Հայաստանի Հանրապետութեան Յիսնամեակի
Տօնակատարութիւնը Սփիւռքի Մէջ
Ինչպէս ամէն տարի, այս տարի եւս արտասահմանի հայրենասէր ու ազատասէր հայութիւնը նշեց եւ շարունակում է նշել 1918 թուի մայիսին ստեղծուած հայ ազգային անկախ պետականութեան տարեդարձը: Բայց Հայաստանի Հանրապետութեան 50-ամեակը նշուեց սովորականից առաւել լայն ծաւալով եւ համաժողովրդական խանդավառ հանդէսներով: Այս առթիւ հարկ ենք համարում մի կարեւոր բացատրութիւն տալ: Հայաստանի Հանրապետութեան տարեդարձները սովորաբար նշում են այն հայ զանգուածները եւ կազմակերպութիւնները, որոնք դաւանում են ազգային պետականութեան սկզբունքը եւ անվերապահօրէն հաւատարիմ են այդ սկզբունքին: Ինչպէս Հայաստանում, այնպէս էլ սփիւռքում, կոմունիստներն ու նրանց հետ կապուած կազմակերպութիւնները, անշուշտ, չեն տօնում հանրապետութեան տարեդարձը: Բայց նրանք էլ, տոկոսային համեմատութեամբ, ամէն տեղ փոքրամասնութիւն են կազմում: Եւ երբ ընդհանրապէս ասում ենք, թէ հայ ժողովուրդը տօնում է իր անկախ պետութեան ստեղծման 50-ամեակը, մենք ամէն դէպքում անպայման նկատի ունենք հէնց հայ ժողովրդի մեծամասնութիւնը եւ նրա իղձերի արտայայտիչ ազգային կազմակերպութիւնները: Այլապէս, այսօրուայ պայմաններում, ոչ ոք կոմունիստներից ու նրանց գործակիցներից չի էլ սպասում, որ նրանք որեւէ ձեւով մասնակցեն համազգային տօնախմբութիւններին, հանդէս գան որպէս հայեր:
Բաւական ժամանակից ի վեր արդէն սփիւռքահայ ազգային մամուլում զետեղւում են յոբելենական բնոյթի յօդուածներ ու նիւթեր: Իսկ բուն յոբելենական թուականին` մայիսի 28-ին, թողարկուեցին թերթերի ու պարբերականների յատուկ համարներ: Այսպէս, օրինակ, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների Պոսթըն քաղաքում լոյս տեսնող «Հայրենիք եռամսեայ»-ի ամառային համարը մեծ մասամբ նուիրուած է 50-ամեակին: Յիշեցնենք, որ այդ պարբերականը 1922 թուի վերջից մինչեւ այս տարուայ սկիզբը լոյս էր տեսնում որպէս ամսագիր: Այս տարուանից է, որ դարձաւ եռամսեայ: Այժմեան յոբելենական համարում աչքի են ընկնում պատմական անտիպ փաստաթղթերը, որոնք վերաբերում են մանաւանդ 1919-1920 թուականների հայաստանեան իրադարձութիւններին: Այսպէս, եռամսեայի խմբագրապետ Ռուբէն Դարբինեանի խմբագրական յօդուածից անմիջապէս յետոյ կարդում ենք մի տեղեկագիր 1919 թուի համակովկասեան համաժողովի ընթացքի ու արդիւնքների մասին, վկայութիւններ` 1920-21 թուի ձմրանը Շիրակում թուրքերի կատարած արարքների վերաբերեալ, պաշտօնական գրութիւններ` Հայաստանի կառավարութեան ու արտասահմանեան պատուիրակութիւնների միջեւ, դիւանագիտական թղթակցութիւններ, 1919 թուի մայիսի 28-ին հռչակուած «Միացեալ Հայաստանի անկախութեան յայտարարման աքթը» եւ այլն:
Հայաստանի Հանրապետութեան 50-ամեակին իր մայիսեան համարն է նուիրել նաեւ Պէյրութի «Բագին» գրական ամսագիրը` այլազան եւ ճոխ բովանդակութեամբ: Իսկ նոյն Պէյրութի «Ազդակ» օրաթերթը մայիսի 28-ին լոյս է տեսել 16 էջով եւ բացառիկ բովանդակութեամբ, պատկերազարդ, գունաւոր տպագրութեամբ եւ ընտիր թղթով: Այնտեղ երեւում են բազմաթիւ համապատասխան յօդուածներ ու նիւթեր: Յօդուածներ ունեն հին ու նոր ազգային-քաղաքական եւ մտաւորական սերունդների բազմաթիւ ներկայացուցիչներ: Կան ժամանակակիցների վկայութիւններ, ինչպէս