Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Պահ մը կը մտածես, որ մարդկութիւնը ներկայ ժամանակներու բոլոր առաւելութիւններուն մէջ պէտք է զերծ մնացած ըլլայ նախնադարեան բարբարոս երեւոյթներէ, հոլովոյթներէ: Բայց շուրջդ նայելով` ցաւով կը հաստատես տակաւին դպրոցին մէջ մեր սորված անմահ Յ. Թումանեանի քառեակը.
Բերանն արնոտ Մարդակերը էն անբան
Հազար դարում հազիւ դառաւ Մարդասպան.
Ձեռքերն արնոտ գընում է նա դեռ կամկար,
Ու հեռու է մինչեւ Մարդը իր ճամբան:
Ն.
—————————————
90 Հազար Տոլար Ընտանիքը
ՏԱՀԵՇ-էն Ազատագրելու Համար
Խալիտ Թաալօ Խուտուր Ալի իր կնոջ եւ զաւակներուն հետ փախած է, երբ 2014-ին ՏԱՀԵՇ-ի զինեալները յարձակած են Իրաքի իրենց հայրենի քաղաքին վրայ, բայց իր ընտանիքին 19 այլ անդամներ պատանդ բռնուած են: Վերջին չորս տարիներու ընթացքին Խալիտ վճարած է 90 հազար տոլար, անոնցմէ 10-ն ազատելու համար: Բայց հիմա, ՏԱՀԵՇ-ի պարտութենէն ետք, կը վախնայ, որ ոչ ոք կրնայ ահաբեկիչներէն փրկուիլ:
Անցեալ տարուան 26 սեպտեմբերին հիւսիսային Իրաքի քրտական շրջանի Շարիա գիւղ մտաւ կարմիր բեռնատար մը: Ներսը նստած էր 16-ամեայ Շայմը: Փոշոտ, փոքր գիւղին մէջ բեռնատարը շրջապատեցին ընկերները, ընտանիքն ու հարազատները եւ Շայմ ինկաւ անոնց ձեռքերուն մէջ:
Ասիկա Շայմի վերադարձն էր ՏԱՀԵՇ-ի մօտ պատանդ բռնուելէն աւելի ի քան երեք տարի ետք: Այդ ընթացքին ան վաճառուած էր մէկ ահաբեկիչէն միւսին եւ տեղափոխուած` Իրաքի եւ Սուրիոյ անոնց ամրոցներուն միջեւ: Այժմ Շայմի հօրեղբայրը զինք վերադարձուցած է` վճարելով 11 հազար տոլար:
Խալիտ կը յիշէ այն օրը, երբ ՏԱՀԵՇ-ի զինեալները հասած են Սինճար քաղաք: 2 օգոստոս 2014-ի գիշերը ոչ ոք կրնար քնանալ: «Բազմաթիւ պատերազմներ սկսան հարաւային արուարձաններուն մէջ », կ՛ըսէ Խալիտ` նստելով խաչաձեւ ոտքով, իր տան յատակին, նրբագեղ բարձին վրայ:
«Յաջորդ առաւօտ, նախաճաշէն առաջ, մենք լսեցինք աղմուկը եւ ձայնը, ես բացի դուռը եւ հարցուցի քանի մը մարդոց, որոնք կը վազէին փողոցին մէջ. «Ի՞նչ պատահած է»: Անոնք ինծի ըսին. «ՏԱՀԵՇ-ը հոս է»: Բոլորը կը վախնային եւ ինքնաշարժներ ունեցողները փախան լեռները, բայց ես ինքնաշարժ չունէի»:
Խալիտ իր ելեկտրածին մեքենայէն 4 լիթր վառելանիւթ առաւ եւ տուաւ իր դրացիին, որ համաձայնեցաւ Խալիտը, անոր յղի կինը եւ վեց երեխաները ինքնաշարժով փոխադրել դէպի ապահով վայր:
Սակայն Սինճարի լեռը հասնելով` Խալիտ անդրադարձաւ, որ աճապարանքով հեռանալու ատեն տունը մոռցած է իր նոթատետրը, անձնական փաստաթուղթերը եւ քիչ մը դրամ: Այնպէս որ, անոնք դուրս եկան ինքնաշարժէն եւ խորհրդակցեցան` ինչպէ՛ս վերադառնալ տուն, ատոնք առնելու համար: Խալիտի կինը թոյլ չտուաւ, որ ան վերադառնար, բայց համաձայն գտնուեցաւ, որ իրենց տղաներէն մէկը երթար տուն: Ճամբան ան հանդիպեցաւ Խալիտի եղբօրը` Տախիլին, որ ուշացած` կը միանար Սինճարէն փախուստին: Եւ Տախիլի տղաներէն մէկը միացաւ անոր վտանգաւոր ճամբորդութեան:
Փաստօրէն ատիկա փրկեց զանոնք: ՏԱՀԵՇ-ի զինեալները շուտով առեւանգեցին Տախիլն ու անոր ընտանիքին միւս անդամները, իսկ երկու երիտասարդները մնացին տեսողութենէ դուրս եւ վերջապէս հեռացան: «Բոլորը, որոնք մնացած էին լերան ստորոտը, պատանդ բռնուեցան, միայն անոնք, որոնք վերն էին, փրկուեցան», կ՛ըսէ Խալիտ:
Ան կը շարունակէր հեռաձայնել եղբօրը բջիջայինին: Ի վերջոյ մարդ մը պատասխանեց եւ ըսաւ. «Մենք Իսլամական պետութիւնն ենք», եւ փակեց:
Խալիտի տղան եւ եղբօրորդին միացան իրենց: Ան գտաւ թրաքթէօր մը, որպէսզի ընտանիքին հետ սուրիական սահման երթան` անցնելով բնակավայրերէ, որոնք ՏԱՀԵՇ արագօրէն կը գրաւէր: Կրակոցներու եւ արձակազէններու փամփուշտներու տարափին տակ անոնք հետեւեցան հիւսիս-արեւելք սահմանին, մինչեւ որ 24 ժամ ետք հասան Իրաքի քրտական Շարիա գիւղ:
Խալիտ տագնապեցաւ իր եղբօր ընտանիքին ճակատագիրով: Սինճարի միւս բնակիչներուն պէս, բոլորը եզիտի կրօնական փոքրամասնութեան անդամներ էին, որոնք ՏԱՀԵՇ կը նկատէր սատանայապաշտներ: Կը թուէր, որ անոնք կա՛մ գերի բռնուած էին, կա՛մ մահացած:
Յաջորդ տարուան մայիսին Խալիտ ստացաւ տեղեկութիւններ մաքսանենգներէ, որ ՏԱՀԵՇ պատանդ բռնած երեխաները եւ կիները տեղափոխած է Սուրիա: Ապա զինեալները սկսան վաճառել զանոնք` բջիջայիններու հաղորդագիրներով լուսանկարներ ուղարկելով եւ գիներ ճշդելով:
Խալիտ, որ կ՛աշխատէր որպէս գիտութեան ուսուցիչ` ներքին տեղահանուածներու գաղթակայանին մէջ, հասկցած էր, որ բջիջային այդ հաղորդագիներուն շնորհիւ կրնար իր ընտանիքին վերադարձը տեսնել: Ուրեմն սկսաւ յարաբերութիւններ հաստատել շարք մը մաքսանենգներու հետ: Գալիք տարիները բազմաթիւ անքուն գիշերներ եւ դրամական մտահոգութիւններ պիտի պատճառէին` անբարեխիղճ անձերու հետ գործ ունենալով:
Բայց անցեալ տարի, ՏԱՀԵՇ-ի փլուզումի ատեն, գոյացուցած էր 90 հազար տոլար եւ յաջողեցաւ ազատել իր ընտանիքի 10 անդամները: Շայման վերջինն էր, մաքսանենգուած` Տէր Զօրէն, ՏԱՀԵՇ-ի արտաքսումէն միայն քանի մը օր առաջ:
Խալիտ կ՛ըսէ, որ ինք կրցած է ազատել իր ընտանիքը` առանց ուղղակի խօսելու զինեալ հրոսակախումբերու հետ, այլ` միջնորդներու բարդ ցանցի միջոցով:
Յաճախ քանի մը նման անձեր ներգրաւուած էին Իրաքի եւ Սուրիոյ մէջ աշխատող զանազան գործակալներու հետ, իւրաքանչիւրը գումար մը կը գանձէր: Ատիկա վտանգաւոր աշխատանք էր:
ՏԱՀԵՇ շատ հաւաբար սպաննած է այն մաքսանենգները, որոնք իրենց գրաւած շրջանէն կը հեռացնեն գաղթականները:
Խալիտէն աւելի քան երեք ամիս խլեց Շայմի ազատ արձակումը:
Եզիտիները`
Պատանդ Բռնուած
ՏԱՀԵՇ-ի կողմէ 2014 թուականին առեւանգուած 6500 եզիտիներէն տակաւին 3150-ին ճակատագիրը անյայտ է: Եզիտի գործիչ Միրզա Տիննայի կը կարծէ, որ ահաբեկիչները տակաւին եզիտիներ կը վաճառեն առցանց:
Հաստատ թիւեր չկան, թէ քանի՛ եզիտի զոհուած է գերութեան մէջ: Հաւաքական գերեզմանոցներ յայտնաբերուած են Սինճարի շրջանին մէջ, եւ մասնագէտներ եզիտիներու կոչ կ՛ուղղեն ստուգումներ կատարելու:
Ազատագրուած եզիտիներէն շատեր Խալիտի ըրածներուն նման գործողութիւններով փրկուած են:
Երկու միջնորդներու օգնութեամբ Խալիտ ուղարկեց իր ՈւաթսԱփփ-ի հաղորդագիրները, ներառեալ ընտանիքի անդամներուն լուսանկարները` համոզելու զայն, որ ան շուտով կ՛ազատագրուի: Խալիտ գոյացուց 16 հազար տոլար, որ պէտք էր գործարքին համար եւ սպասեց:
