ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Ամէն տարի, Ազրպէյճանում, կարելի է ասել, Արցախի Հանրապետութեան յիշարժան տարեթուերի օրացոյցին համապատասխան` սկսւում են հեծեծանքներ պետական մակարդակով:
Օրինակ, մենք հանդիսաւորութեամբ նշում ենք Արցախի հինաւուրց կեդրոն Շուշի քաղաքի ազատագրումը, Բերձորի ազատագրումն ու Հայաստանի հետ միջանցքի բացումը, Խոջալու աւանի կրակակէտերի ոչնչացումը, որը պատերազմի տարիներին մահ էր սփռում շուրջբոլորն ու ահաբեկում մերձակայ հայկական բնակավայրերը, իսկ Ազրպէյճանում այդ նոյն ժամանակ կոկորդիլոսի արցունքներ են թափում` կապուած, ինչպէս իրենք են ինքնավստահօրէն անուանում, «բնիկ ազրպէյճանական հողերը» «կորցնելու» հետ: Օրերս, պաքուն հեծեծելու հերթական առիթն ունեցաւ` ազրպէյճանական բռնագրաւումից Արցախի Հանրապետութեան Մարտակերտի շրջանի ազատագրման 25-ամեակը:
Յուլիսի 7-ին Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութեան (ԱԳՆ) մամուլի ծառայութեան ղեկավար Հիքմեթ Հաճիեւն այս տարեթուի կապակցութեամբ տարածեց յայտարարութիւն: Լրիւութեամբ չենք ներկայացնի այս` թոյլ տրուի ասել` փաստաթուղթը, որը համարձակօրէն կարելի է պատմադիւանագիտական երկդիմութեան գլուխ գործոց անուանել, քանի որ դրանում այնքան կեղծիք ու անհեթեթութիւն կայ շաղախուած, որ այն ոչ թէ անգամ քաղաքագէտների, այլ հոգեբուժների մանրակրկիտ ուշադրութեանը եւ ուսումնասիրութեանն է արժանի: Այստեղ ե՛ւ Արցախի պատմութեան նենգափոխումն է, որի բնիկ հայկական բնակչութիւնը ներկայացւում է որպէս եկուոր, ե՛ւ միջազգային ամենատարբեր համագումարի ու ուխտերու, ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհրդի յայտնի 4 բանաձեւերի վկայակոչումը, որոնք, ի դէպ, խախտւում են հէնց Ազրպէյճանի կողմից, նոյնիսկ տարածքների կենսաբազմազանութիւնն ու հողերի կառուցուածքը փոփոխութեան ենթարկելու մէջ հայերին ուղղուած մեղադրանքներ: Մի խօսքով, մեղադրական իւրատեսակ խառնուրդ` կոչուած միջազգային հանրութեան շրջանում ստեղծելու հայ ժողովրդի դիւային կերպարը: Կրկնենք` այս ամէնը թողնենք հոգեբուժների ուսումնասիրութեանը, իսկ մենք կանգ առնենք Հիքմեթի ընդամէնը մէկ թեզի վրայ, եւ ահա՛ թէ ինչու:
Ինչպէս յայտնի է, ազրպէյճանական իշխանութիւններն արդէն վաղուց պատմութիւնը դարձրել են իրենց կեղտոտ քաղաքականութեան գործիք: Ձգտելով ապացուցել Արցախի պատմական պատկանելիութիւնն Ազրպէյճանին` պաշտօնական Պաքուն պետական մակարդակով երկրամասի պատմութիւնը նենգափոխելու քաղաքականութիւն է վարում: Այդ քաղաքականութեան առանցքային տարրերն են` պատմական գիտութեանը հակառակ Արցախի հայերին ներկայացնել որպէս եկուոր ժողովուրդ, իսկ հայ ժողովրդի կողմից ստեղծուած մշակութային ժառանգութիւնը, եւ ամէնից առաջ եկեղեցական ճարտարապետութեան յուշարձանները` որպէս աղուանական: Պէտք է ասել, որ Ազրպէյճանի կեղծ գիտնականները դեռեւս խորհրդային տարիներին մի շարք նմանօրինակ «գիտական աշխատութիւններ» էին լոյս աշխարհ բերել, ինչն առանձնակի թափ էր ստացել Ազրպէյճանի նախկին ղեկավար Հայտար Ալիեւի` ներկայիս նախագահի հօր օրօք: Այս ստայօդ տեսութիւնն էլ, ինչպէս արդէն նշուեց, հիմք հանդիսացաւ Ազրպէյճանի պետական քաղաքականութեան համար, որին էլ հետեւում են տարբեր մակարդակի նրա պետական պաշտօնեաները:
Բնականաբար, խօսելով Մարտակերտի շրջանի ու նրա յուշարձանների մասին, պատմութեան աղաւաղումներից չէր կարող խուսափել եւ Հաճիեւը: Մոլեգնութեան մէջ նա յայտարարեց, որ` «ի թիւս այլոց, արհեստական հայկականացման նպատակով խեղաթիւրող վերականգնման է ենթարկուել աղուանական քրիստոնէական ժառանգութեան գոհարը հանդիսացող Գեանջասարի 13-րդ դարու վանական համալիրը»: Ինչպէս հեշտութեամբ կարելի է կռահել, խօսքն Արցախի Հանրապետութեան Մարտակերտի շրջանի Վանք գիւղում գտնուող Գանձասարի վանքի մասին է, որի անուանումը թուրք քոչուորների յետնորդը միտումնաւոր աղաւաղել է: Ըստ երեւոյթին, ենթագիտակցական մակարդակով Հիքմեթն ըմբռնել է, որ «Գանձասար» (գանձերի սար) բառի արմատը նոյնն է, ինչ «Գանձակ» (գանձարան) բառինը, որը մի ժամանակ հայկական քաղաքի անուն էր` ներկայումս ազրպէյճանցիների կողմից խեղաթիւրօրէն վերանուանուած ու Գեանջա դարձած: Յընթացս նշենք, որ Կովկասեան Աղուանքի հետ եկուոր թուրք ցեղերը, որոնք այժմ ազրպէյճանցիներ են կոչւում ու յաւակնում նրա մշակութային ժառանգութեանը, որեւէ՛ կապ չունեն:
Ուշագրաւ մի հանգամանք: Ուղիղ մէկ տարի առաջ` 2017թ. յուլիսին, նոյն Հիքմեթ Հաճիեւը, վրդովուած Գանձասարի վանական համալիրի մէջ մտնող եւ հեղինակաւոր գիտնականների կողմից հայկական եկեղեցական ճարտարապետութեան գլուխգործոց անուանուող Ս. Յովհաննէս Մկրտիչ եկեղեցու օծման 777-ամեակի տօնակատարութեամբ, յայտարարել էր. «… Ազրպէյճանի Քեալբաջարի (Քարվաճառ-հեղ.) շրջանում գտնուող աղուանական քրիստոնէական եկեղեցին որեւէ առնչութիւն չունի Հայ լուսաւորչական եկեղեցու հետ»: Ազրպէյճանի ինքնիշխանութեան այս պաշտպանին այն ժամանակ խորհուրդ էինք տուել նախ աշխարհագրութիւն ուսումնասիրել, ապա միայն իրեն թոյլ տալ պատմութեան յուշարձանների վերաբերեալ խորիմաստ դատողութիւններ անել: Բայց արդեօք Հիքմեթին ու նրա տէրերին հետաքրքրո՞ւմ են գիտական նրբութիւնները: Այս կապակցութեամբ միանգամայն օրինաչափ են հետեւեալ հարցերը` եթէ Գանձասարը պատկանում է Ազրպէյճանին, ապա Պաքուի պետական պաշտօնեաներն ինչո՞ւ եկեղեցու իսկական տեղն անգամ չգիտեն: Եւ, երկրորդ` ինչո՞ւ պատերազմի տարիներին ազրպէյճանական օդուժը հրթիռակոծութեան էր ենթարկում այն: Քաղաքակիրթ ժողովուրդները, ինչպէս յայտնի է, ոչ թէ պարզապէս իրենց, այլ նաեւ ուրիշ ազգերի մշակութային ժառանգութիւնը չեն ոչնչացնում: Բարեբախտաբար, Գանձասարը կանգուն մնաց, ինչը չես ասի Հին Ջուղայի (Նախիջեւան) հազարաւոր միջնադարեան հայկական խաչքարերի մասին, որոնք ազրպէյճանական վանդալների կողմից անխղճօրէն ոչնչացուել են` նախագահ Ալիեւ Կրտսերի ուղղակի ցուցումով:
Ի հարկէ, պաշտօնական Պաքուի ներկայացուցիչների, այդ թւում` նախագահ Ալիեւի պատմական թեմայով բառավարժանքները, ով արդէն յաւակնութիւններ էր ներկայացրել Երեւանի ու Հայաստանի տարածքի մեծ մասի նկատմամբ, իրականում պատմութեան հետ որեւէ աղերս չունեն: Դա Թուրքիայի ու Ազրպէյճանի կողմից վարուող համաթրքութեան քաղաքականութեան տեսանելի դրսեւորումն է` տարածաշրջանի բնիկ ժողովուրդների տարածքների ու մշակութային ժառանգութեան իւրացման նպատակով. ժողովուրդներ, որոնք, նորելուկ համաթրքութեան կարծիքով` խանգարում են Անգարայի ու Պաքուի զաւթողական ծրագրերի իրագործմանը: Այդ իսկ պատճառով, միջազգային հեղինակաւոր կազմակերպութիւնները, ինչպէս նաեւ Ռուսաստանը, Միացեալ Նահանգներն եւ Ֆրանսան` որպէս ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահ երկրներ ու ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհրդի մշտական անդամներ, իրաւունք չունեն աչք փակել պաշտօնական Պաքուի նմանատիպ խօսքերի ու գործողութիւնների վրայ, քանի որ դրանք իրենց մէջ լուրջ սպառնալիք են պարունակում:
