ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Թուրք փորձառու լրագրող Սետաթ Էրկին «Հիւրրիյէթ» թերթին մէջ կը գրէ, որ` «Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական դատարանին մէջ (ՄԻԵԴ) Թուրքիան է մարդկային իրաւունքներու խախտումներու առաջամարտիկը»: Եւրոպական դատարանը դատական գործերու վերաբերեալ որոշումներ կը կայացնէ այն ատեն, երբ Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրը ստորագրած պետութիւնները կը խախտեն անոր դրոյթները:
Թէեւ Թուրքիա միացած է Եւրոպական դատարանին` վերջինիս հիմնադրումէն 27 տարի անց` 1986-ին, սակայն փաստ է, որ Թուրքիոյ մէջ թիւով աւելի շատ խախտումներ եղած են, քան միւս բոլոր անդամ երկիրներու մէջ` 1959-2016 ժամանակահատուածին ընթացքին:
Եւրոպական դատարանը Թուրքիոյ վերաբերեալ ընդհանուր առմամբ կայացուցած է 3270 դատավճիռ, որոնցմէ 2889-ին մէջ յայտնաբերուած են Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրի խախտումներ: Դատարանը յայտնաբերած է, որ Թուրքիա միայն 73 պարագաներու մէջ չէ կատարած որեւէ խախտում: Մնացած բոլոր պարագաներուն հայցերը լուծուած են ուրիշ ձեւով: Նկատի ունենալով, որ դատական գործերու մեծ մասին մէջ արձանագրուած է աւելի քան մէկ խախտում, Թուրքիոյ մէջ կատարուած խախտումներուն ընդհանուր թիւը կազմած է 4514:
Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական դատարանի 2016-ի տարեկան զեկոյցին մէջ նշուած է.
– Ամէնէն մեծ թիւով թրքական խախտումները (832) եղած են «արդար դատավարութեան իրաւունք»-ի ոլորտէն ներս:
– 2-րդ մեծ թուաքանակ ունեցող տեսակը (707 խախտում) «ազատութեան եւ անվտանգութեան իրաւունք»-ն է: Այս վերջին տեսակը կը նշանակէ, որ` «Թուրքիոյ քաղաքացիները յաճախ կը ձերբակալուին ապօրինի մեթոտներով, եւ այդ ձերբակալութիւնները դիւրութեամբ կրնան վերածուիլ դատավճիռներու»` ըստ Էրկինի:
– Խախտումներու 3-րդ մեծ թիւ կազմող տեսակը (653) «սեփականութեան պահպանութեան իրաւունք»-ն է, ինչ որ կը նշանակէ, թէ շատ մը թուրք քաղաքացիներ զրկուած են սեփականութեան իրաւունքէ:
– 4-րդ մեծ թիւ կազմող տեսակը (586) «վարոյթներու տեւողութեան» խախտումն է:
– «Արդիւնաւէտ քննութեան բացակայութիւնը» 5-րդ դիրքի վրայ է` 412 խախտումներով:
– «Անմարդկային կամ արժանապատուութիւնը նուաստացնող վերաբերումը» 6-րդ տեղը կը գրաւէ` 314 խախտումներով:
– 7-րդ դիրքը կը գրաւէ «արդիւնաւէտ պաշտպանութեան իրաւունքը» (268 խախտում):
– «Արտայայտութեան ազատութիւնը» 8-րդն է (265 խախտում):
– 9-րդը` «կեանքի իրաւունքի` կեանքէն զրկելու» 133 խախտումներն են:
– 10-րդ դիրքի վրայ են «անձնական եւ ընտանեկան կեանքի նկատմամբ յարգանքի իրաւունք» խախտումները (100 խախտում):
Իսկ Ազրպէյճանի պարագային, 2002-2016 թուականներուն Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական դատարանին մէջ արձանագրուած են 122 դատական հայցեր, որոնցմէ 118-ին մէջ յայտնաբերուած են Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրի խախտումներ, որոնք շատ աւելի քիչ են, քան` Թուրքիոյ խախտումները, որովհետեւ Ազրպէյճան ՄԻԵԴ-ին միացած է աւելի ուշ` 2002-ին: Մնացած չորս դէպքերը լուծուած են այլ կերպ: Որոշ պարագաներու եղած են մէկէ աւելի խախտումներ: Ազրպէյճան ունեցած է ընդամէնը 224 խախտում: Այսպէս`
– Ամէնէն մեծ թիւով խախտումները (44) եղած են «արդար դատավարութեան իրաւունք»-ի ոլորտէն ներս:
– 2-րդ մեծաթիւ խախտումը (34)` «ազատութեան եւ անվտանգութեան իրաւունք»-ի մէջ:
– 3-րդ մեծաթիւ խախտումը (30)` «սեփականութեան պահպանութեան»:
– 4-րդ մեծաթիւ խախտումը (21)` «ազատ ընտրութիւններու իրաւունք»-ի:
– «Արդիւնաւէտ քննութեան բացակայութիւն»-ը
5-րդ մեծ թիւով խախտումն էր (17):
Միւս կողմէ, Հայաստան, որ Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրին միացած է Ազրպէյճանի հետ (2002-ին), աւելի քիչ խախտումներ ունեցած է: 2002-էն մինչեւ 2016 ՄԻԵԴ-ի կողմէ ընդդէմ Հայաստանի արձանագրուած են 75 դատավճիռներ, որոնցմէ 68-ին մէջ եղած են խախտումներ: Մնացած 7 դէպքերը լուծուած են ուրիշ ձեւով: Որոշ պարագաներու եղած են մէկէ աւելի խախտումներ, Հայաստան ունեցած է ընդամէնը 119 խախտում:
– Ամէնէն մեծ թիւով խախտումները (32) եղած են «արդար դատաքննութեան իրաւունք»-ի ոլորտէն ներս:
– 2-րդ մեծաթիւ խախտումները (27)` «ազատութեան եւ անվտանգութեան իրաւունք»-ի:
– 3-րդ մեծաթիւ խախտումները (16)` «սեփականութեան պահպանման»:
Դրացի Վրաստանը ունեցած է աւելի քիչ խախտումներ, քան` Հայաստանը: Վրաստանը Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրին միացած է 1999-ին: ՄԻԵԴ 1999-2016 Վրաստանի դէմ ներկայացուցած են 68 դատական հայցեր, որոնցմէ 52-ը խախտումներ եղած են: Մնացած 16 դէպքերը կարգաւորուած են ուրիշ ձեւով: Դէպքերէն քանի մը հատին մէջ արձանագրուած են մէկէ աւելի խախտումներ. Վրաստանը ունեցած է ընդամէնը 99 խախտում:
– Ամէնէն մեծ թիւով խախտումները (20) եղած են «ազատութեան եւ անվտանգութեան իրաւունք»-ի մէջ:
– 2-րդ մեծաթիւ խախտումները (17)` «անմարդկային կամ արժանապատուութիւնը նուաստացնող վերաբերում»-ի մէջ:
– 3-րդ մեծաթիւ խախտումը (իւրաքանչիւրը 12 հատ) կապուած է «արդիւնաւէտ քննութեան բացակայութիւն» եւ «արդար դատաքննութեան իրաւունք»-ի հետ:
Բացի վերոնշեալ խախտումներէն` Թուրքիա եւ Ազրպէյճան ՄԻԵԴ-ի հետ շատ աւելի լուրջ հարցեր ունին: Յուլիս 2016-ին տեղի ունեցած յեղաշրջման փորձէն ետք Թուրքիա որոշած է կասեցնել Մարդկային իրաւունքներու եւրոպական համաձայնագիրը: Սակայն չեն կրնար կասեցուիլ համաձայնագիրի որոշ հատուածներ, ինչպիսիք են` կեանքի իրաւունքը եւ խոշտանգումներու ու անմարդկային կամ արժանապատուութիւնը նուաստացնող վերաբերումի կամ պատիժի արգելքը:
Ազրպէյճան լուրջ հարց մը եւս ունի ՄԻԵԴ-ի հետ. վերջինս վճռած է, որ ազրպէյճանցի ընդդիմադիր քաղաքական նշանաւոր գործիչ Իլկար Մամետովը պէտք է ազատ արձակուի բանտէն: 2014-ին Ազրպէյճան մերժած է կատարել ՄԻԵԴ-ի որոշումը: Եւրոպական խորհուրդի նախարարներու կոմիտէն եւ Խորհրդարանական վեհաժողովը շարք մը որոշումներ կայացուցած են` կոչ ընելով Ազրպէյճանին` ազատ արձակելու Մամետովը: Եւրոպական խորհուրդի նախարարներու կոմիտէն նախաձեռնած է դատական գործի աննախադէպ վերանայման` ՄԻԵԴ-ի որոշումին դէմ Ազրպէյճանի ցուցաբերած անհամաձայնութեան պատճառով: Ազրպէյճանի կողմէ այս որոշումին հետագայ մերժումը կրնայ յանգեցնել Եւրոպական խորհուրդէն Ազրպէյճանի վտարման…
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