Ապա` լռութիւն: Երեք օր ան ոչինչ լսեց: «Մենք պարզեցինք, որ միջնորդները յարձակումի ենթարկուած, բանտարկուած եւ խոշտանգուած են», կ՛ըսէ ան:
Ատկէ ետք մաքսանենգներու այլ խումբ մը գործի լծուեցաւ աւարտին հասցնելու համար փրկարար գործողութիւնը: «Իրաքեան միջնորդը ինծի ըսաւ, որ Թոհուք երթամ իմ գումարներս առնելու համար: Շաբաթ մը ետք նոյն անձը հեռաձայնեց եւ ըսաւ, որ այդ գործողութիւնը կ՛ըլլայ քանի մը օր ետք: Ես շաբաթ մը գիշերները չքնացայ», կ՛ըսէ Խալիտ:
Դրամական անհրաժեշտ միջոցները գոյացնելը եղած է Խալիտի աշխատանքի ամէնէն մեծ եւ դժուար մասերէն մէկը` ազատագրելու իր հարազատները: Օրինակ, ան ստիպուած էր գտնել 39 հազար տոլար, որպէսզի վերադարձնէ իր քոյրը` Լէյլան եւ անոր երեխաները: Յետոյ ան ստիպուած էր վճարել 29 հազար տոլար` ազատագրելու համար իր տղուն կինը:
Բայց այդ գումարը ուրկէ՞ պիտի գար:
«Ես դրամ չունէի, ուրեմն իմ ընկերներէս փոխ առի, ոմանք ինծի տուին 50 տոլար, ուրիշ մը` 100», կ՛ըսէ Խալիտ:
«Բարեկամ մը, որ խորհրդարանի պատգամաւոր է, ինծի 3 հազար տոլար տուաւ: Իմ կնոջս քոյրերն ու եղբայրներն ալ ինծի դրամ ուղարկած են Գերմանիայէն, վերջապէս գումարը գոյացաւ»:
Խալիտ 90 հազար տոլար վճարելով ընտանիքին 10 անդամները վերադարձուց` 9 կիներ եւ աղջիկներ եւ իր քրոջը` Լէյլայի տղան:
Թէեւ Խալիտը կրնան մեղադրել ահաբեկիչներուն գումարներ տալու յանցանքին համար, սակայն ան իր առաքելութիւնը կը նկատէ ընտանիքին ազատագրումը: Սակայն տեղական իշխանութիւնները գիտէին, թէ ինք եւ այլ եզիտիներ ի՛նչ կ՛ընեն: Եթէ անոնք ստիպուած ըլլային գումար փոխանցել Սուրիա, պէտք էր արտօնութիւն ստանային անվտանգութեան ուժերէն:
Խալիտի վճարած որոշ գումարները վերադարձուած են հիւսիսային Իրաքի իշխանութիններու կողմէ այդ նպատակով ստեղծուած գրասենեակին միջոցով:
Թէեւ ՏԱՀԵՇ-ն է, որ առեւանգած էր իր հարազատները, սակայն հրոսակախումբին պարտութիւնը տարաբնոյթ կերպով աւելի կը դժուարացնէ իր ընտանիքի անյայտ կորսուածները վերագտնելու խնդիրը:
Անոնք իր եղբայրը, չորս եղբօրորդիները, անոնցմէ մէկուն երկու երեխաներուն կինը եւ Խալիտի քրոջ, Լէյլայի ամուսինն են:
Խալիտ կը կարծէ, որ հաւանաբար անոնք սպաննուած են ՏԱՀԵՇ-ի կողմէ, կամ` դաշնակից ուժերու օդային հարուածներու ժամանակ: Թէեւ ոմանք կրնան մնացած ըլլալ ՏԱՀԵՇ-ի բանտերուն կամ մեկուսացուած վայրերու մէջ, ուր զինեալներու խումբերը ապաստանած են: Խալիտ կ՛ըսէ, որ անկարելի է որեւէ բան գիտնալ:
«Ասոնք բոլորը կարելիութիւններ են, բայց 100 առ հարիւր ոչինչ կայ», կ՛ըսէ ան:
«Նոյնիսկ եթէ անոնք մեռած են, մենք պէտք է ատիկա հաստատենք Տի.Էն.Էյ-ի քննութիւնով»:
«Երբ առեւանգուած անձը կը մահանայ, անոր մասին ոչինչ գիտենք, եւ ատիկա իսկապէս դժուար է: Կ՛ուզեմ տեսնել զանոնք, նոյնիսկ եթէ անոնք մահացած են, ես կ՛ուզեմ համոզուիլ, որ անոնք իսկապէս մեռած են», կ՛ըսէ Խալիտ:
Շայմա եւ Լէյլա համաձայնած են իրենց ինքնութիւնը բացայայտել այս պատմութեան համար` յուսալով, որ ատիկա կ՛աւելցնէ ընտանիքի անդամները վերագտնելու կարելիութիւնը:
«Պի. Պի. Սի.»
