Ստացուած Գիրքեր. «Սպաննուած Պատերազմը» (Հեղինակ` Նուարդ Ալեքսանեան)

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Ստեփանակերտի մէջ 2014-ին լոյս տեսաւ Նուարդ Ալեքսանեանի «Սպաննուած պատերազմը» գիրքը, բաղկացած` 244 էջերէ: Խմբագիր` Միքայէլ Հաճեան:

Գիրքը բաղկացած է երեք գլուխներէ` «Ժամանակ չունեցող երկիր», «Սահմանը` սրտի միջով» եւ «Սպաննուած պատերազմը», որոնց մէջ, ակնարկաշարերու տեսքով խտացուած է Արցախ աշխարհի վերջին տասնամեակներու պատմութիւնը` ազգային ու մարդկային տառապանքի, ընդվզումի, ոգորումներու, հերոսականութեան, սիրոյ ու նուիրումի, ազատ ու խաղաղ ստեղծագործութեան ձգտումներու իւրովի դիտարկուող նրբերանգներով:

Վաստակաշատ մանկավարժ Լեւոն Յարութիւնեանի հետ հարցազրոյցին մէջ կ՛ըսուի, որ ամէնէն գնահատելին բարութիւնն ու ազնուութիւնն է: Մարդ պէտք է մեր աղբիւրներուն նման զուլալ ըլլայ եւ պէտք չէ կեղծիք ըլլայ անոր հոգիին մէջ: Արգահատելին կեղծիքն է, երբ մարդ կը կեղծէ ինքզինք, ուրիշները: Մարդ պէտք է բարիք ընէ ոչ միայն մարդոց, այլեւ` բնութեան, կենդանիներուն եւ թռչուններուն:

Բանաստեղծուհի Զինաիդա Բալայեանի մասին Ալեքսանեան կ՛ըսէ, որ ան գրականութեան մէջ իր ստեղծագործական ուղին կը տեսնէ հայ քնարերգութեան բազմադարեան փորձին մէջ եւ կը ձգտի բանալ անծանօթ բաւիղներ: Յաճախ անսովոր երեւցող անոր տողը իր աւազանին մէջ կը ճառագայթէ զուլալութեամբ, իսկ գունագեղ հանդերձները փրկութեան օղակի պէս կ՛օգնեն պահել անեղծութիւնը` իբրեւ վաղուայ անցնելիք ճամբայ:

Նուարդ Ալեքսանեան կ՛ըսէ, որ արցախեան շարժումը յոյս ներշնչող իրադարձութիւն եղաւ: Մեր վանքերն ու մատուռները թօթափեցին մոռացութեան ծանր քօղը: Վերստին կեանքի կոչուեցան մեր հաւատքի ու դպրութեան տաճարները: Մեղաւոր էինք ու իբրեւ ապաշխարանք, հոգիի անկեղծ խոստովանանք` մեր խօսքը առանց ջանքի անպաճոյճ ու գեղեցիկ էր` նման մեր արթնացման ու հզօր զարթօնքին: Կայացողը դարձն էր դէպի մեր ակունքները, մեր հաւատքը, արեան մէջ պահ մտած, հազար փորձութիւններ ապրած, բայց չկորսուած ողջախոհութիւնը:

Իրանցի պատմաբան Էնայաթ Ռըզայի հետ հարցազրոյցին մէջ կ՛ըսուի, որ պատմութեան ընթացքին հայ ազգը շարունակաբար ենթարկուած է թշնամիներու ճնշումին ու բռնութիւններուն, որուն հետեւանքով ծովէ-ծով հայրենիքէն մնացած է փոքր հատուած մը: Հայ ժողովուրդին համար եկած է ժամանակը` ընդարձակուելու, բազմանալու:

Պատմական Աղուանքի մէջ մինչեւ 1918 Ազրպէյճան գոյութիւն չունէր: Թուրքիան, նկատի ունենալով իր շահերը այս տարածաշրջանին մէջ, Երիտասարդ թուրքերու օգնութեամբ հռչակեց հանրապետութիւն` Ազրպէյճան անունով: Թուրքերուն հեռահար նպատակն էր Իրանի Ատրպատականը եւ իրենց հռչակած Ազրպէյճանը իրարու միացնել: Այսօր ալ այդ գաղափարը արթուն է թուրքերուն մօտ:

Դերասանուհի Նուարդ Ասատրեանի մասին խօսելով Ալեքսանեան կ՛ըսէ, որ 1949-ին փակուեցաւ Պաքուի հայկական թատրոնը, տխրութեան ու կորուստի էջ մը դառնալով հայ թատրոնի պատմութեան մէջ: Հայ հանդիսատեսի սպասարկման գործը դրուեցաւ Ստեփանակերտի Մաքսիմ Կորքիի անուան պետական թատրոնին վրայ: Ստեփանակերտ տեղափոխուած խումբ մը անուանի դերասաններու շարքին էին ամուսիններ Մամիկոն Միքայէլեան եւ Նուարդ Ասատրեան: Անոնք իրենց արժանի տեղը ունեցան մեր թատրոնի տարեգրութեան մէջ: Ժամանակը բախտորոշ եղաւ Ստեփանակերտի թատրոնին համար,  վերելքի տարիներ էին. երեւան եկան մէկը միւսը գերազանցող փայլուն բեմադրութիւններ:

Լրագրող Եուրի Ապրէսեանի մասին հեղինակը կ՛ըսէ, որ լրագրողի երկարամեայ գործունէութեան յաջողութիւնը սեփական գաղտնիքներ ունէր, բայց թերեւս ամենազօրը դիմացինին մէջ լաւը տեսնելու եւ դրուատելու ունակութիւնն է: Դժուար է մարդուն հոգեկից ըլլալ, որովհետեւ պէտք է կարենաս տեսնել ուրիշներէ անտես պատուող մեծ «մանրուքները», որոնցմէ ալ շատ յաճախ պայմանաւորուած է մարդու ճակատագիրը:

Գեղանկարիչ Ռուբէն Գաբրիէլեանի մասին խօսելով Ալեքսանեան կ՛ըսէ, որ յաճախ արուեստի այս կամ այն գործի առինքնող հմայքը կ՛օգնէ ինքնաճանաչման: Անով կ՛արժեւորես ապրած կեանքդ, կը դառնաս աւելի փորձառու, գիտուն, կը զգաս ուրախութեան պահած վախի սարսուռը ու տխրութեանդ մէջ առկայծող, բայց աննկատ մնացած յոյսի լուսեղէն գիծը: Ռուբէն Գաբրիէլեանի ստեղծած աշխարհը այնքան գունեղ է, որ ակնթարթի մը մէջ կը փոխէ տրամադրութիւնդ, կը ստիպէ հետեւիլ աշխուժ գունախաղին: Նկարիչի աշխարհին մէջ տիրողը գոյներու հրավառութիւնն է, առանցքը` մեր անկորնչելի լաւատեսութիւնն ու կենսասիրութիւնը:

Պատմական ակնարկներու մէջ Ալեքսանեան կ՛ըսէ, որ մեր ժողովուրդի հոգեւոր գանձարանին մէջ Արաքս գետը մարդացած է ու հայոց վիշտը առած` յորդացած է արցունքով: Հազար ու մէկ դեր բաժին ինկած է անոր: Մեծ տառապանքը մեծ բարեբախտութիւն ունի, որովհետեւ իրմով պահուած է կորուստեալ Հայաստան- եդեմէն` յիշողութիւն ու փրկեալ տարածք: