Հայաստանի Իշխանափոխութեան Ներշնչած Յոյսերը Եւ Մտավախութիւնները

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

Հայաստանի անդրանիկ հանրապետութեան նուիրուած քննարկումներու հանդիպումներու վաղորդայնին, ինչպէս կ’ըսեն` brain stormingէ ետք, անմիջական ներկային եւ անմիջական վաղուան մասին մտածել մեղանչում պէտք չէ համարել:

Ժիւլ Վեռնկ երազեց հեքիաթի «Նոթիլիւս»ը, ժամանակակից գիտութիւնը եւ ճարտարագիտութիւնը ծով իջեցուցին հիւլէական ուժով բանող իրաւ «Նոթիլիւս»-ը:

Հաւանօրէն շատեր, մեկնելով նաեւ այլ ժողովուրդներու օրինակէն, կրնան ունենալ այն մտավախութիւնը, որ պատմութիւնը կրնայ կրկնուիլ նաեւ մեր պարագային… Այդպէս մտածողներ անպայման չարիքի գուշակներ չեն: Պատմութեան մէջ օրինակներ չեն պակսիր, երբ յոյսեր ներշնչած նոր իշխանաւորը կ’ըլլայ նախորդին հարազատ որդին: Պատմութիւնը կը կրկնէ ինքզինք, երբ հաւաքականութիւնները կը կուրանան եւ կը խլանան զանազան պատճառներով` նիւթական, զգացական, կամ կողմնապաշտական, թոյլ տալով, որ ամբոխավարներ իրենց քիթէն բռնած` տանին այս կամ այն կողմ:

Հայաստանի մէջ կը ձեւաւորուի նոր կառավարութիւն` ժողովրդական պահանջի ալիքի վրայ: Փոխանցման շրջան մը կ’ապրի Հայաստանի պետութիւնը: Նոր կառավարութիւնը պիտի փորձէ բաւարարել ժողովրդական ակնկալութիւնները` յաւելեալ արդարութեան ենթահողի վրայ: Միաժամանակ կառավարութիւնը ազգային-պետական զոյգ քաղաքականութիւն պիտի մշակէ, պիտի առաջնորդէ, որ անհատներու սպասումներուն պատասխան պիտի չըլլայ, այլ` ազգի: Ազգը` Հայաստանի եւ սփիւռք(ներ)-ի, եւ այս պարագային գերիշխող պէտք է ըլլայ քաղաքական միտքը` ազգային հեռանկարներու, ինքնութեան եւ իմաստութեան լուսաւորումով:

Այդ իմաստութիւնը, առաջին հերթին, հանրային կարծիքը եւ իշխանութիւնը զերծ պէտք է մնան, պէտք է պահուին յաղթողի եւ պարտուածի տեսակ մը հոգեխոցէ (trauma): Եթէ երկիրը ինքզինք յանկարծ գտնէ նման կացութեան մէջ, կը մտնենք տեւաբար իշխանութիւն փոխելու խաղին մէջ, հողմապտոյտը մեզ կ՛առնէ իր յորձանքին մէջ, եւ երազուած «վերականգնում»-ները կը դրուին սպասման սենեակներու մէջ: Ոմանք պիտի դժգոհին եւ նախաձեռնութիւնները պիտի համարեն կիսամիջոցներ, ուրիշներ պիտի գտնեն, որ ձեռքբերումները կը դատապարտուին կորստեան:

Հոս կը սկսի մտաւորականութեան աշխատանքը, որ պարտի բացատրել. այն, ինչ որ կը կորսնցնենք հաւաքական կորուստ կ’ըլլայ, իսկ յաջողութիւնները կ’ըլլան երաշխիք` վաղուան վերականգնումի: Այս տարրական ողջախոհութեամբ եթէ առաջնորդուին ղեկավարութիւնները, ոչ միայն կառավարութիւնը, ժողովրդային շարժումը հասած կ’ըլլան իրենց նպատակին, փոխան` անձերու փոփոխութեամբ կրկներեւոյթներու (mirages) խաբկանքով գոհունակութիւն պատճառելու եւ անմիջապէս վերջ ծնունդ տալու դժգոհութիւններու ալիքի:

Իշխանափոխութիւնները ազգային անվտանգութեան հիմնական խնդրով հատուածական եւ կողմնապաշտական վերաբերում ունենալ չեն կրնար թոյլատրել իրենք իրենց: Մազաչափ անգամ պէտք չէ հեռանալ ազգային անվտանգութեան հիմնական սկզբունքներէն, որ կը նշանակէ, թէ առանց հրէի եւ հեթանոսի տարբերութիւններու` անհրաժեշտ է յառաջացնել առանց «թուքով կպցրած» ճապկումներու համախոհութիւն: Պարզ պէտք է ըլլայ, որ բանակը որեւէ պարագայի քաղաքական ազդակ պէտք չէ ըլլայ, պէտք չէ թոյլ տալ, որ ըլլայ: Թող ներուի ըսել, որ Հայաստանի հետ եւ Հայաստանի կողքին, սփիւռք(ներ)ը այդ անվտանգութեան նեցուկը պէտք է ըլլայ` առանց խուսանաւումներու, ինչ որ ըրած է ցարդ, առաւել կամ նուազ մարդկային եւ նիւթական Ազգային անվտանգութիւնը կ’ենթադրէ նաեւ միջոցներու ճիշդ եւ նպատակասլաց օգտագործումը, այդ միջոցները ըլլան զուտ դրամական-տնտեսական, թէ «գորշ նիւթի» (ուղեղի), այսինքն` մարդկային կարողութիւններու: Նափոլէոն կ’ըսէր, որ կը սիրէր բոլոր տեսակի լաւ մարդիկը, ամերիկացիները կ’ըսեն` ճիշդ մարդի ճիշդ դիրքին վրայ (the right man in the right place): Ես ինծի երազային այն իրաւունքը կու տամ ըսելու, որ այդ մարդը եթէ այդ ճիշդ մարդը, կը գտնուի Հայաստանի յետին գիւղը, առանց ըլլալու այս կամ այն կուսակցութեան անդամը, նոյնիսկ` սփիւռք(ներ)ի այս այն ծանօթ-անծանօթ քաղաքը, անվարան պէտք է զայն հրաւիրել` ոչ թէ յաւելեալ փառքի համար, այլ` յաւելեալ ծառայութեան: Ոմանք ցնորք (utopie, ուտոպիա) կրնան համարել նման միտք: Այն ատեն թոյլ թող տան ըսելու, ինչո՞ւ կը կրկնենք միասնութիւն, մէկութիւն եւ այլ հնչեղ ճառային բառեր: Ծով չունինք, բայց եթէ ունենայինք, ինչո՞ւ պաշտօնի պիտի չկոչէինք Չիլիի ծովուժի հայ ծովակալը… Միասնութիւն եւ մէկութիւն կ’ենթադրեն նաեւ ուժերու եւ կարողութիւններու մէկտեղում:

Այդ կարողութիւններուն մէջ կարեւոր տեղ ունի հայկական դրամագլուխը, որ միասնական ուժի վերածուելու համար կարիք ունի վստահութեան, որ խախտած է անցեալ աւելի քան քառորդ դարու բացասական փորձով: Պիտի կարենանք հաստատել բոլոր մարզերու մէջ, մանաւանդ` տնտեսական դրական, առետուրի եւ ճարտարարուեստի, հողամշակութեան եւ փոխանակումներու, պարկեշտութեան, ազնուութեան եւ թափանցիկութեան մշակոյթ: Զարմանալի թող չթուի. այս մշակոյթը ստեղծելու պարտքը պէտք է ստանձնեն մամուլը եւ մտաւորականութիւնը` խստաբիբ հսկողութեամբ, դատական իշխանութիւններու կողքին:

Երբեմն արգիլուած պէտք չէ ըլլայ երազել, մանաւանդ երբ պատմութիւնը կ’ըսէ, որ աշխարհի բոլոր մեծ իրականացումները եղած են երազ: Ինչո՞ւ չստեղծել բարոյական հեղինակութեամբ գործող վերահսկող «ակումբներ», որոնք իրենց դիտարկումները կը յղեն համապատասխան հասցէներու եւ ապա կը հրապարակեն, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), ազգին վերաբերող բոլոր կառոյցներու եւ նախաձեռնութիւններու վերաբերեալ:

Այս վերահսկող բարոյականացումը եւ այդ վերահսկողութիւնը ընդունող կառոյցները ազգին յառաջդիմութեան եւ հզօրացման ազդակները կ’ըլլան: Վստահութիւնը կը վերականգնի: Այն ատեն կրնանք հաւատալ, որ արտագաղթը կը կասի, տեղի կ’ունենայ հայրենադարձութիւն եւ միշտ ակնկալուող ազգի զաւակներու նիւթական եւ` իմացական կարողութիւններու լայնածաւալ ներդրում:

Յոյս ներշնչող իշխանափոխութեան այս օրերուն լաւ պիտի չըլլա՞յ լայն բանալ մեր միտքի հորիզոնը, նաեւ` հորիզոնները մէկութեան, միասնութեան եւ բոլոր լաւ բաներու, որոնց մասին կը սիրենք խօսիլ, եւ` կանգ առնել:

Ինչո՞ւ չհրաւիրել «իմաստուններու խորհուրդ» մը` ոչ էսթէպլիշմընթի եւ ո՛չ ափարաթչիքներու:

Այս ընել` խուսափելով, ինչպէս ընդունուած է ըսել «փայտեայ լեզուէ» (langue de bois), ստեղծելով միտքերու ազատ արտայայտութեան եւ բախման դաշտ: Այդպէս կը ծնին յղկուած եւ ճիշդ միտքերը:

13 մայիս 2018, Քուինզ, Նիւ Եորք