Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Քաթալոնիոյ Անկախութեան Հանրաքուէի Լոյսին Տակ. Քաթալոնիոյ Եւ Արակոնի Խուան Ա. Թագաւորի Ժամանակաշրջանը

Փետրուար 7, 2018
| Պատմական
0
Share on FacebookShare on Twitter

Յունաստանի Եւ Սարտինիոյ
Քաթալան Տիրոյթներու Կորուստը

– Էլիոնոր Տ՛Արպորէա` Ազգային Հերոսուհի

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Խուան Ա. թագաւոր

Քաթալոնիոյ եւ Արակոնի Փերէ տլ Սերիմոնիոս թագաւորին յաջորդեց որդին` Խուան: Ան ծնած էր 27 դեկտեմբեր 1350-ին, Փերփինիան: Մայրը` Էլէանոր, Սիկիլիոյ Փետրօ Բ. թագաւորին դուստրն էր: Հօր մահուան օրը` 6 յունուար 1387-ին գահ բարձրացաւ իբրեւ Խուան Ա.:

Գահակալութենէն ետք Խուան Ա. վերատեսութեան ենթարկեց իր հօր անգլիամէտ քաղաքականութիւնը եւ Ֆրանսայի մօտեցաւ: Ան քաղաքական նեցուկ ապահովեց յատկապէս ֆրանսական Աւինիոն քաղաքը հաստատուած հակապապ Կղեմէս Է.ի աջակիցը ըլլալով:

Կղեմէս Է. Ժընեւի կոմս Ամատէուսի որդին էր, աւազանի անունով` Ռոպէրթ: Ան հիւսիսային Ֆրանսայի մէջ Թերուանի եպիսկոպոս, Քամպրէի արքեպիսկոպոս եւ 1371-ին ալ կարտինալ եղած էր, 1375-ին Անգլիա փոխադրուած եւ 1377-ին հիւսիսային Իտալիոյ մէջ պապական պետութեան մէջ հակապապ ապստամբութեան ղեկավարներէն եղած էր, որմէ ետք, 1378-ին ֆրանսացի կարտինալներու կողմէ պապ ընտրուած էր, հակադրուելով ընտրեալ Ուրբանոս Զ.ի:

Խուան Ա. այնուհետեւ Քասթիլիոյ հետ համաձայնութեան եկաւ եւ 1388-ին ալ նաւարայի հետ դաշինք կնքեց, ճշդելով երկու պետութիւններուն սահմանները:

***

Քաթալաններ չորրորդ խաչակրութեան ժամանակ (երբ Պոլսոյ մէջ հիմնուած էր Լատին կայսրութիւնը) Յունաստանի մէջ տիրոյթներ ձեռք ձգած էին. կազմաւորուած էին Աթէնքի եւ Նէոփաթրասի դքսութիւնները եւ Սալոնայի կոմսութիւնը:

Նաւարացիք, որոնք Լատին կայսրութեան հովանաւորութիւնը կը վայելէին, 1379-ին քաթալաններէն գրաւեցին Թեպէն եւ Նէոփաթրասի մէկ մասը` Պոէոթիա շրջանը: Նոյն ժամանակ Աքքիաիոլիները գրաւեցին Նէոփաթրաս (ներկայիս` Իփաթի) գիւղը եւ Սալոնայի կոմսութիւնը:

Աքքիաիոլիները լոմպարտացի էին, հիւսիսային Իտալիայէն, Պրեսա քաղաքէն: Անոնց նահապետ Կուլիարելլօ 1160-ին Ֆիրենմէ (Ֆլորանս) գաղթած էր: Աքքիաիոլիները ԺԳ. դարուն դրամատուն հիմնեցին, որ մասնաճիւղեր ունէր Յունաստանէն մինչեւ արեւմտեան Եւրոպայի տարբեր քաղաքներ:

Աքքիաիոլներ 1388-ին գրաւեցին Աթէնքը եւ 1390-ին ալ` Նէոփաթրասը: Քաթալաններ կորսնցուցին Յունաստանի մէջ ձեռք ձգած իրենց բոլոր հողերը եւ քաշուեցան:

***

Արմանիաքի կոմսութիւնը կ՛ընդգրկէր հարաւ-արեւմտեան Ֆրանսան, Ատուր եւ Կարոն գետերուն միջեւ, Փիրէնեան լեռներու ցածրադիր լանջերուն տարածուող երկրագործականօրէն հարուստ երկրամասը:

Արմանիաքի կոմս Ժան Գ., Մայորքայի թագաւորութեան հողերը իրեն կցելու նպատակով 1389-ին յարձակման անցաւ Քաթալոնիոյ վրայ: Խուան Ա. թագաւոր փորձեց կասեցնել ներխուժողները, բայց չյաջողեցաւ: Նաւաթայի մէջ արիւնահեղ կռիւներ մղուեցան: Ժան Գ. քալեց Ռուսիյոնի վրայ եւ սկսաւ յառաջանալ Քաթալոնիոյ խորերը: Էմփորտայէն Կիրոնա տարածուող գօտին բուռն կռիւներու թատերաբեմ դարձաւ:

Խուան Ա. վերակազմեց բանակը եւ անոր հրամանատարութիւնը եղբօր` Մարթինի յանձնեց: Մարթին, յարձակողական քանի մը գործողութիւններով 1390-ին ջախջախեց ներխուժողները եւ հեռացուց զանոնք Քաթալոնիոյ սահմաններէն:

***

Պեսալու

Քաթալան աւատական տիրոյթներուն մէջ Պեսալու հզօր կոմսութիւն էր եւ կ՛ընդգրկէր Միջերկրականի ափերուն եւ յարակից գօտիներուն մէջ տարածուող քաթալան հողերը: Պեսալուի կոմսութիւնը առանձին եպիսկոպոսութիւն էր: Քաթալոնիոյ գլխաւոր վանքերը` Սանթ Խուան տէ լէս Ապատեսէս, Սանթա Մարիա տէ Ռիփոլ, Պանիոլաս, Քամփորոտոն եւ Սանթ Փաու տէ Ֆենոլէթ Պեսալուի կոմսութեան սահմաններուն մէջ կը գտնուէին:

Պեսալու աւանը (լատիներէն Պիսուլտունում կը նշանակէ երկու գետերու միջեւ գտնուող լերան վրայ ամրոց), Ֆլուվիա գետի հովիտին մէջ, 151 մեթր բարձրութեան վրայ, պարսպապատ էր. այդ պարիսպներէն մնացորդներ պահպանուած են: Միջնադարեան կամուրջը, Ֆլուվիայի վրայ, ունի եօթը կամարներ եւ երկու աշտարակներ: Կամուրջին յարակից նեղ ու դարձդարձիկ փողոցներով Հրէական թաղը անցեալին  հրեաներով բնակուած էր: Աւանին կեդրոնը Փլասա Մայորն է, պատմական կառոյցներով` կամարաշար ծածկուած փողոցներ, Թագաւորական դահլիճը եւ Քասա Թալլաֆերրօ: Թալլաֆերրօ պողոտան կը հասնի դղեակին շրջապատը: Դղեակէն պահպանուած են երկու աշտարակներ եւ Սանթա Մարիայի խորանը: Փորթալէթ պողոտային վրայ եւս պահպանուած են միջնադարեան կառոյցներ եւ Հռոմէական կամուրջը: Սանթ Փերէ եկեղեցին կառուցուած է 1003-ին: Սանթ Փերէ վանքը պենետիքթեաններու ուխտի կարեւոր կեդրոն էր: Պատմական կառոյցներ են նաեւ Սանթ Վիսէնս եկեղեցին, Սանթ Խայմէ մատուռը եւ Քասա Ռոման:

Պեսալուի կոմսութեան տարածքը մօտաւորապէս կը համապատասխանէ ներկայ Կիրոնա նահանգի Լա Կարրոթքսա շրջանին: Շրջանի գլխաւոր բնակավայրերէն է Օլոթ քաղաքը, որ կը գտնուի չորս հրաբուխներով շրջապատուած դաշտի մը վրայ: Կլիման խոնաւ է եւ տեղումները` առատ:

Պեսալուի առաջին կոմսը` Պեռնար յիշուած է 986-ին: Անոր սերունդէն Հուկ (1178-1211) Սարտինիա փոխադրուեցաւ եւ կղզիին արեւմտեան Արպորէայի շրջանի կառավարիչը եղաւ եւ յետոյ ալ ինքզինքին Սարտինիոյ թագաւոր տիտղոսը տուաւ:

Հուկի որդին` Փերէ յաջորդեց հօրը իբրեւ Արպորէայի կառավարիչ եւ Պեսալուի կոմսութիւնը դերկոմսութեան վերածեց: Ինք Արպորէա կը մնար եւ Պեսալուի մէջ ունէր իր փոխանորդը` Էլտիարտան:

Փոնս Հուկ, Պեսալուի դերկոմսը, իրեն կցեց Էմփուրիէսի կոմսութիւնը: Էմփուրիէս քաթալան ծովափնեայ քաղաք է, հարուստ` հնութիւններով: Փոնս Հուկի եղբայրը` Հուկ զինուորական առաջնորդ էր եւ տէր դարձաւ քաթալան բնակավայրեր Պէուտայի եւ Քասթելֆոլիթ տէ լա Ռոքայի:

 

Արպորէայի մէջ կեդրոնացած Պեսալուի տան հեղինակութիւնը արդէն տարածուած էր Սարտինիոյ տարածութեան մօտաւորապէս մէկ-երրորդին վրայ:

Պեսալուի տան ժառանգորդ Մարիանուս Մեծ (1329-1376), որ 1347-էն մինչեւ մահը Արպորէայի կառավարիչը եղաւ, օրէնքներ հաստատեց եւ նոր նուաճումներ կատարեց: Ան ամուսնացած էր Թիմպոր տէ Ռոքապերթիի հետ. զաւակները` Հուկ, Էլիոնոր եւ Պէաթրիս:

Քաթալոնիոյ եւ Արակոնի թագաւորութեան ենթակայ Սարտինիոյ մէջ տեղացի հանրապետականներ ապստամբական վիճակի մէջ էին: 1383 մարտին Արպորէայի մէջ ապստամբութիւն բարձրացաւ եւ Մարիանուսի որդին` Հուկ սպաննուեցաւ: Հուկի մահէն ետք Պեսալուի տան ղեկավարութիւնը ստանձնեց քոյրը` Էլիոնոր տ՛Արպորէա: Ան ծնած էր 1347-ին, Մոլինս տէ Ռէյ աւանին մէջ:

Մոլինս տէ Ռէյ (կը նշանակէ թագաւորական ջաղացքներ) կը գտնուի Լիոպրեկաթ գետի ձախ ափին, Պարսելոնայի մօտակայքը, ռազմագիտական կարեւոր դիրքի վրայ: Ջաղացքները  կառուցուած էին Ալֆոնսօ Բ. թագաւորին կողմէ, 1208-ին, ուր յետոյ ալ եկեղեցի կառուցուած եւ համայնք մը կազմաւորուած էր: Աւանը անցեալին Փալլար կոմսերուն կը պատկանէր եւ յետոյ ալ Պեսալուի տան անցաւ: Հուկօ տէ Արպորէայի մահէն ետք շրջանը սարտինիական Սանթա Քլարա վանքին փոխանցուեցաւ:

Էլիոնոր տ՛Արպորէա

Էլիոնոր (սարտիներէն` Էլիանորա) տ՛Արպորէա մանկութենէն զինավարժութեան ենթարկուած էր եւ զէնքի ու կռուի սիրահար էր: Հայրը 1376-ին զինք ամուսնացուց ճենովացի ազնուական Պրանքալէոնէ Տորիայի հետ: Պրանքալէոնէ 1357-ին ինքզինք Փերէ էլ Սերիմոնիոս թագաւորին վասալը հռչակած էր, Սարտինիոյ մէջ իր հեղինակութիւնը ամրապնդելու համար:

Էլիոնոր եւ Պրանքալէոնէ Սարտինիոյ հիւսիս-արեւմտեան Քասթէլ Ճենովեսէ (ներկայիս` Քասթէլսարտօ)  աւանը հաստատուած էին, ուր ծնան անոնց որդիները` Ֆրետերիք (1377-ին) եւ Մարիանուս (1378-ին): Էլիոնոր 1382-ին Ճենովա գնաց, տոճ Նիքոլօ Կուարքոյի հետ համաձայնութեան եկաւ եւ չորս հազար ֆլորին խոստացաւ անոր, որուն փոխարէն տոճը իր դուստրը` Պիանչինան կնութեան պիտի տար Ֆրետերիքի: Եթէ աղջիկը նախքան ամուսնութիւնը մահանար, համաձայնութիւնը չեղեալ պիտի նկատուէր:

Սարտինիոյ հանրապետականներու ապստամբութենէն եւ Հուկի սպանութենէն ետք, երբ Էլիոնոր տոհմապետ հռչակուեցաւ, որդին` Ֆրետերիքը Արպորէայի կառավարիչ նշանակուեցաւ, որուն խնամակալ պիտի մնար մայրը: Պրանքալէոնէ այդ ժամանակ Քաթալոնիա կը գտնուէր, ուր թագաւորէն ստացաւ Մոնթինէոլէի կոմսութիւնը եւ Մարմիլիայի պարոնութիւնը:

Էլիոնոր ճնշեց հանրապետականներուն ապստամբութիւնը եւ կարգ ու կանոնը վերահաստատեց: Այնուհետեւ կռիւներ ծայր առին Արպորէայի եւ Քաթալոնիոյ ու Արակոնի թագաւորական բանակներուն միջեւ: Կռիւները տեւեցին տարիներ: Չորս տարուան կռիւներու ընթացքին Էլիոնոր կորսնցուց սարտինիական իր տիրոյթներուն մեծ մասը:

Խուան Ա. թագաւորի գահակալութենէն ետք հաշտութիւն գոյացաւ: Քաթալոնիոյ եւ Արակոնի թագաւորական բանակը գրաւեց Արպորէայի հողերուն մեծ մասը: Պրանքալէոնէ եւ որդին` Ֆրետերիք ձերբակալուեցան եւ Քասթէլ տի Քասթրոյի մէջ բանտ նետուեցան: Ֆրետերիք նոյն տարին` 1387-ին մահացաւ բանտին մէջ. ան 11 տարեկան էր: Էլիոնոր այնուհետեւ երկրորդ որդին` Մարիանուսը Արպորէայի կառավարիչ նշանակեց:

Խուան Ա. թագաւոր եւ Էլիոնոր 24 յունուար 1388-ին հաշտութիւն կնքեցին, որուն համաձայն Արպորէայի անկախութիւնը պիտի պահպանուէր:

Պրանքալէոնէ  Տորիա 1 յունուար 1390 ազատ արձակուեցաւ: Ան վիրակազմեց Արպորէայի ուժերը եւ 1 ապրիլ 1391-ին յարձակեցաւ Քասթէլ տի Քասթրոյի թագաւորական բանակին վրայ: Որդին` Մարիանուս միացաւ հօրը: Ապստամբներ 16 օգոստոսին գրաւեցին Սասսարին եւ Օսիլոն եւ 3 հոկտեմբերին մտան Վիլլա տի Զիեսա: 1391-ի տարեվերջին միայն Քասթէլ տի Քասթրօ, Ալկհերօ եւ Լոնկոսարտօ մնացած էին թագաւորական բանակին ձեռքը:

Ալկհերօ

Ալկհերօ, Սարտինիոյ հիւսիս-արեւմտեան կողմը, ծովափնեայ քաղաք է, ներկայիս` 44 հազար բնակչութեամբ, որուն մէկ մասը քաթալաններ են: Անոնք հոն հաստատուած են միջին դարերէն, եւ քաթալաներէնը քաղաքին մէջ երկրորդ պաշտօնական լեզու է: Տեղացիք պահած են իրենց քաթալան բարքերն ու աւանդութիւնները: Ալկհերոցիք իրենց քաղաքը կը կոչեն Պարսելոնեթա (Փոքր Պարսելոնա): Պահպանուած են քաթալան միջնադարեան ճարտարապետական յուշարձաններ: Ալկհերոյի տաճարը` Քաթետրալէս տի Սանթա Մարիա Իմմաքոլեթա, քաթալան գոթական ոճով, եպիսկոպոսանիստ է: Սանթ Ֆրանսեսք եկեղեցին եւս, քաթալան գոթական ոճով, պատմական կառոյց է:

Էլիոնոր տ՛Արպորէա Սարտինիոյ իր հպատակներուն համար 1392-ին օրէնքներու ժողովածու մը կազմեց Քարթա տէ Լոկու անունով: Քարթա տէ Լոկու գրուած է սարտիներէն լեզուով եւ կ՛ընդգրկէ քաղաքային եւ պատժական օրէնքներ: Քարթա տէ Լոկուն ուժի մէջ մտաւ 1395 ապրիլին: Անիկա Սարտինիոյ պատմութեան, միջնադարեան կենցաղի, ազգագրութեան եւ լեզուական առանձնայատկութիւններու ուսումնասիրութեան համար անփոխարինելի աղբիւր է:

Էլիոնոր տ՛Արպորէա մահացաւ 1404-ին, Օրիսթանոյի մէջ: Ան թռչուններու սիրահար էր. Էլիոնորա բազէն (Ֆալքօ Էլիոնորա) կոչուած է իր անունով, որովհետեւ Քարթա տէ Լոկուի օրէնքով ան արգիլած էր բազէի որսորդութիւնը: Քաթալաններուն եւ սարտինիացիներուն համար Էլիոնոր տ՛Արպորէա ազգային հերոսուհի է:

Էլիոնորի որդին` Մարիանուս մահացաւ 1407-ին, որմէ ետք Արպորէա անցաւ Նարպոնի Դերկոմս Կիւյոմի, որուն մեծ մայրը` Պէաթրիս, Էլիոնորի քոյրն էր: Պրանքալէանէ Տորիա քաշուեցաւ Մոնթելէոնէ, ուր մահացաւ 1409-ին:

***

Եոլանտ թագուհի

Խուան Ա. թագաւոր որսորդութեան սիրահար էր եւ կոչուած` Խուան էլ Քասատոր (որսորդ): 19 մայիս 1396-ին ան Ֆոյխա կը գտնուէր, ուր գացած էր որսորդութեան: Ֆոյխա կը գտնուի ներկայ Կիրոնա նահանգի Պայքս Էմփորտա գաւառին մէջ, Թեր գետի աջ ափին. բարձունքին կը գտնուի դղեակը. աւելի վար` Սանթ Խուան տէ Ֆոյխա եկեղեցին: Շրջապատը ամբողջ կաղնիի եւ շոճիի անտառներ են: Խուան թագաւոր այդ օր ձիով որսի ելած էր գիւղին անտառները, երբ ձիէն իյնալով մահացաւ: Դղեակէն դէպի եկեղեցի տանող ճամբուն վրայ իր յիշատակին խաչաձեւ յուշարձան մը բարձրացուած է:

Խուան Ա. 1373-ին ամուսնացած էր Արմանիաքի կոմս Ժանի դստեր` Մարթայի (1347-1378) հետ: Զաւակները` Խայմէ (նորածին մահացած), Խուանա (1375-1407, ամուսնացաւ Ֆուայի կոմս Մաթէոյի հետ) եւ Խուան ու Էլիոնոր (որոնք նորածին մահացան):

Մարթայի մահէն ետք Խուան 1380-ին ամուսնացաւ Պարի դուքս Ռոպէրի դստեր` Եոլանտի հետ. զաւակները` Խայմէ (1382-1388), Եոլանտ (1384-1442, ամուսնացաւ Նափոլիի թագաւոր Լուի Բ.ի հետ) եւ Ֆերտինանտ, Անթոնիա, Էլիոնոր, Փերէ եւ Խուան, որոնք բոլորն ալ մանկութեան մահացան:

Հօր մահէն ետք մեծ դուստրը` Խուանա եւ ամուսինը` կոմս Մաթէօ ներկայացան իբրեւ գահին յաւակնորդ:

 

 

 

Նախորդը

50 Տարի Առաջ (7 Փետրուար 1968)

Յաջորդը

Հայրենի Կեանք

RelatedPosts

Արցախցիներու Գործօն Մասնակցութիւնը Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմին
Պատմական

Արցախցիներու Գործօն Մասնակցութիւնը Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմին

Հոկտեմբեր 15, 2025
«Ղարաբաղը Հայաստանին» Շարժումը Ստալինեան Բռնաճնշումներ Եւ Սկիզբ Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմին
Պատմական

«Ղարաբաղը Հայաստանին» Շարժումը Ստալինեան Բռնաճնշումներ Եւ Սկիզբ Համաշխարհային Երկրորդ Պատերազմին

Հոկտեմբեր 8, 2025
Արցախի Թեմին Փակումը Եւ Էջմիածնի Պարտադրուած Ծանրագոյն Պայմանները
Պատմական

Արցախի Թեմին Փակումը Եւ Էջմիածնի Պարտադրուած Ծանրագոյն Պայմանները

Հոկտեմբեր 1, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?