Հայրենի գեղանկարչութեան մեծագոյն եւ ամենաինքնատիպ դէմքերէն մէկը կը համարուի Արտաշէս Յունանեան: Խորհրդային շրջանին հալածուած է իբրեւ միսթիք եւ այլախոհ արուեստագէտ եւ այդ պատճառով ալ արժեւորուած չէ ըստ արժանւոյն: Հայաստանի վերանկախացումէն ետք սկսած է գնահատուիլ  եւ նոյնի՛սկ գիտավերլուծական ակադեմական մակարդակի գիրք մը գրուած է իր մասին` պատրաստ հրատարակութեան: Յունանեան հեղինակ է նաեւ հակառազմատենչ եւ հակախորհրդային բովանդակութեամբ հատորի մը` «Պահպանակ», որ լոյս տեսած է Անթիլիասի մէջ 1994-ին հովանաւորութեամբ եւ նիւթաբարոյական օժանդակութեամբ  Գարեգին Բ. վեհափառին` Տանն Կիլիկիոյ եւ խմբագրութեամբ Մովսէս Ծիրանիի: Գիրքը գրուած է Նարեկեան շունչով: Իբրեւ կառոյց կը յիշեցնէ Ժըպրան Խալիլ Ժըպրանի «Մարգարէ»-ն եւ իբրեւ գաղափարական յղացք սնուած է Սոկրատէսէն, Պօղոս առաքեալէն, Գրիգոր Նարեկացիէն եւ հնդիկ յայտնի իմաստասէր գրող Սուվամի Վիվիկանանտայէն: Ստորեւ տրուած հատուածը աղօթքի ոճով «Ազատութեան լուրն ազդարարող արթնութեան երգ մըն է», պոռթկում մը եւ պատգամ մը միաժամանակ: Թէեւ գրուած է խորհրդային շրջանին, սակայն ան ժամանակակից եւ ուսանելի կը հնչէ առ այսօր:

———————————————————————————–

ԲԱՆ ԺԵ.

Խոստովանանք Ներանձնական

Ո՛վ հայրենադաւ անձն իմ բազմամեղ եւ ինքնահաւան,
Սթափուիր իսկոյն շահամոլ մտքիդ ահեղ ցնորքից
Եւ յիշի՛ր, յիշիր սուրբ նախնիներիդ
Բարութեամբ լեցուն մտածողութեան ոճն ու ընթացքը,
Գիրն Աստուածաշունչ, խօսքն արդարամիտ,
Թարգմանչաց բարի յիշատակները ճշմարտախորհուրդ,
Ուխտաւորների աղօթքն ու գործը միշտ զոհամատոյց,
Հայր քերթողների բարութեան բերքը մարգարէական,
Նարեկի խոհուն խոստովանութեան հրաշքը լուսէ,
Շինարար ազգիդ բարի գործերը արդարահայեաց,
Իմաստնասիրաց անպարփակ մտքի
Մագաղաթագիր էջերը աննինջ
Եւ ճգնաւորաց շնորհները սուրբ`
Յանուն Աստուծոյ եւ յանուն մարդկանց:

Նայի՛ր այս կեանքին բարի, բազմագէտ իմաստունի պէս,
Նայիր բանական, զօրաւոր մտքով եւ համբերութեամբ,
Հոգուդ աչքերով նայիր ամէնքին,
Սեփական անձդ զըննիր ահեղ դատաւորի պէս
Եւ խոստովանիր յանցանքներդ ամէն եւ արդարացիր:

Սիրիր հայրենին,
Սիրիր հայրենի երկիրդ խաղաղ
Եւ արեւախանձ նրա սրբացած լեռնակոյտերը`
Տոչորուած հոգուդ վէրքերի նման.
Սիրիր հայրենի միտքն ու բարբառը,
Բազմատանջ ազգիդ լոյս երազները յաւերժ անկատար,
Շինականների թախծոտ երգերը,
Շինարարների տխուր աչքերը,
Ուխտաւորների ոտնահետքերը`
Լեցուն արեւով եւ երանութեամբ,
Կապոյտ լեռների յաւերժութիւնը ծիածանազարդ,
Որոնց բազմանիստ սուրբ գագաթներին
Բազմել են վերին մեր տաճարները աստուածաբնակ:

Սիրիր քո ներկան, վայրկեանն իրական,
Որին բզկտում ու յօշոտում են
Չարաբանները, չարի գնդերը լի դաժանութեամբ,
Սիրիր հայրենի բանական միտքը, ոգին խորախոր,
Կենցաղն անարատ, ժպիտներն ամէն,
Առասպելները` լեցուն հաւատով եւ արարչութեամբ,
Այգեստանները` ապառաժներին արմատակալած,
Շինականների լոյս պարտէզները`
Մեղուանոցների հարեւանութեամբ,
Հիւրասիրութեան սրբազան ծէսը,
Խոստովանութեան փրկարար կամքը,
Աղօթքներն արդար, գործն արդարամիտ, ողջոյնն անթերի,
Քաջալերական հայեացքներն արի,
Անբեկանելի հաւատն աննահանջ,
Մայրական ձայնը որպէս սրբութիւն,
Տիեզերական ներդաշնակութեան սուրբ զգացումը,
Յարգանքն ու սէրը, պատիւն անհատի
Եւ բարութիւնը ամենաառատ:

Բայց, աւա՜ղ, աւա՜ղ,
Որ այս ամէնը խեղուած ու խոցուած,
Արմատից հատուած ու դէն է նետուած
Գարշ իրերի հետ, չարաբանութեան աղբանոցները`
Որպէս անարժէք իրողութիւններ,
Որպէս բզկտուած մի սրբապատկեր
Մոլի, անհաղորդ նուաճողների գարշապարի տակ:

Դու մի՛ վհատուիր, որ հզօրացած
Հիւսիսաբնակ, շիկամազ ցեղեր,
Բռնկուած ահեղ կործանման տենդով,
Դիւաոճ վազքով, վայրագ ոռնոցով
Արդ յարձակուել են սուրբ հայրենիքիդ շէների վրայ
Եւ այն դարձրել վառող անապատ, բոցավառ դժոխք,
Բանտ-ամրոցների համայնապատկեր,
Կերպարանազուրկ, ծաղրելի երկիր,
Ցնորայարոյց անաստուածների հաւաքատեղի
Եւ դաւանափոխ, անգէտ ամբոխի մրցման ասպարէզ:

Քո հայրենիքում ամէն մարդու մէջ
Դեռ ապրում է լուռ Սիրոյ Աստուածը,
Երգն ամենազօր, խօսքն ամենասուրբ
Եւ կառուցելու շնորհներն ամէն,
Բայց վայրենացած, բռնակալ կամքին հլու, հնազանդ
Նոյն այդ սրբազան, լուսերես մարդիկ,
Եսամոլութեան մոլուցքով տարուած եւ յանուն շահի,
Շնաքաղց ձայնով հաջում են անվերջ միմեանց վրայ
Կործանում մարդկանց իրար շաղկապող
Լոյս կամուրջները հոգեհարազատ
Եւ քաոսային շարժուձեւերով իրար են լափում
Մարդագայլերի խորամանկութեամբ:

Նրանք մոլեռանդ նետւում են առաջ,
Բարու տունկերը տրորում ոտքով,
Մրոտում տեսքը կապոյտ երկնքի,
Աւերում ցանքսեր, գետի ջրերը ցամաքեցընում
Եւ անվերջ ոռնում
Սուինագրոհ զօրագնդերի ուռայի նման
Կամ ահեղատես զօրավարներին
Դիմաւորելու աղաղակի պէս,
Ոռնում սովատանջ, ոռնում մոլեգին
Ընդդէմ Աստուծոյ եւ ընդդէմ մարդկանց:

Նրանք, անհաւատ ազգի գործակից,
Մտնում են տաճար իբրեւ աղօթող
Եւ ապա խեղում աղօթողներին` իբրեւ աւազակ,
Մօտենում վանքին` իբրեւ նորոգող,
Եւ ապա քանդում կառոյցն հնաւանդ,
Միաբանում են իբրեւ գործընկեր
Եւ ապա դառնում միաբանութեան կործանման պատճառ,
Բարենորոգիչ խոստումներ տալիս
Եւ ապա կենաց ծառերն են հատում որպէս յելուզակ,
Նրանք են դարձեալ չարին գործակից
Միշտ խաղաղութեան անունից խօսում
Եւ սպառազէն բանակներ կազմած,
Փորձում են տիրել աշխարհին համայն:

Դու մի՛ վհատուիր, որ մարդկանց հոգու եւ մտքի վրայ
Գորշ տգիտութեան սեւ ամպն է չոքել համահաւասար,
Դու միայն երգիր արթնացման երգը հոգեհարազատ
Եւ ազդարարիր տիեզերական գարնան գալուստը,
Հայրենի երգդ երգիր ամէն տեղ, ամէն առիթով
Եւ լաւ իմացիր` տիեզերադաւ դաժանութիւնը
Կը յարատեւի այնքան ժամանակ,
Քանի կը լինի նիւթի պաշտամունք,
Քանի դեռ մարդը կը փորձի ժխտել ամէն, ամէն բան
Եւ խաբէութեամբ կը փորձի միայն իրենն հաստատել:

Սթափուի՛ր, ո՜վ մարդ,
Սթափուիր իսկոյն մոլեռանդ մտքիդ սին ցնորքներից
Եւ ցոյց տուր հոգուդ շքեղ կառոյցը հին ու հնաւանդ,
Ցոյց տուր անյապաղ բարենորոգիչ
Շնորհներդ ամէն` եւ ոյժ կը ստանաս,
Բարի գործերդ` եւ կը վեհանաս,
Ցոյց տուր պատկերդ արարչատեսիլ
Եւ արարչագործ վերին ներշնչմամբ
Ունեցիր քո մէջ ողորմածութիւն`
Բոլոր ազգերին սիրելու համար,
Սուր լսողութիւն` հեռու եւ մօտիկ
Նրբին ձայները լսելու համար,
Բարիք գործելու եւ կառուցելու արժանի հաւատ,
Մարդկանց օգնելու եւ յօրինելու վերին շնորհներ,

Նոր սպեղանի` հոգու վէրքերին դնելու համար,
Երջանիկ օրեր եւ իմաստութեան մեծ բերքահաւաք,
Վերին մաքրութիւն, բոլորի համար սիրոյ ճառագայթ,
Ձայնեղ մեղեդի` ընդդէմ աղմուկի քաղաքաբնակ,
Տիեզերական լոյսն ազդարարող գարնան պատարագ,
Ոգեղէն մտքի ծառեր գեղատես`
Անջրդի հողում արմատակալած,
Ամենակարող, արարչագործ աջ`
Ախտաւոր մարդկանց բուժելու համար
Եւ ազատութեան լուրն ազդարարող
Հրեշտակագունդ շեփորահարներ`
Յանուն բարեմիտ, թոյլ ու անպաշտպան արարածների:
Յաւիտեանս: Ամէն: