Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

1918-ի Հանրապետութիւնը. Խեղաթիւրուած Օրհնութիւն Մը Եւ Ոչ Իրականացուած Համանուագ Մը

Յունիս 5, 2018
| Անդրադարձ
0
Share on FacebookShare on Twitter

Հարցազրոյցը վարեց ` ՖՐԱՆՔ ԿԱՅԱՐՏ
Համադրեց  ԶԱՒԷՆ Գ. ՂԱՐԻՊԵԱՆ

2018 մայիս ամսուան իր թիւին մէջ Փարիզի մէջ լոյս տեսնող (Nouvelles D՛Arménie Magazine) «Նուվել տ՛Արմէնի»-ն (ՆԱՄ)   Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100-ամեակին առիթով հարցազրոյց մը կ՛ունենայ պատմաբան Ռիչըրտ Յովհաննէսեանին (ՌՅ) հետ, որ 1971-1996 ժամանակաշրջանին չորս հատորներով տուած է մանրամասն պատմութիւնը Ա. հանրապետութեան: Ստորեւ` հարցազրոյցին թարգմանութիւնը:

ՆԱՄ.- Հայութեան ղեկավարները անակնկալի եկա՞ն Ռուսիոյ մէջ 1917-1918 տեղի ունեցած յեղաշրջումով եւ 1918 մայիս 28-ի Հայաստանի Ա. հանրապետութեան հռչակումով, Վրաստանի եւ Ազրպէյճանի անկախութիւններու հռչակումէն ետք:

ՌՅ- Գրեթէ ամբողջ աշխարհը եւ ազգեր անակնկալի եկան գլխապտոյտ պատճառող 1917-1918  դէպքերուն առջեւ: Հայութեան համար մասնաւորաբար վիճակը քաոսային էր, երբ ռուսական բանակները կը հեռանային Արեւմտեան Հայաստանէն: Իսկ խորհրդային իշխանութեան օրով ամբողջ Արեւմտեան Հայաստանը կը պարպուէր, ներառեալ` Կարսը, Արտահանը եւ Պաթումը: Թուրքիոյ  յառաջացող բանակը 1918-ին կը սպառնար նաեւ բնաջնջել Արեւելեան Հայաստանի հայութիւնն ալ, ինչպէս որ վարուած էր քանի մը տարի առաջ Արեւմտեան Հայաստանի հայութեան հետ: Հայերը վերապահ էին անկախութիւն հռչակելու գաղափարին այն փոքր հողին վրայ, որ մնացած էր իրենց ձեռքը, վրացիներու եւ ազրպէյճանցիներու կողմէ հողերու բաժանումէն ետք: Այսպիսի ծանր վիճակի մէջ հայերը չէին համարձակեր անկախութիւն հռչակելու: Հայերու ազատագրական պայքարը մղուած էր Արեւմտահայաստանի հողերը ազատագրելու ուղղութեամբ եւ ոչ թէ Երեւանի հողամասին համար: Բայց Թիֆլիսի մէջ նստած Ազգային խորհուրդը ուրիշ ելք չունէր` բացի Հայաստանը անկախ յայտարարել է, միայն 8000 քառ. քիլոմեթր տարածութեան վրայ, որ պիտի քառապատկուէր 1919-ի գարնան, երբ Գերմանիոյ եւ Թուրքիոյ պարտութեամբ վերջ կը գտնէր Համաշխարհային Ա. պատերազմը:

ՆԱՄ.- Հայկական պետական կողմնորոշումը աւելի դէպի Արեւմո՞ւտք կը թեքէր, թէ՞ ոչ աւելի ռուսական (ճերմակ ռուսերու) կողմը:

ՌՅ- Համաշխարհային Ա. պատերազմի ընթացքին թուրքերու կողմէ հայերու կրած մեծ ողբերգութեան պատճառով Դաշնակից պետութիւններու համակրութիւնը կ՛երթար հայերուն: Անոնք կ՛ուզէին ստեղծել անկախ պետութիւն մը` միացնելով արեւմտեան եւ արեւելեան հայկական նահանգները, նոյն ատեն ծովու վրայ ելք մը տալով անոր: Գաղափարի տեսակէտով հայերը հեռու էին համայնավարութենէն եւ Խորհրդային Միութենէն, նոյնպէս ճերմակ ռուսերու հետ ալ ամէն ինչ սահուն չէր ընթանար: Վերջաւորութեան սահմանային հարցերը Վրաստանի եւ Ազրպէյճանի հետ, ինչպէս նաեւ Ղրիմի եւ Հարաւային Կովկասի մէջ գոյութիւն ունեցող մեծաթիւ հայերու ներկայութիւնը կը յուշէին հայերուն, որ աւելի լաւ պիտի ըլլան Ռուսիոյ հետ յարաբերութիւնները բարելաւելով: Նաեւ այն յոյսը կար, որ Խորհրդային Միութիւնը պիտի չկարենար երկար ատեն գոյատեւել: Վրաստանը, որ կը փորձէր լաւ յարաբերութիւն մշակել խորհրդային իշխանութեան հետ, վերջաւորութեան ճնշումի ու հալածանքի ենթարկուեցաւ պոլշեւիկներուն կողմէ: Յամենայն դէպս հետագային Վրաստան, Ազրպէյճան եւ Հայաստան ինկան Խորհրդային գերագոյն իշխանութեան տակ:

ՆԱՄ- Անդրկովկասեան դաշնակցութիւն մը հիմնելու ծրագիրը լաւ հետեւանքներ կրնա՞ր ունենալ Վրաստանի, Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի համար:

Ռ.Յ.- Իտէալական պիտի ըլլար, եթէ դաշնակցութիւն մը կամ համադաշնակցութիւն մը կազմուէր, որմէ պիտի օգտուէին Հարաւային Կովկասի երեք հանրապետութիւնները: Բայց փորձեր եղան, առաջին` ստեղծուեցաւ Սէյմը 1918-ի սկիզբը, ինչպէս նաեւ` 1922-ի դաշնակցութիւնը խորհրդային վարչակարգի տակ, որ տեւեց մինչեւ 1936: Եղածները ցոյց տուին, որ դաշնակցութիւնը կազմող կողմերու շահերը կը տարբերէին իրարմէ, ու վերջաւորութեան անոնք կը փլէին: Նոյնը կը պատահի աշխարհի ամէն կողմ եւ ամէն ժամանակ: Օրինակ` Եուկոսլաւիան, Չեխոսլաւաքիան, Սուտանը, Սպանիան, Պելճիքան: Այս օրերուն ամէնէն լաւ բանը պիտի ըլլար Հարաւային Կովկասի երեք երկիրներու միջեւ լաւ յարաբերութիւն պահպանելը:

ՆԱՄ- Հայ քաղաքական կեանքի ընթացքը այս շրջանին կը գտնուէր Դաշնակցութեան ձեռքը, ան ի՞նչ ճամբայ կը փորձէր գտնել` գործակցելու իր մրցակիցներուն հետ: Աւելի բաց քաղաքականութեա՞ն կը հետեւէր երկրի կառուցման աշխատանքին մէջ, թէ՞  մենատիրական ձեւով կը գործէր:

Ռ.Յ.- Դաշնակցութիւնը 20-րդ դարու սկիզբէն հայկական իրականութեան մէջ իշխող կուսակցութիւն մըն էր: Ան ունէր կարելիութիւնը եւ երբեմն անհրաժեշտ պատրաստութիւնը` կառավարելու առանձին, բայց մեծ դժուարութիւններու դիմաց էր 1918-1920 տարիներուն ու ստիպուած եղաւ նկատի առնել հայութեան միւս կազմակերպութիւններու աջակցութեան անհրաժեշտութիւնը, նոյնիսկ` Ազգային խորհուրդի կազմութեան ատեն:  Վերջաւորութեան ան էր, որ պիտի հռչակէր Հայաստանի անկախութիւնը եւ հետագային կառավարութիւն պիտի կազմէր: Դաշնակցութիւնը ստիպուած եղաւ ներառել անդամներ միւս կուսակցութիւններէն` թէ՛ Ազգային խորհուրդի մէջ եւ թէ՛ կառավարութեան մէջ, ինչպէս` Ժողովրդային լիպերալ կուսակցութենէն եւ ուրիշներէն, որոնց մէջ կային արհեստավարժ մարդիկ, դրամատան տնօրէններ, փաստաբաններ, ելեւմտագէտներ, առեւտրականներ, մտաւորականներ, միջին դասակարգ. ոմանք ունէին լաւ յարաբերութիւններ Արեւմուտքի երկիրներու հետ, ինչպէս` Պօղոս Նուպար Փաշան Փարիզի մէջ: Բայց 1920-ի գարնան Դաշնակցութեան Բիւրոն ձեռք առաւ իշխանութիւնը ամբողջութեամբ, Ռուբէն Տէր Մինասեանի ղեկավարութեամբ, ճնշելու համար պոլշեւիկեան ապստամբութիւնը: Ճիշդ այս ժամանակ Կարմիր բանակը արդէն մտած էր Ազրպէյճան: Նոյն ատեն Հայաստանի հարաւը գտնուող ոչ հայերու ըմբոստութիւնը ճնշելու հարցը կար: 1920 սեպտեմբեր, դեկտեմբեր ամիսներուն թուրքերու հետ կռիւի ժամանակ Դաշնակցութիւնը դիմեց փոքր կուսակցութիւններու օգնութեան, բայց կարճ ժամանակ մը վերջ արդէն իշխանութիւնը անցաւ Համայնավար կուսակցութեան ձեռքը :

ՆԱՄ- Հայաստանի կառավարութիւնը գլխաւոր ի՞նչ քայլերու դիմեց արտաքին եւ ներքին քաղաքականութեան ուղղութեամբ, 20 ամիսներու անկախութեան ժամանակաշրջանին :

ՌՅ- Արտաքին քաղաքականութեան ուղիով` Հայաստան որդեգրած էր բարեկամական կապերու հաստատումը արեւմտեան երկիրներուն հետ, մանաւանդ` Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու, բարւոք լուծում մը գտնելու համար Հայկական հարցին: Դիւրին գործ մը չէր, քանի որ Հայաստանը շահարկելի գրաւիչ աղբիւրներ չունէր այդ երկիրներուն համար, ան կը պայքարէր բարոյական եւ մարդկային գետնի վրայ: Այս շրջանին հայկական պաշտօնական եւ ոչ պաշտօնական առաքելութիւնը, աշխարհի չորս ցամաքամասերու մէջ, Հայկական հարցին շուրջ հետաքրքրութիւն ստեղծելն էր: Ի վերջոյ Սեւրի դաշնագրով դաշնակիցները համաձայն գտնուեցան Հայաստանի Հանրապետութեան կցել Տրապիզոնի, Էրզրումի, Պիթլիսի եւ Վանի նահանգները, որոնք Օսմանեան կայսրութեան իշխանութեան տակ կը գտնուէին: Բայց դաշնակից երկիրներէն ոչ մէկը յանձն առաւ զինուորապէս օգնելու այդ հողամասերէն թրքական բանակը վտարելու ու զանոնք Հայաստանի Հանրապետութեան հողերուն կցելու աշխատանքին: Արդիւնք` երկրին ներքին վիճակը,  որ շատ տխուր էր, սովը, տասնեակ հազարներով որբեր պիտի կերակրուէին ու անոնց հագուստ պիտի հայթայթուէր: Պէտք է ըսել, որ ամերիկեան Նիր իսթ Ռիլիֆ բարեսիրական կազմակերպութիւնը  մեծապէս օգտակար եղաւ այս ուղղութեամբ եւ երկրէն դուրս գտնուող հայկական կազմակերպութիւներու միջոցով օգնութեան սկսաւ հասնիլ: 1920-ին հողագործութիւնը սկսաւ թափ առնել առաջին անգամ, 1914-էն իվեր: Բազմաթիւ հարցեր պէտք էր լուծուէին: Կար նաեւ որոշ մարդոց կողմէ երկիրը թալանելու փորձեր (ցարական չինովիկներ), պետութեան կառոյցը կազմակերպելու հարցեր,  խորհրդարանի անդամներու ընտրութիւն, երկրի ծայրամասերուն զանազան շրջաններու մէջ կազմակերպչական աշխատանքներ կը պակսէին: Կրթական վիճակը հետզհետէ սկսած էր բարելաւուիլ: Տեղի կ՛ունենան Երեւանի համալսարանի հիմնարկէքը, արդարադատութեան նախարարութեան կազմութեան աշխատանքներ, հայոց լեզուի պետականացում:

ՆԱՄ- Ցեղասպանութենէն երեք տարի ետք հայկական հանրապետութեան ստեղծումը յաջողութի՞ւն մըն էր, թէ՞ ձախողութիւն:

ՌՅ- Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրութիւնը կարելի է համարել խեղաթիւրուած օրհնութիւն մը եւ կամ` չիրականացուած համանուագ մը: Այն նպատակակէտը, որ ունէր Դաշնակցութիւնը` ազատ, անկախ, միացեալ Հայաստանի ստեղծումը, օրուան ծանր պայմաններու պատճառով  իր սաղմին մէջ ոչնչացաւ: Շատ նախաձեռնութիւններ, որոնք սկսած էին, խորհրդային իշխանութեան հաստատումով մոռցուեցան: Սակայն Ա. Հանրապետութիւնը հակառակ իր ունեցած դժուարութիւններուն` օրին  տեղադրուեցաւ աշխարհի քարտէսին վրայ, եւ ան դարձաւ խորհրդանիշ մը` սփիւռքի հայութեան յաջորդական սերունդներուն, որոնք միշտ ալ պահեցին անկախ հայրենիքի մը հաւատքը: Յեղափոխականներու կողմէ սա երազուած հայրենիքը չէր եւ հեգնական էր, որ խորհրդային Հայաստանի հողային տարածութիւնը միայն կէսն էր 1918-1920 շրջանին ունեցածին: Բայց ան մնաց սիրելի ամբողջ հայութեան համար` սպասելով հետագային իրականացուելիք երազներուն:

ՆԱՄ- Ի՞նչ նմանութիւն եւ տարբերութիւն կայ 1918-1920 թուականի Հայաստանին եւ այս օրուան մեր ունեցածին մէջ:

ՌՅ- Իրականութեան մէջ բաւական նմանութիւն կայ երկու հանրապետութիւններուն միջեւ: Երկու հանրապետութիւններն ալ շրջապատուած են թշնամիներով, տնտեսական դժուարութիւն` երկուքին համար, սահմաններու վրայ արիւնահեղութիւն, աշխատաւոր դասակարգի տնտեսական վատ վիճակ, սփիւռք-հայրենիք փոխյարաբերութեան կանոնացման ու զարգացման պակաս: Բայց կայ նաեւ տարբերութիւն` երկու հանրապետութիւններու միջեւ: Յետխորհրդային իշխանութեան` ներկայ անկախ հանրապետութիւնը արդէն 25 տարուան կեանք ունի, ներկայ Հայաստանը անդամ է Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան: Շատ մը միջազգային հաստատութիւններու հետ կապ հաստատած է, ամէնէն կարեւորը` ան ժառանգած է նախկին խորհրդային շրջանէն բաւական լաւ  ենթակառոյց մը, որ գոյութիւն չունէր նախկին հանրապետութեան ժամանակ: Ա. Հանրապետութեան օրերուն շատ կարճ ժամանակին մէջ  կազմակերպչական եւ զարգացման մեծ քայլեր կ՛առնուէին: Մինչդեռ այսօրուան հանրապետութիւնը, որ շատ աւելի նպաստաւոր պայմաններու մէջ կը ստեղծուէր, սկզբնական շրջանին տնտեսական ընկերային քաոսի կը վերածուէր, բայց հետագային հետզհետէ կը սկսէր ինքզինք բարելաւել: Այդ քաոսային  շրջանին էր, որ տեղի ունեցաւ զանգուածային արտագաղթ հայրենիքէն: Ա. Հանրապետութեան շրջանին բազմաթիւ պետական մարդիկ, նախարարներ պէտք եղած ուսումն ու պատրաստութիւնը չունէին, բայց իրենց նուիրումը հայրենիքին անգնահատելի էր, անոնք կ՛ապրէին ու կը մեռնէին ժողովուրդին հետ ու հեռու էին անձնական շահարկումներէ: Սա սերունդ մըն էր` իտէալապաշտ ու տեսիլք ունեցող:

Մաղթանքս է, որ ներկայ սերունդն ալ ունենայ նոյնպիսի իտէալապաշտ տեսիլք ունեցող մարդիկ, որոնք երկիրը դնեն ճիշդ ճամբուն վրայ` առնելով գործնական քայլեր, երկիրը բարելաւելու 100 տարուան ընթացքին ժառանգուած անհարթութիւններէն:

 

 

Նախորդը

Մինչեւ Ո՞ւր Զիջիլ

Յաջորդը

Նիկոլ Փաշինեան. «Անկախ Պետութիւնը Իւրաքանչիւր Ազգային Երազանք Ի Կատար Ածելու Անհրաժեշտ Նախապայմանն Է»

RelatedPosts

Ս. Յարութեան Հզօր Ազդեցութիւնը
Անդրադարձ

Հայ Օգնութեան Միութիւն (ՀՕՄ) (115-րդ Տարեդարձին Առիթով)

Հոկտեմբեր 18, 2025
Հաճնոյ Հերոսամարտը. Հայրենիքի Իմացութեան Անմահ Վկայութիւն
Անդրադարձ

Հաճնոյ Հերոսամարտը. Հայրենիքի Իմացութեան Անմահ Վկայութիւն

Հոկտեմբեր 18, 2025
Ժեներալը…
Անդրադարձ

Ժեներալը…

Հոկտեմբեր 18, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?