«Հրապարակ»-ի Հարցազրոյցը Իրանի Հանրապետութեան Խորհրդարանի Պատգամաւոր Կարէն Խանլարեանի Հետ

«Թուրքիայի Նպատակը Սիրիայի Մասնատումն Է»

Վարեց` ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆԸ

Թուրքիայի ներխուժումը Սիրիա հայկական մամուլում մեկնաբանւում եւ գնահատւում է ոչ այնքան ահաբեկչութեան դէմ պայքարի պարունակում, որքան` ռուս-թուրքական մերձեցումից յետոյ Թուրքիայի ձեռքերին ազատութիւն տրուելու տեսանկիւնից: Եւ դա պատահական չէ, քանի որ հէնց ռուս-թուրքական մերձեցումից յետոյ միանգամայն նոր իրավիճակ ստեղծուեց Սիրիայում, որն իր ազդեցութիւնն է թողել նոյնիսկ Միացեալ Նահանգների գլխաւորած քոալիսիոնի գործողութիւնների վրայ: Հետաքրքիր է նաեւ Արեւմուտքի հաւատարիմ վերաբերմունքը` Ասթանայի հարթակում ընթացող Ռուսաստան-Թուրքիա-Իրան եռակողմ քննարկումների նկատմամբ, որոնք, եթէ հետեւենք եռեակի յայտարարութիւններին, միտուած են Սիրիայի խնդրի կարգաւորմանը: Իրանի իսլամական խորհրդարանի հայ պատգամաւոր Կարէն Խանլարեանը, սակայն, կարծում է, որ Ռուսաստանը, Իրանը եւ Թուրքիան Ասթանայի հարթակում ոչ այնքան համագործակցում են, որքան հետապնդում են սեփական արտաքին քաղաքական շահերը` տարածաշրջանում իրենց ազդեցութեան պահպանման եւ ամրապնդման հեռանկարով: Նրա կարծիքով, Սիրիայի խնդրի կարգաւորման հարցերում Իրանի եւ Ռուսաստանի տեսակէտները մեծ հաշուով հակասում են Թուրքիայի տեսակէտներին, սակայն Ասթանան տուեալ պահին միակ հարթակն է, որ դիցուք Ռուսաստանին եւ Իրանին հնարաւորութիւն է տալիս ինչ-որ չափով վերահսկելի պահել Թուրքիայի գործողութիւնները Սիրիայում:

ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ.- Այսինքն, հակառակ պարագայում, Թուրքիան կարող է աւելի՞ հեռուն գնալ:

ԿԱՐԷՆ ԽԱՆԼԱՐԵԱՆ.- Այո՛: Ռուս-թուրքական հակամարտութիւնն այս տարածաշրջանում դարաւոր պատմութիւն ունի: Այս երկրները միշտ էլ վիճարկել են տարածաշրջանային առաջատարի դերը: Այսօր Սիրիայի թուլանալով` թուլանում է նաեւ Ռուսաստանը: Եւ Թուրքիան դա լաւ է հասկանում ու, խաղալով Ռուսաստանի դաշնակցի դերը (չենթարկուելով Ռուսաստանի դէմ միջազգային պատժամիջոցների պահանջներին, կազի եւ զինատեսակների աշխուժ առեւտրային գործարքներ կնքելով), առաջ է տանում իր գործերը Սիրիայում: Բայց Թուրքիան ոչինչ անել չէր կարող, եթէ, ի հեճուկս Իրանի, շարունակէր միանշանակ պաշտպանել Սէուտական Արաբիա-Իսրայէլ-Միացեալ Նահանգներ հակաիրանական եռեակի գիծը: Էրտողանը դիմել է խորամանկութեան` արհեստական հակասութիւն ձեւաւորելով թուրք-ամերիկեան եւ թուրք-իսրայէլեան յարաբերութիւններում: Նա Իսրայէլը յայտարարում է ահաբեկչական երկիր, միջազգային հարթակներում, ինչպէս դա տեղի ունեցաւ նաեւ վերջերս` կապուած Անգլիայում ռուսական հետախուզութեան նախկին աշխատակցի թունաւորման դէպքի հետ, դէմ գնում Արեւմուտքի յայտարարութիւններին: Իրանում, սակայն, սա դիտարկում են որպէս ժամանակաւոր երեւոյթ եւ համարում, որ վաղ թէ ուշ Թուրքիան կրկին յայտնուելու է ամերիկեան արտաքին քաղաքականութեան շրջագծում: Անհերքելի է, որ, ի տարբերութիւն Ռուսաստանի եւ Իրանի, Թուրքիան Սիրիայի նկատմամբ քրտերի դէմ պայքարի անուան տակ հողային պատերազմ է մղում` զաւթողական յստակ նկրտումներով: Թուրքիայի նպատակը Սիրիայի տարածքային ամբողջականութեան փլուզումն է: Քրտական հարցերում ոչ պակաս զգայուն Իրանը, որքան էլ շահագրգիռ լինի Սիրիայի ամբողջականութեան պահպանման հարցում, չի կարող այս պահին կտրուկ առճակատման գնալ Թուրքիայի հետ վերջինիս զօրքերի` Աֆրին ներխուժելու պատճառով: Թուրքիայի այդ քայլն իր հերթին հարուած է նաեւ Սէուտական Արաբիային, որ նոյնպէս փորձում է աշխուժ դերակատարութիւն ունենալ Մերձաւոր Արեւելքում, ինչը չի համապատասխանում Իրանի ծրագրերին:

ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչ հանգուցալուծում կ՛ունենայ այս բարդ իրավիճակը: Մենք տեսնում ենք, որ Իրանն էլ աւելի է փորձում սիրաշահել Թուրքիային` օգտագործելով Ազրպէյճանի հետ իր յարաբերութիւնները` առաջարկելով նորանոր հաղորդակցութեան ծրագրեր:

ԿԱՐԷՆ ԽԱՆԼԱՐԵԱՆ.- Դժուար է ասել, թէ ի՛նչ վերջաբան կ՛ունենայ Սիրիայի կարգաւորման գործընթացը կամ, որ աւելի ճիշդ է ասել` սիրիական պատերազմը: Այստեղ կայ քաղաքական լրջագոյն խնդիրների բախում: Կողմերից իւրաքանչիւրը փորձում է պարտուած չհեռանալ, թէեւ բոլորն էլ բարոյական պարտութիւն արդէն իսկ կրել են այդ պատերազմում: Նկատի ունեմ այն տառապանքները, որ պատճառուել են Սիրիայի ժողովրդին, եւ` այն անվերականգնելի կորուստները, որ հասցուել են այդ երկրի յիրաւի ծաղկուն քաղաքներին ու տնտեսութեանը: Սակայն անխուսափելիօրէն գալու է օրը, եւ այս հակամարտութեան աշխուժ կողմերը կրկին վերադասաւորուելու են իրենց աշխարհաքաղաքական դաշինքներում, որովհետեւ նրանց փոխյարաբերութիւնները, վերջին հաշուով, համաշխարհային աշխարհաքաղաքական բեւեռներով են պայմանաւորուած: Իսկ ինչ վերաբերում է այս փուլում Իրան-Ազրպէյճան յարաբերութիւններում նկատուող տնտեսական աշխուժութեանը` կապուած տարանցիկ ճանապարհների հետ, կարող եմ ասել, որ դա Իրանի համար գերխնդիր չէ եւ որեւէ կերպ չի անդրադառնայ Հայաստանի հետ Իրանի յարաբերութիւններին: Իրան-Ազրպէյճան տնտեսական ծրագրերը, որքան էլ Պաքուից դրանք ներկայացնեն որպէս Հայաստանի շրջափակման կամ մեկուսացման ծրագրեր, միեւնոյն է, ժամանակի որոշակի կտրուածքում, երբ տարածաշրջանում յստակեցուեն ուժերի փոխյարաբերութիւնները, այդ ծրագրերը կ՛ենթարկուեն որոշակի սրբագրումների` քաղաքական հիմնական օրակարգերի ազդեցութեան տակ:

ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ.- Պարո՛ն Խանլարեան, համաշխարհային մամուլն էլ գրում է, որ այսօր Սիրիայում Թուրքիան դարձել է հիմնական խաղացող` մինչեւ այն աստիճան, որ նոյնիսկ ՄԱԿ-ը չի պահանջում թուրքական բռնագրաւող զօրքերը դուրս բերել Սիրիայի տարածքից: Կարելի՞ է պնդել, որ Սիրիայի խնդրի կարգաւորման գործընթացում Թուրքիայի ինքնագլուխ պահուածքը բխում է Միացեալ Նահանգների եւ միջազգային քոալիսիոնի շահերից:

ԿԱՐԷՆ ԽԱՆԼԱՐԵԱՆ.- Ես կ՛ասէի` Թուրքիայի պահուածքն առնուազն չի շօշափում Արեւմուտքի շահերը Մերձաւոր Արեւելքում: Բանն այն է, որ Միացեալ Նահանգներ եւ քոալիսիոնը ձգտում են Սիրիայում նոր իշխանութիւն ձեւաւորել եւ` առաւել կառավարելի ընդդիմութիւն: Արեւմուտքը եւս հանդէս է գալիս Սիրիայի միասնականութեան օգտին, սակայն` ո՛չ Ասատի ուժեղ եւ միանձնեայ իշխանութեան պայմաններում: Համաձայն չեմ այն պնդումների հետ, որ Թուրքիան հիմնական խաղացող է դարձել Սիրիայում: Ռուսաստանը եւ Միացեալ Նահանգներն աւելի մեծ ուժեր ունեն Սիրիայում եւ աւելի հզօր ռազմական սարքեր, սակայն այդ երկրները, նրանց հետ` նաեւ Իրանը, ի տարբերութիւն Թուրքիայի, որ հակաահաբեկչական պայքարի անուան տակ բացայայտ զաւթողական պատերազմ է սկսել, աւելի շատ հակուած են Սիրիայի խնդրի քաղաքական կարգաւորմանը եւ այդ երկրի միասնականութեան պահպանմանը եւ դրանով իսկ առաւել ծանրակշիռ դերակատարութիւն ունեն, քան` Թուրքիան: Վերջինս ստիպուած կը լինի վաղ թէ ուշ դուրս գալ ոչ միայն Իրաքից, որտեղ եւ` տարածքից: Չմոռանանք նաեւ, որ Թուրքիան ՕԹԱՆ-ի անդամ երկիր է, եւ նրա պահուածքն անհասկանալի է նաեւ այդ պարունակում: Հիւսիսատլանտեան դաշինքի համար անթոյլատրելի են նմանատիպ գործողութիւնները: Եւ սա նոյնպէս հանգամանք է, որ յուշում է Թուրքիայի աշխուժութեան ժամանակաւոր լինելը:

Սիրիայում Թուրքիայի գործողութիւնները յղի են վտանգներով հէնց Անգարայի համար: Սա ինձ յիշեցնում է Իրաքի ներխուժումը Քուէյթ` 1990-1991 թուականներին, որ յայտնի է նաեւ «Ծոցի առաջին ճգնաժամ» անուամբ: Այն աւարտուեց միջազգային ուժերի ներգրաւմամբ ու Իրաքի պարտութեամբ: Դա Բ. Համաշխարհային պատերազմից յետոյ առաջին խոշոր ռազմական բախումն էր` օդային ուժերի եւ գերճշգրիտ զէնքի աննախադէպ օգտագործմամբ, ինչը, շատ մասնագէտների կարծիքով, վկայել է նաեւ ռազմական արուեստում նոր դարաշրջանի բացման մասին: Եւս մի յատկանշական բան` Իրաք-քուէյթեան հակամարտութիւնը լայնօրէն լուսաբանւում էր մամուլում եւ հեռուստատեսութեամբ: Նոյն բանը նկատւում է նաեւ հիմա` կապուած թուրքական «Ձիթենու ճիւղ» գործողութեան հետ: Անգարան հասկանում է դա եւ կը փորձի առաւել զգուշ խուսանաւել ինչպէս Արեւմուտքի, այնպէս էլ իր հզօր հարեւանների` Ռուսաստանի եւ Իրանի հետ յարաբերութիւններում: