ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Երեւանի մէջ 2017-ին լոյս տեսաւ Մնացական Յարութիւնեանի «Կռապաշտները» գիրքը, բաղկացած` 486 էջերէ: Հեղինակը գիրք նուիրած է ըներոջ` արձակագիր Լեւոն Խեչոյեանի յիշատակին: Խմբագիր` Լեւոն Բլբուլեան:
Հեղինակը կը ներկայացնէ կեանքի ու մահուան փիլիսոփայական մեկնութիւնը` ներկայ, անցեալ եւ ապառնի ժամանակներու զուգորդումներով: Ան կ՛ըսէ, որ գիրքին գլխաւոր հերոսը ժամանակն է, որուն մէջ պատանդի կարգավիճակով յայտնուած է մարդը: Ժամանակի ներկայ, անցեալ, ապառնի եռաչափութեան մէջ մարդուն միտքերը, խոկումները, մեղքերը, կը շարունակեն գերութեան մէջ պահել զինք:
Մնացական Յարութիւնեան կ՛ըսէ, որ փիլիսոփաներն ու աստուածաբանները անընդհատ կը վիճին հարցի մը շուրջ. ինչն է առաջնահերթ. նիւթը (մարմինը) թէ գաղափարը (հոգին): Սակայն ընդհանուր կարծիքի չեն յանգիր: Բայց բոլորն ալ կ՛ընդունին, որ ամենայն բան, որ կայ, եղած է եւ պիտի ըլլայ, գոյն է, որ ունի ծնելու իրաւունք եւ պիտի ունենայ նաեւ ապրելու պարտականութիւն: Ամէն գոյ օժտուած է գոյատեւելու եզակի պարտականութեամբ եւ յոգնակի իրաւունքներով: Ապրելու իրաւունքով ծնած մարդը առաջին իսկ օրէն պարտադրուած է կատարելու բազում պարտականութիւններ:
Բանական մարդ արարածը, հասկնալով, որ իրմէ բացի կ՛ապրին նաեւ այլ անձեր, զգացած է, որ ունի անոնց հետ հաղորդակցելու պահանջ, յետոյ այդ պահանջը դարձած է սովորութիւն, սովորութիւնը` կարօտ, կարօտը պարտադրանք, որ իրմէ չէր հեռանար, եւ այդ ամէնէն կը ծնէին նոր պահանջներ` ճանչնալու, ճաշակելու, վայելելու, տիրանալու ցանկութիւն եւ կիրք:
Հեղինակը կը շարունակէ ըսելով, որ վերը անծիր երկինքն էր, վարը` անեզր երկիրը, եւ մարդը հասկցաւ որ ինք այս բոլորին մէջ շատ աննշան հիւլէ է:Ան հասկցաւ, որ կայ նաեւ իրմէ անկախ, անիմանալի ոգեղէնութիւն, անհասանելի կատարելութիւն: Ան մտածեց գերհզօրի, գերիմաստունի, գերագոյնի մասին: փորձեց ստեղծել մտքի ուժով եւ ի վերջոյ գտաւ ոգեղէն աշխարհի իր Աստուածը:
Յարութիւնեան կ՛ըսէ, որ Հայր Աստուած երկիր ուղարկեց իր որդին` Քրիստոսը: Միածին որդին իջաւ երկիր` մարդոց մեղքերը սրբելու եւ չարագործները պատժելու, երկրի երեսէն անարդարութիւնը, պղծութիւնն ու անհաւասարութիւնը ջնջելու:
Սէրը պիտի փրկէր աշխարհը եւ Քրիստոս դարձաւ աղքատասէր եւ արդարասէր թագաւորը եւ անսահման կատարելութիւն ստեղծողը երկրի վրայ: Իսկ հայրն Աստուած երկինքի իր գահէն կը տեսնէր եւ կը հսկէր երկրաբնակներու վարքը եւ հնազանդութիւնը իր որդիին:
Ինչպէս երկինքը, այնպէս ալ երկիրը կ՛առաջնորդուին հաւասարակշռութեան նոյն կանոններով: Իշխողները քիչ են թուաքանակով, չիշխողները շատ: Ուրեմն, որպէսզի հաւասարակշռութիւն ըլլայ, կշիռքի վրայ իշխողները պէտք է ծանր կշիռք ունենան, անոնց կշիռքը անփոփոխ պիտի մնայ` ի հաշիւ իրենց իսկ ստեղծած օրէնքներու իմացութեան եւ իշխող ուժի առկայութեան. իսկ չիշխողները պէտք է թեթեւ կշիռք ունենան` ի հաշիւ իրենց չիմացութեան եւ անգիտութեան:
Մարդկութիւնը երազած է ստեղծել յաւիտենական շարժիչ: Սակայն կարելի է մտածել, որ այդ յաւերժական շարժիչը իշխողներու եւ չիշխողներու յարատեւ գոյամարտը եղած է: Մինչդեռ գիտութիւնը ապացուցած է, որ յաւերժական շարժիչ գոյութիւն չունի, ուրեմն եւ իշխողներու եւ չիշխողներու գոյամարտն ալ չի կրնար յաւերժ շարունակուիլ, քանի որ ոչ ոք եւ ոչ մէկ բան կրնան ստիպել մարդուն հրաժարելու աշխարհը կատարեալ դարձնելու իր երազանքէն: Հետեւաբար, երազանքն է այս մոլորակի յաւերժական շարժիչը: Եթէ չի կրնար ըլլալ յաւերժական շարժիչ, ուրեմն աշխարհի երեսէն վաղ թէ ուշ պիտի ջնջուին իշխողն ու չիշխողը:
Իսկ Հայաստան երկրի մասին ամէն հայ իր հոգիին մէջ պահած երազանքներ եւ տեսիլքներ ունի:
Մնացական Յարութիւնեան կ՛ըսէ, որ պետութիւններու կառավարիչները մէկ կողմէ չեն կրնար սանձել նիւթապաշտութեան մոլուցքը, միւս կողմէ` կը սարսափին ներսէն սպասուող վտանգաւոր դիմադրութենէն: Անոնց համար ամէնէն ընդունելի տարբերակը պատերազմներն են: Միայն 19-րդ դարու առաջին կիսուն պատերազմներու, շարունակուող սովի եւ աւերածութիւններու հետեւանքով Եւրոպայի բնակչութեան կէսը ոչնչացաւ: 20-րդ դարը աւելի ահեղ պատերազմներ, կոտորածներ տեսաւ: Տնտեսութեան 1950-ական տարիներու վերականգնման յաջորդեց նոր համաշխարհային ճգնաժամը: Սկսած ճգնաժամը կը շարունակէ խորանալ:
Հեղինակը կ՛ըսէ, որ այս ամէնուն պատճառը մեր անբաւարար աշխարհաճանաչողութիւնն է: Աշխարհ, որ հիմնուած է նիւթական (բնական), հոգեղէն (հասարակական) եւ ոգեղէն (մշակոյթ, բարոյագիտութիւն, կրօն) գիտութիւններու վրայ: Աշխարհաճանաչումը ամբողջական կ՛ըլլայ, եթէ զայն դիտարկենք գիտութեան այդ երեք ճիւղերու ներդաշնակ ու փոխկապակցուած զարգացման մէջ:
Մինչդեռ հիմա նիւթական գիտութեան ճիւղերը կը զարգանան վերելքով, իսկ հոգեղէն եւ ոգեղէն գիտութիւնները կը գահավիժին վայրէջքով: Հիմա ամէնուրեք կը տիրապետէ առեւտրական «մտածողութիւնը»: Վարչապետներ, նախարարներ կը նշանակուին, առանց նկատի առնելու անոնց մարդկային եւ մասնագիտական որակները, եւ կը գերադասուին անոնց «պիզնէս» մտածողութիւնը, խախտած է նիւթի եւ գիտակցութեան ներդաշնակութիւնը: Նիւթը կը գերիշխէ գիտակցութեան, գիտակցութիւնը կը զրկուի նիւթականութենէն:
Կ՛աղճատուի նաեւ ոգեկան աշխարհը, դասական կրօններուն զիրար հերքող փիլիսոփայութեան փոխարինելու ելած են աղանդները կամ սատանայապաշտութիւնը, որոնք կոչ կ՛ուղղեն պաշտել քաոսը եւ մերժել բարոյական աւանդական չափանիշները: Դասականի համարում ունեցող փիլիսոփաներու տիեզերական ոգիի տեսակէտէն, ուր ոգին կը նոյնացուէր Աստուծոյ հետ, եկեղեցականները նոր մարմին եւ զգեստ հագցուցած են: Անոնց մէկ մասը զԱստուած մարդացուցած է, կամ հակառակը` մարդը աստուածացուցած: Անոնց կարծիքով` Աստուած մարդը ստեղծած է իր նմանութեամբ, որպէսզի յետոյ մարդը ձգտի դառնալ Աստուած: Քրիստոս, Մոհամէտ, Յուդա սկիզբը մարդ եղած են, ինքնակատարելագործուած եւ վերածուած են Աստուծոյ: Այդպէս ալ ամէն մէկ մարդ ինքնակատարելագործուելով կրնայ դառնայ Աստուած:
Փոխակերպման կամ փոփոխութեան ենթարկուած է նաեւ ոգիի աշխարհի տարրերէն մէկը: Բարոյականութիւնը, ընտանիքի սրբութիւնը պահպանելու փոխարէն ազատութիւն կը տրուի մարդու ստորին հակումներուն ու կենդանական բնազդներուն: Հայրենասիրութեան ու բարոյականութեան չափանիշներուն կը փոխարինեն աշխարհաքաղաքացիութիւնը եւ բարոյական այլասերումը: Մարդու իրաւունքները կը չէզոքացուին կամ կը ստորադասուին պարտականութիւններէն:
Աշխարհի 7 միլիառ բնակչութեան մէկ միլիառը կը գտնուի սովամահութեան մէջ: Հարուստ փոքրամասնութիւնը կ՛իշխէ աղքատ մեծամասնութեան: Նիւթապէս բաւարարուած քաղաքացիներ ունեցող երկիրներուն մէջ ալ վիճակը նախանձելի չէ:
Մնացական Յարութիւնեան կ՛աւելցնէ ըսելով որ ներկան լաւ ճանչնալու համար կարեւոր է վերանայիլ եւ վերաիմաստաւորել անցեալը:
