Գրական Առօրեայ
Նարեկացին Եւ
Իր Թարգմանիչները
Հայ ստեղծագործ մտքի հզօրագոյն արտայայտութիւններէն մին համարուող Նարեկացիին ազդեցութիւնը` առաւելագոյն չափով մը զգացուց իր ներգործութիւնը մեր գրականութեան բոլոր անսովոր խառնուածքներուն առիթով, մանաւանդ այս դարու սկիզբէն մինչեւ երեսնական թուականները: Մեծարենցէն մինչեւ Ինտրա, Սիամանթոյէն մինչեւ Վարուժան ու Չարենց, եւ առհասարակ բիւրեղացումի հասած ամէն տաղանդ չափով մը պարտական է Նարեկայ մեծ Մոնազնի հեղեղային յայտնութիւններուն:
19-րդ դարու երկրորդ կիսուն սկսած եւ 20-րդ դարու առաջին տասնամեակներուն արդէն իսկ մեծ նուաճումներու հասած մեր ժողովուրդին որոնող միտքը, ի թիւս այլ իրագործումներու` յայտնակերպեց նաեւ Նարեկացի բանաստեղծը եւ զայն տեղաւորեց գրական իր պատուանդանին վրայ: Շնորհիւ վերլուծական աշխատանքներուն եւ կիրարկուած նոր չափանիշներուն` մեր իրականութեան համար «Նարեկ»-ը ձերբազատեցաւ սոսկական աղօթամատեան մը ըլլալու իր անշուք դերէն եւ դարձաւ անկրկնելի բանաստեղծի մը շքեղ փայլատակումը:
Նարեկացին իր իսկութեան մէջ գնահատելու այս թափը սահմանափակ տարածութեան մը մէջ տեղի չունեցաւ միայն: Տարբեր լեզուներով նմուշներ թարգմանուեցան անկէ եւ ամէն անոնք, որոնք հաղորդուեցան անոր յայտնագործումներուն` երկիւղածութեամբ խոնարհեցին իրենց գլուխը:
Բայց ամէնուր եւ ամբողջական իր տարողութեամբ հասած էր դեռ Նարեկացին: Համաշխարհային տարածում գտած բոլոր լեզուներով չէ ներկայացուած աշխարհին: Հարկ եղած կատարելութեամբ նոյնիսկ աշխարհաբարը չունինք:
Այս ուղղութեամբ կատարուած երկու փորձեր կան արեւմտահայ գրականութեան մէջ, կա՛ն Թորգոմ եպս. Գուշակեանի եւ Գարեգին եպս. Խաչատուրեանի թարգմանութիւնները, իսկ վաթսունական թուականներէն ետք, թարգմանչական նոյն աշխատանքին ձեռնարկեցին արեւելահայերը: Բանաստեղծ Մկրտիչ Խերանեան, զեղչելով «զուտ դաւանաբանական եւ կրօնա-փիլիսոփայական բնոյթ ու բովանդակութիւն» ունեցող երեք-չորս հատուած, ամբողջութիւնը թարգմանեց եւ լոյս ընծայեց 1960-ին: Խերանեանէն ետք, «Գրական թերթ»-ի այս տարուան թիւերէն մէկուն տուած մէկ ծանօթութենէն կ՛իմանանք, որ ուրիշ բանաստեղծ մը` Վազգէն Գէորգեան, իր կարգին, ձեռնամուխ եղած է նոյն գործին: Խանդավառող է ցոյց տրուած այս շահագրգռութիւնը եւ դուռ կը բանայ լաւ յոյսերու: Որովհետեւ, մինչեւ որ չունենանք աշխարհաբարի կատարեալ նմուշ մը, այնքան ատեն կասկածելի պիտի մնան օտար վերածումները:
Կու տանք բնագիր հատուած մը եւ տարբեր անձերու կողմէ կատարուած անոր թարգմանութիւնը: Հետաքրքրական պիտի ըլլար բաղդատական մը փորձել եւ ստուգել այս մարզին մէջ մեր ձեռք բերած զարգացման աստիճանը:
Պ. Ս.
Ի Խորոց Սրտի Խօսք
Ընդ Աստուծոյ
Եւ արդ զի՞նչ արժանաւոր ըստ քեզ բամբասանս շարադրեցից ի կտակ մաղթանաց մատենի այսր ողբերգութեան, ով անձն իմ թշուառ, ամենապատկառ եւ առ պատասխանիս բանից անբարբառ, անպիտան Աստուծոյ եւ սրբոց մասնակցութեան: Զի եթէ զլիճ մի ծովուց ի յորակութիւն դեղոյ յեղյեղեցից, եւ զդաշտս ասպարիսօք բազմօք սահմանեալ` ի տարածումն լայնութեան քարտենի չափեցից, եւ զպուրակս յոքունց անտառաց շամբից եղեգանց ի հատուածս գոյութեան գրչաց կազմեցից, եւ ոչ զթիւ մի ի բարդելոցն անօրէնութեանց զօրեցից ընդ գրով սահմանի գրաւել: Նա` զի թէ զմայրս Լիբանանու ի մի լուծ կշռոց զօդեցից, եւ կամ զլեառն արարատեան ի կէտ ամբարձման նժարի միոյ արդարութեան միջնորդ կացուցից, ոչ հաւասարէ այնր հարթութեան համազուգակցել:
ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ
Բան Թ. Ա.
Ու հիմա քեզի արժանաւոր ի՛նչ բամբասանքներ շարեմ-գրեմ ողբերգութեան այս աղօթամատեան կտակագիրքին մէջ, ո՛վ իմ թշուառ, ամօթահար, պատասխանելու անկար եւ Աստուծով ու սուրբերուն հետ հաղորդակցութեան անարժան անձս: Վասնզի եթէ ամբողջ ծովալիճ մը մելանի փոխեմ եւ բազմասպարէզ ընդարձակութեամբ դաշտերը թուղթի պէս փռեմ տարածեմ, ու եղէգի շամբերն ու անտառները գրիչի վերածեմ, պիտի չկրնամ բարդուած անօրէնութիւններուս մէկ մասն իսկ գրի առնուլ: Նոյնպէս եթէ Լիբանանի մայրիները իրարու զօդելով անոնցմէ կշիռքի լուծ եւ թեւեր շինեմ, եւ Արարատ լեռը իր ամբողջ բարձրութեամբը նժարներէն մէկին մէջ նստեցնեմ, կարելի պիտի չըլլայ վերցնել մեղքերուս ծանրութիւնը:
Թարգմ.՝ ԹՈՐԳՈՄ ԵՊԻՍԿ. ԳՈՒՇԱԿԵԱՆ
Եւ արդ, ողբագին աղաչանքների այս կտակարան մատեանի մէջ,
Ի՞նչ բամբասանքներ շարադրեմ արդեօք ես քեզ արժանի,
ո՜վ անձն իմ թշուառ,
Սեւերեսըդ դու եւ պատասխանի համար անբարբառ,
Անպիտանըդ` Աստուծոյ եւ սրբերի հաղորդակցութեան:
Քանզի եթէ ես ծովի ջրերը մելանի փոխեմ
Եւ բազմասպարէզ ընդարձակութեամբ դաշտերը թղթի նման տարածեմ,
Կտրեմ եղէգնի անտառները եւ գրիչներ շինեմ`
Մի մասն իսկ բազում անօրինական իմ արարքների
Դարձեա՛լ չեմ կարող ես գրի առնել:
Եւ Լիբանանի մայրիներն եթէ իրար զօդելով շինելու լինեմ կշիռքի լծակ,
Ու նժարներից մէկի մէջ դնեմ լեռն Արարատեան`
Դարձեա՛լ չի կարող հաւասարուել նա իմ մեղքերի հետ:
Թարգմ.՝ ՄԿՐՏԻՉ ԽԵՐԱՆԵԱՆ
Արդ քեզ արժանի նախատինքների ի՞նչ խօսքեր գրեմ
Ողբերգութեան այս մատեանի մէջ,
Որ մաղթանքներիս կտակարանն է,
Ո՜վ անձն իմ թշուառ, իսպառ անպատկառ,
Պատասխան տալու համար անբարբառ,
Անպիտան` Աստծու եւ սրբերի հետ հաղորդակցելու:
Զի եթէ մի լիճ, ծովե՛րը նոյնիսկ թանաքի փոխեմ
Կամ բազմասպարէզ դաշտերը իրենց
Անսահմանութեամբ դարձնեմ մագաղաթ
Եւ եղէգների շամբ ու պուրակներն, անտառները ողջ
Կտրելով միայն գրիչներ շինեմ,
Դարձեալ չեմ կարող բարդուածս անթիւ անօրինութեան
Մի չնչին մասնիկն իսկ գրի առնել:
Նաեւ եթէ ողջ մայրի անտառները Լիբանանի
Զօդելով դարձնեմ կշիռքի լծակ
Եւ մի նժարին իբրեւ կշռաքար
Արարատ լեռը դնելու լինեմ,
Դարձեալ չի կարող նա իր ծանրութեամբ
Իջնելով հասնել, համազուգակցել ու հաւասարուել
Միւս նժարի յանցանքներիս հետ:
Թարգմ.՝ ՎԱԶԳԷՆ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
