ցոյց կու տայ Չափլինի Gestus-ներէն մին:

Շարժապատկերէ առնուած պրեխթեան այլ թեքնիք մըն է անջատ պատկերներու կցումը (մոնթաժ), այլ ոչ` սահուն անցք, շարունակութիւն: Այս ի հարկէ կրնայ շեշտել հակադրութիւնը եւ կերպարի մէջ գոյ հակասութիւնները(5): Պրեխթ նոյն  սկզբունքը կը կիրարկէր նաեւ թատրերգութեան կառոյցին մէջ(6): Պրեխթեան դերասանը որոշ իմաստով քննադատ մըն է: Այդ ուղղութեամբ Պրեխթ կը պահանջէր, որ դերասանը պատրաստէ տուեալ տիպարի յատկանիշներուն գոյքագիրը (inventory)(7): Շարք մը մեծ բեմադրիչներու նման` Պրեխթ բռնակալ մըն էր:

Պրեխթի ամէնէն հիմնական յատկանիշը թերեւս յանձնառութիւնն է: «Առանց տեսլականի եւ յստակ առաջադրանքի` բացարձակապէս ոչինչ կրնանք ներկայացնել: Առանց իմացութեան` ոչինչ կրնանք ցուցադրել», կ՛ըսէր Պրեխթ(6): Ան կ՛ըսէր նաեւ, որ ոչ յանձնառու դերասանը տեղ չունի իր թատրոնին մէջ, եթէ նոյնիսկ տաղանդաւոր է: Թատրոնը հասարակական գործունէութիւն է, այլ ոչ` ինքնանպատակ ժամանց:

Անթուան Արթօ (Artaud, 1896-1948) Տառապալից կեանք մը: Վատառողջ էր, ունէր մնայուն գլխացաւ (միկրեն), որուն պատճառով հարկադրուած էր դառնալ թմրամոլ: Երկու տարի մնացած է հոգեբուժարանի մէջ: Մեռած է քաղցկեղի պատճառով: Այո՛, սեւատես մըն էր: Ներշնչուած է գլխաւորաբար գերիրապաշտ շարժումէն: Գործունէութիւն ունեցած է արուեստի զանազան մարզերուն մէջ: Ձախողած է ե՛ւ որպէս թատերագիր, ե՛ւ որպէս բեմադրիչ: Արթոյի ներդրումը թատրոնի տեսութեան մարզի մէջ է: Հրատարակած է երկու «հռչակագիր»` «Բռնութեան թատրոնի հռչակագիրը» (Manifeste du théâtre de la cruauté,1932) եւ «Թատրոնը եւ անոր կրկնօրինակը» (Le Théâtre et son double, 1938): Արթօ կը բացատրէր, որ «բռնութիւն»` կը նշանակէր խստապահանջութիւն եւ վճռակամութիւն. այսուհանդերձ, իր թատրերգութիւններուն մէջ միշտ առկայ էին ոճիրը, բռնաբարութիւնն ու տոհմապղծութիւնը: Արթօ կը չքմեղանար, թէ հարկ է, որ դիմագրաւենք մեր ներքին մութ մղումները:

Արթօ կը հաւատար, որ պատկերը աւելի արտայայտիչ է, քան` խօսքը: Ի դէպ, արդի ընկալումի հոգեբանութիւնը [perception] կը հաստատէ, որ գործողութիւնը աւելի կարեւոր է, քան` խորհրդածութիւնը, որ` հարկ էր թատրոնը «ազատագրել» բնագրի բռնակալութենէն: Հակադրուած էր հոգեբանական եւ «մտաւորական» թատրոններու, ներառեալ` Շէյքսփիրի: Խօսքի փոխարէն` կը գործածէր տարօրինակ ձայներ եւ հնչիւններ:

Արթօ կ՛ուզէր նոր առասպելներ ստեղծել, վերահաստատել թատրոնի նախնական, ծիսական բնոյթը: Ատիկա կը նշանակէր հանդիսատեսը «շպրտել» գործողութեան մէջ: Ծէս` կը նշանակէ ամբարձում: Ծիսական` կը նշանակէ կարծրատիպ: Արթոյի ուղղութիւնը ցաւօք տարաւ դէպի կարծրատիպ խաղարկութիւն(8):

Արթոյի դրական ժառանգը եղաւ այն, որ բեմադրիչներ սկսան աւելի կարեւորութիւն տալ արտաերկխօսական տարրերուն: Արթօ կը ջանար, օրինակ, որ լուսաւորումը շեշտէ ծաւալներու խտութիւնն ու նօսրութիւնը:

Երժի Կրոթոֆսքի (Jerzy Grotowski,1933-99 ) Բեմադրիչ-տեսաբան մը, որ ունէր թատրոնի ակադեմական կրթութիւն: 1957-ին իր ծննդավայրի մէջ հիմնած է թատրոնի աշխատանոց: 1982-ին մեկնած է Միացեալ Նահանգներ, ապա` Իտալիա, ուր եւս 1985-ին հիմնած է աշխատանոց: Վատ առողջութեան պատճառով վերադաձած է Լեհաստան եւ մահացած` հօրենական տան մէջ: Վերջին բեմադրութիւնը կատարած է 1969-ին, սուրբգրային բներգով, ինչպէս` յաճախ: 1968-ին համահեղինակած է իր հիմնադրական երկը` «Դէպի աղքատ թատրոն» (Vers un théâtre pauvre):

«Աղքատ» կը նշանակէ, որ թատրոնը կը հիմնուի բացառապէս դերասանին վրայ: Կարիք չունի բեմայարդարումի, երաժշտութեան եւ լուսաւորումի, կարիք չունի նոյնիսկ բեմագրութեան:

Դերասանի «գործիքը» իր մարմինն է, հարկ է կատարելապէս տիրապետել այդ գործիքին: Աւելի՛ն. տիրապետել իւրաքանչիւր մկանի (640 մկան, որոնցմէ 43-ը` դէմքի վրայ, ՀՊ) այնքան լաւ, որ միևնոյն մարմնի տարբեր մասեր զուգահեռաբար արտայայտեն տարբեր, նոյնիսկ հակասական զգացումներ(6): Կրոթոֆսքի կը հաւատար, որ մարմնի լեզուն հասկնալի է բոլոր մշակոյթներու համար(9): Կը պահանջէր, որ ինչպէս իւրաքանչիւր բանաստեղծ, այնպէս եւ իւրաքանչիւր դերասան ունեայ ի՛ր (մարմնի) լեզուն, թէ` խաղարկութիւնը սիրոյ արտայայտութիւն է, հետեւաբար դերասանէն կը պահանջէր անկեղծութիւն: Այս իմաստով ելոյթները որոշ նմանութիւն կ՛ունենային հոգեբուժական հաւաքական նիստերու (group therapy):

Կրոթոֆսքի կը ջանար գործածել ծէսերու մէջ ծածկագրուած հաւաքական յիշողութիւն: Հետաքրքրուած էր բազմաթիւ մշակոյթներով եւ կրօններով: 70-ական թուականներուն (1973-78) առաջադրեց «տարաթատերային» կամ «թատերանման» (paratheatrical) ելոյթներ, ուր ինքնահոգեվերլուծական տարրը աւելի եւս շեշտուած էր: Անոնք, ցաւօք, հիմնուած էին օրուան հոգեբանական եւ նշանագիտական (Semiotics ) տեսութիւններու վրայ, որոնց վաւերականութիւնը, մեղմ ըսած,  աներկբայ կերպով ընդունուած չէ: Կրոթոֆսքի թելադրանքով դերասաններ կ՛արտաբերէին անիմաստ երաժշտականման հնչիւններ, որոնք պէտք էր որ արտայայտէին իրենց հոգիներու զանազան բնոյթները: Հասկնալիօրէն տեղի ունեցան սակաւաթիւ ելոյթներ, որոնք ունէին… սակաւաթիւ հանդիսական: Նկատի առած այս բոլորը, անհաւատալի, բայց իրաւ է նաեւ ա՛յն, որ Կրոթոֆսքի կը հաւատար, թէ դերասաններու հետ երկխօսութեան մտնելու փորձը անիմաստ է(13):

Փիթըր Պրուք (1925-) երեւոյթ մըն է, որովհետեւ բեմադրած է աւելի երկար, քան ոմանք կը յուսան ապրիլ (1943-2016): Զաւակն է լաթվիացի հրեայ ընտանիքի մը: Ուսանած է Օքսֆորտ: Հեղինակած է բազմաթիւ գիրքեր, որոնցմէ ամէնէ կարեւորներն են` «Դատարկ տարածութիւնը» (The Empty Space, 1968) եւ «Բաց դուռը» (The Open Door, 1995): Վաստակած է մրցանակներ բազում: Բարի:

Պրուք, սակայն, ոչ թէ նորարար մըն է, այլ` շուկայի մարդ մը, showman մը: Շնորհիւ իր ծովածաւալ փորձին եւ փորձարարութեան` գործնապաշտ հրեան լաւ ըմբռնած էր, թէ ինչպէ՛ս կարելի է հասնիլ հանդիսատեսին: Խորամանկ Պրուք սորված էր խաբել հանդիսատեսին աչքը եւ խաղալ անոր զգացումներուն հետ` առանց այդ ակնյայտ դարձնելու: Ի տարբերութիւն վերը յիշուած երեք խոշոր նորարաներու, Պրուք կը գործածէ գոյն, ձայն եւ բեմական ամէն ինչ, ի մասնաւորի` կենսունակութիւն: Ի տարբերութիւն վերը յիշուած երեք մեծ նորարարներուն` Պրուքի ելոյթները կը միտին հանդիսատեսին հաճոյք պատճառել:

Պրուք խելամիտ համադրող մըն էր, տուեալ տեսարանի մը համար մեծ նորարարներէն կ՛առնէր այն, ինչ այդ պահուն յարմար կը նկատէր: Այդ պատճառով իր գործերը ինքնաներդաշնակ չեն: Աւելի՛ն. իր երկերուն մէջ Պրուք բացայայտօրէն դէմ դուրս եկած է ինքնաներդաշնակութեան: Իր չքմեղանքը այն է, որ կեանքը ինքնին ինքնաներդաշնակ չէ: Այս իմաստով, Պրուք յետարդիական բեմադրիչ է:

Պրուք փոխ կ՛առնէ նաեւ այլ մշակոյթներէ, յատկապէս` ափրիկեան եւ հնդկական: Փոխ կ՛առնէ նոյնիսկ ծանօթ տաղանդաւոր աճպարար շարլաթան Կիւրճիէվէն, որ, ցաւօք, հետեւորդներ ունի հայկական իրականութեան մէջ, ի մասնաւորի` հայրենիքի(10):

Հնդկական «Իլիական»-ի վրայ հիմնուած «Մահապհարաթա»-ն մեծ ընդունելութիւն գտած էր: Հնդկական երկը 30 անգամ աւելի երկար է, քան` Աւետարանը: Պրուք 91 տարեկան էր, երբ կթեց այդ յաջողութիւնը` արտադրելով անոր «շարունակութիւնը» (sequel), որ նոյնպէս լայն ընդունելութիւն գտաւ բազմաթիւ երկիրներու մէջ:

Պրուք ի հարկէ նաեւ մեծ դերուսոյց էր: Ի դէպ, կը հաւատար, որ որպէսզի կատարումը համոզիչ ըլլայ, հարկ է, որ դերասանը  ի՛նք յայտնաբերէ տիպարի զգացումները` առանց բեմադրիչի թելադրանքին: Հարկ է նշել նաեւ, որ դերասաններէն կը պահանջուի մարմնական մեծ ճկունութիւն` կատարելու համար աքրոպաթիկ շարժումներ: Պրուք շեշտը կը դնէ աւելի տեսարանին, քան երկխօսութեան վրայ(11):

Պրուք հակադրուած էր Վիեթնամի պատերազմին, երբ այդ մոտայիկ էր: Ինչո՞ւ ամերիկացի երիտասարդներ ուղարկել մեռնելու, թող վիեթնամցիք սպաննեն զիրար: Ինչո՞ւ գործել անտեղի սպանդներ, երբ ատիկա համատարած ընդվզում կը յառաջացնէ: Ինծի ծանօթ չէ այլ քաղաքական դիրքորոշում: Պրուք յանձնառու բեմադրիչ մը չէ, այլ` շատ յաջող արհեստաւոր մը:

Կարելի է առանձին յօդուած գրել` բաղդատելու համար Պրուքը մեծ բեմադրիչներու հետ: Այս ուղղութեամբ համացանցի վրայ կայ հետաքրքրական եւ ուսանելի մենագրութիւն մը(12):

10 յուլիս 2018
(Շար. 2)

——

1.- Bentley E, “Are Stanislavsky and Brecht Commensurable?”, The Tulane Drama Review,Vol. 9, No. 1 1964
2.- Martin, C &Bial,H ,“Worlds of Performance”,  2000
3.- Eddershaw M, “Performing Brecht”, 1996
4.- Weber C, “ Brecht’s Concept of Gestus and the American Performance Tradition”, Brecht Sourcebook, 2000
5.- Kuhns, D. F.  “German Expressionist Theatre : The Actor and the Stage”, 1997
6.- Zarrilli, Ph., Acting (Re)Considered: A Theoretical and Practical Guide, 2002
7.- Eddershaw M, “Performing Brecht”, 1996
8.- Fischer ¬Lichte E, The Show and the Gaze of Theatre, A European Perspective   1997
9.- Auslander, Ph., “From Acting to Performance : Essays in Modernism and Postmodernism”,  1997
10.- Nicolescu,B7,  “Peter Brook and TraditionalThought”,  Contemporary Theatre Review, Vol VII, 1997
11.- Sawyer,  A. Th. , ‘Peter Brook and the Human Connection”,  Inquiries Journal, Vol. 1 No. 12 2009
12.- Mitter, Shomit, “Systems of Rehearsal : Stanislavsky, Brecht, Grotowski, and Brook”,    1992

Նախորդը

50 Տարի Առաջ (31 Յուլիս 1968)

Յաջորդը

Անդրադարձ. Հայաստանի Ձիերը, Ձիաւոր Հերոսները, Հեծելազօրը Եւ Յաղթանակները (Ա.)

RelatedPosts

Ոտնակոխ Տունը
Արուեստ - Մշակոյթ

Նախնիներու Անմոռաց Ստուերներ #

Հոկտեմբեր 3, 2025
Արտոյի Երկրի Փշոտ Արահետներով
Արուեստ - Մշակոյթ

Արտոյի Երկրի Փշոտ Արահետներով

Սեպտեմբեր 9, 2025
Ոտնակոխ Տունը
Արուեստ - Մշակոյթ

«Ոսկէ Ծիրան»-ի 22-րդ Բերքափակը Բ.

Օգոստոս 26, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?