եւ` պատմական փաստաթղթեր: «Ազդակ» օրաթերթում, ինչպէս եւ ազգային մամուլի միւս օրկաններում, տեղ է տրուած, միաժամանակ, Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւն կուսակցութեան գերագոյն մարմինի` Բիւրոյի կողմից հայ ժողովրդին ուղղուած յատուկ կոչը: Կոչի մէջ մի անգամ եւս հանդիսաւորութեամբ բնութագրւում են 1918 թուի մայիսեան իրադարձութիւնները, ճշդւում` նրանց շնորհիւ ստեղծուած Հայաստանի Հանրապետութեան պատմական դերն ու նշանակութիւնը հայ ժողովրդի կեանքում: Կոչի մէջ այնուհետեւ ասւում է, թէ` «Հայաստանի անկախութեան յիսնամեակի այս տօնական օրերուն, Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը հանդիսաւորապէս կը վերանորոգէ իր ուխտը` մնալու միշտ հայ ազատագրական պայքարի եւ Հայ դատի հետապնդման առաջին գծին վրայ: Այդ դատի լուծման ճամբուն վրայ,- ասւում է յիշեալ կոչի մէջ,- մեր վերջնական նպատակը կը մնայ միշտ` գերագոյն տեսլականն ու քաղաքական հաստատ եւ անփոփոխելի ծրագիրը ազատատենչ հայութեան` միացեալ, ազատ եւ անկախ Հայաստանի ստեղծումով»: Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւն կուսակցութեան գերագոյն մարմինի` Բիւրոյի հայ ժողովրդին յղած կոչի մէջ ընդգծւում է նաեւ, թէ` «Այսօր, ուրախութեամբ է, որ կ՛ողջունենք յիշատակի կոթողներու բարձրացումը Հայաստանի մէջ, Սարդարապատի դաշտին իսկ վրայ:
Կ՛ողջունենք այն հաստատ համոզումով, որ մայիս 28-ի խորհուրդը իր ամբողջական արտայայտութիւնը վաղը պիտի գտնէ նաեւ այնտեղ, ուր 1918 թուի պայծառ առաւօտ մը հայոց ազատութիւնը վերածնաւ, եւ Հայաստանի անկախութիւնը դարբնուեցաւ»:
Թերթերի յոբելենական համարներից յիշատակենք եւ Թեհրանի «Ալիք» օրաթերթի մայիսի 27-ի եւ 12 էջանոց, պատկերազարդ, գունաւոր տպագրութեամբ եւ ընտիր թղթով համարը: Համարի վերջին էջը նուիրուած է յայտարարութիւնների, որից իմանում ենք, որ մայիսի 28-ին, 29-ին, 30-ին եւ 31-ին` Հայաստանի Հանրապետութեան 50-ամեակի փառաշուք եւ համաժողովրդական տօնակատարութիւններ են տեղի ունեցել Թեհրանի կենտրոնում, նրա արուարձաններում եւ Իրանի այլեւայլ հայաշատ շրջաններում, ինչպէս, օրինակ, Ահւազում, Ապատանում, Թաւրիզում, Նոր Ջուղայում, Ռեշտում եւ այլուրեք: «Ալիք» օրաթերթի յոբելենական համարում Դաշնակցութեան գերագոյն մարմինի յատուկ կոչից, առաջնորդող յօդուածից, զանազան յօդուածներից ու նիւթերից բացի` զետեղուած են նաեւ հայ ականաւոր ազգային-քաղաքական գործիչների լուսանկարներ, հայկական դրօշն ու զինանշանը, Սարդարապատի կոթող-յուշարձանի, ինչպէս եւ Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մատոյցներում կանգնեցուած ամրակուռ կոթողի լուսանկարները: «Ալիք»-ի յոբելենական համարին առընթեր, լոյս է ընծայուել նաեւ Հայաստանի գունաւոր քարտէսը` խորհրդային, հանրապետական եւ ուիլսընեան սահմաններով:
Նոյնպիսի յոբելենական համարներ են թողարկել նաեւ, անշուշտ, սփիւռքահայ միւս ազգային պարբերականները: Մենք որոշ ընտրութեամբ նկարագրեցինք յատկապէս մի քանիսի համառօտ բովանդակութիւնը: Այսուհետեւ դեռ առիթ կ՛ունենանք մեր հաղորդումների ընթացքում անդրադառնալու Հայաստանի Հանրապետութեան 50-ամեակին նուիրուած արտասահմանեան տօնակատարութիւններին եւ ուրիշ տեղեկութիւններ տալու յոբելենական միջոցառումների կապակցութեամբ:
