Ռուբէնը (Մահուան Քառասունք)

ՄԻՀՐԱՆ Ք.

Ռուբէնին հետ դասընկերներ էինք ու թաղի տղաք` Հայաշէնի մէջ:

Արդէն անկարելի է հայաշէնցի ըլլալ ու իրարու կապուած չըլլալ մանկութեան-պատանութեան տարիքի դպրոցական, դասի ու խաղի, փողոցային թափառումներու եւ անմեղունակ անառակութիւններու յուշերով:

Զտարիւն հայաշէնցի մը միայն կը հասկնայ այս ըսուածին խորքն ու իրաւութիւնը:

Հայաբնակ հին Հայաշէնի մէջ կային տարբեր գաղափարի մարդիկ: Կային դաշնակցականներ, կային համայնավարներ, թերեւս նաեւ` հնչակեաններ: Բայց ատոնք գաղափարի ընտրանքներ էին, որոնք կը մնային տարակարծութիւններու սահմանին մէջ, թէեւ երբեմն կը սրէին, բայց չէր պատահած, որ անոնց պատճառով ցնցումներ ապրի թաղամասը եւ խանգարուի անոր ներդաշնակութիւնը: Հայաբնակ հին Հայաշէնը կարելի էր նմանցնել տարբեր առաստաղներու տակ ապրող ընտանիքներու ամբողջութեան մը: Պսա՞կ եղաւ, ամբողջ բնակչութիւնը կը դառնար հարսնեւոր, իսկ մահուան պարագային` սգաւոր: Այս սրտագրաւ աւանդութիւնը փոխանցուած է հետագայ բնակիչներուն ալ: Ահա թէ ինչո՛ւ հեռանիստ անձս վկայութեան պէտք չունի վստահ ըլլալու  համար, թէ սիրեցեալ Ռուբէնին մահը սուգի մատնած  ըլլայ  ամբողջ թաղը` հայ թէ արաբ կամ օտարերկրացի անծանօթ նորեկներ:

Այդ Հայաշէնին մէջն է, որ Ռուբէնին հետ անցուցած ենք մեր մանկութիւնը` խաղի եւ դասի հաճոյքներով:

Ռուբէնին հայրը չէզոք մարդ մըն էր, բացարձակ անտարբեր` քաղաքական-գաղափարական հարցերու նկատմամբ: Կեդրոնական ճամբուն վրայ կը բանեցնէր փոքր  խանութ մը, ուր յաճախորդը կը գտնէր ինչ որ փնտռէր` ընդեղէն-կաթնեղէն-պահածոյ տուփեղէններ թէ աւել ու տապակ կամ ջուրի ծորակ… «Չկայ» կամ «չունիմ»  բառերը չեն լսուած պրն. Կապետին (Կարապետ) բերնէն, այլ միայն` «հիմա վերջացաւ», եւ յաջորդ օր այդ պահանջուածով կը համալրուէր իր ապրանքատեսակը: Ազնիւ ու բարի մարդ մըն էր Կապետը` հանրային կեանքէ հեռու, ամբողջութեամբ նուիրուած իր խանութին ու ընտանիքին:

Ռուբէնը` ծառէն ինկած հարազատ պտուղ, ժառանգեց հօրը գործը, խանութ բանեցնելու աշխատելաձեւը, նկարագրային գիծերը, բարութիւնը եւ ընտանիքին նուիրուածութիւնը: Ընդարձակեց գործը, հին խանութին դիմաց բացաւ ընդարձակը եւ անիկա վերածեց մինի մարքեթի` շատ աւելի ճոխ ապրանքատեսակներով: Թաղեցիներուն «Կապետը կ՛ունենայ»-ն աւելի շեշտ ու ապահով հնչեց` «Ռուբէնը անպայմա՛ն կ՛ունենայ…»: Օրուան որեւէ ժամու խանութ երթալուդ` կը հանդիպէիր քանի մը թաղեցիներու, որոնք «կը վերլուծեն» քաղաքական կամ ազգային իրադարձութիւններ, այնքան առատ` Լիբանանի մէջ: Ռուբէնը չէր մասնակցեր այդ խօսակցութիւններուն, միշտ իր գործին էր, յաճախորդներուն հետ: Նոյնիսկ բացայայտուած ու բոլորին յայտնի դէպքի մը վերաբերեալ իրմէ յաւելեալ տեղեկութիւն կամ կարծիք անկարելի էր քաղել: Առաւելագոյնը` իր պատասխանը պիտի ըլլար. «Ինչ գիտնամ, կ՛ըսեն կոր որ….»: Բացառուած էր, որ իրմէ բամբասանք լսէիր որեւէ հասցէի: Կարծի՞ք  չունէր: Անշո՛ւշտ որ ունէր, ինչպէ՞ս կարծիք չունենար ան, երբ օրուան որեւէ ժամու իր ականջին տակ տեղեկութիւններ կը փոխանակուէին, վերլուծումներ կը կատարուէին: Սակայն իր կարծիքէն թերեւս վշտացողներ ըլլային, Ռուբէնին ինչո՞ւն էր պէտք,: Եւ սակայն, «ինչո՞ւս է պէտք»-ը պարտքի վերածուեցաւ Ռուբէնին համար, երբ խնդրոյ առարկայ դարձաւ եկեղեցւոյ գոյութիւնը:

Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին ու անկէ ետք Հայաշէնի հայ բնակիչները շատ նօսրացան: Փակուեցաւ Թորգոմեան դպրոցը աշակերտներու պակասէն:: Չափազանց նօսրացաւ նաեւ ազգային գործերով զբաղողներուն թիւը: Եկեղեցին ալ դպրոցի ճակատագրին ենթակայ դառնալու մղձաւանջին մատնուեցաւ: Պէ՛տքը կար նուիրեալ մարդոց, որոնք առաւելագոյն ճիգով կանգուն պահէին եկեղեցին, որ գլխաւոր կառոյցն է հոն ապրող հայերը իրարու կապելու համար: Այս պարագային այլեւս  Ռուբէնը չէր կրնար ըսել`  «ինչո՞ւս է պէտք»…

Կամաւոր մարդիկ ունենալու Հայաշէնի պէ՛տքը սիրեցեալ Ռուբէնին պա՛րտքը եղաւ կարծէք:

Շուրջ երեսուն տարի, Թաղային խորհուրդի  յաճախ իբրեւ ատենապետ, մերթ դիւանի անդամ ու գանձապահ կամ խորհրդական, եկեղեցին կանգուն պահելու աշխատանքին փարեցաւ: Ինչպէս ազգային բոլոր գործերը, նաեւ իր պարագային մինակ աշխատողը չէր անշուշտ: Բայց Ռուբէնին խանութին մերձաւորութիւնը եկեղեցիին (շուրջ 40-50 քայլ միայն) անոր պարտականութիւնը դարձուցած էր ի հարկին գործը ձգելու, խանութը փակելով եկեղեցի փութալու անհրաժեշտութեան պարագային: Եւ այսպէս, ի՛ր ու գործակիցներուն  ջանքերով, պիւտճէական  գրեթէ անգոյ կամ շատ դժուար պայմաններու մէջ  միշտ բաց մնաց եկեղեցին, շարականը կը շարունակէ երգուիլ անոր  կամարներուն տակ, հին օրերու պէս կոչնակը կը հնչէ եւ  հաւատացեալները ժամ կը կանչէ…

Հին Հայաշէնէն մնացած էին եկեղեցին, ակումբը եւ… Ռուբէնին խանութը: Հիմա մնացին ակումբը եւ եկեղեցւոյ կոչնակին կանչը: Կանչ` սակայն որո՞ւ  համար…

Քանի մը ամիսներ առաջ գործը հաշուեյարդարի ենթարկեց Ռուբէնը, որպէսզի իրեն մնացած տարիները քիչ մը անհոգ անցընէ: Բայց ճակատագիրը թոյլ չտուաւ: Անողոք հիւանդութիւն մը անակնկալօրէն բոյն դրաւ մարմնին մէջ, շուտով տարածուեցաւ, տառապեցուց զինք եւ հողին տարաւ:

Շուրջ քառասուն օրեր առաջ էր, առաւօտեան ժամերու Դիմատետրի էջերուն վրայ թափառումներուս` յանկարծ աչքերս հանդիպեցան Ռուբէնի լուսանկարին եւ տակն ալ` «Աստուած հոգին լուսաւորէ»-ներու… Գոյժէն ցնցուած եւ պահի ազդեցութեան տակ զգացումներս գիրի վերածուեցան եւ պոռթկացին գրառումով մը, զոր կը տեղադրեմ հոս իբրեւ վերջին հրաժեշտ.

«Սիրեցեա՛լդ Ռուբէն, ինչո՞ւ, իրարու հրաժեշտի խօսք չկատարած, ինչո՞ւ այս անհամ անակնկալը: Տակաւին իրարու ըսելիք ունէինք: Մանկութեան ու պատանեկան վերյիշումներ պիտի ունենայինք միասին…

Ուրեմն այսպէս, անվերադարձ մեկնեցաւ Ռուբէնը` Հայաշէնի զտարիւն մոհիկաններու վերջին քիչերէն մէկը. Անոնցմէ, որոնք տակաւին կը մնան պատնէշի վրայ եւ կը փորձեն ոտքի  պահել արդէն իսկ հայաթափ  Հայաշէնի շարունակականութիւնը,  կը ծառայեն եկեղեցիին եւ եկեղեցական կեանքի պահպանումին…

Վստահ եղի՛ր, Ռուբէ՛ն, որ գէթ Հայաշէնի բոլոր բնակիչները անխտիր` հայ, արաբ թէ  հոն հաստատուած նորեկ օտարերկրացիներ քու կորուստիդ համար կը ցաւակցին, եւ անոնք միշտ պիտի յիշեն քեզ: Պիտի յիշեն ազնուութիւնդ, բարութիւնդ, անուշ վարուելակերպդ, ծառայութիւնդ: Վերջապէս, ամէն մէկը ի՛նչ առաքինութիւն որ գտած-տեսած է քու մէջդ: Երթա՜ս բարով  առաքինութեանց մարմնացում, սիրեցեա՛լդ Ռուբէն:

Յաւիտենական հանգիստ քեզի, անո՛ւշ ընկեր»: