Նոթեր Ու Նետեր
Ծննդավայր Յիսուսի
Խորապէս հաւատացեալ ֆրանսացի մը կ՛ըսէ.
– Երկար ատենէ ի վեր մտածած էի, բայց սա վերջերս մանաւանդ աւելի յաճախ խորհեցայ, թէ ինչո՛ւ մեր Տէրը Յիսուս Քրիստոս ծննդավայր ընտրեց Բեթղեհէմը, որով մայրաքաղաք ընտրեց Երուսաղէմը ու իբրեւ հայրենիք նախընտրեց Պաղեստինը: Գիւղ մը, մայրոստան մը, հայրենիք մը, որոնք միշտ թատերաբեմ են կիրքերու, կռիւներու, պատերազմներու, պառակտումներու, ըլլալով հանդերձ սրբավայրերը երեք կրօններու: Ինչո՞ւ մեր Տէրը չնախընտրեց ծնիլ աւելի յարմար վայր մը…
Բայց կա՞յ աշխարհի վրայ տեղ մը, նոյնիսկ` ծով մը կամ լիճ մը, որ պղծուած չըլլայ պատերազմներով, ջարդերով, բռնութիւներով, կործանումներով, գրաւումներով, աւարառութիւններով, սադրանքներով:
Կա՞յ կէտ մը Եւրոպայի, Ասիոյ կամ Ափրիկէի մէջ, ուր տիրած ըլլայ խաղաղութիւնը, ուր մարդիկ ապրած ըլլան նման եղբայրներու:
Ուր գոյութիւն ունեցած չըլլան բռնակալութեան Բեհեղզեբուղները, Բէլերը, Բելիարները, Բահաղները, Բորեանները:
Երբ այս մասին խօսք կ՛ըլլար, հայաստանցի մը ըսաւ.
– Յիսուս թո՛ղ ծնած ըլլար Հայաստանի մէջ…
– Պատիւ մեծ ու պատիժ մեծ` կ՛ըլլար այդ հայոցս համար: Եթէ Քրիստոս մեզ` իբրեւ
առաջին քրիստոնեաներու, չպաշտպանեց, բայց գոնէ խնայած եղաւ մեզի` չծնելով Հայաստանի մէջ: Եթէ ծնած ըլլար մեր հայրենիքին մէջ, ըստ նախասահմանեալ որոշումին, պիտի մատնուէր (այս անգամ հայու մը կողմէ) ու պիտի դատապարտուէր մահուան (հայոց որոշումով): Եւ այնուհետեւ մեր ողջ ժողովուրդը քաշելիք ունէր, հա՜… Բիւզանդացի մոլեռանդ քրիստոնեաները առաւելապէս պիտի հարուածէին ու հալածէին մեզ` իբրեւ քրիստոսասպաններու: Եւ պիտի ըսէին անբաւ բաւարարութեամբ. «Արժանի էք կոտորուելու, նզովի՜ց արմատներ, քանի որ աստուածորդի մեր Տէրը չարչարեցիք ու մարտիրոսացուցիք»: Ասիոյ այլազգի ու այլակրօն բազմութիւնները առաւելագոյն չափով պիտի հարստահարէին ու հուրի եւ սուրի պիտի մատնէին մեզ` ըսելով. «Սուրբ մը սպաննողը ա՛լ տեղ չունի երկրի վրայ»: Իսկ թուրքերը մեզ անդադար ջարդելով` պիտի ըսէին. «Մենք պարզապէս քրիստոնէից սուրբ վրէժը կը լուծենք` ջարդելով սա կեաւուր հայերը: Քրիստոնեաները երախտագիտութիւն կը պարտին մեզի»: Մենք իսկ մեզի համար պիտի ըսէինք. «Արդար, նոյնիսկ արդարագոյն են այս պատուհասներն ու պատիժները, քանի որ մեր նախնիքը սպաննեցին Յիսուսը»: Եւ այլեւս ի՞նչ երեսով Հայկական հարց հետապնդէինք պիտի …
Հայաստանցին կորովի կերպով ընդդիմախօսեց.
– Գլխիվայր սխալ ենթադրութիւն: Եթէ Յիսուս Քրիստոս ծնած ըլլար Հայաստանի մէջ, մենք այսօր կ՛ըլլայինք ամէնէն բախտաւոր ազգը: Պատմութեան վիճակահանութիւններուն մեծագոյն պարգեւը կ՛ըլլայինք շահած: Մենք Իր ճակատագիրը կը բարեփոխէինք, Ան ալ մե՛ր ճակատագիրը կը բարեփոխէր: Նախ` մենք Զինքը ո՛չ կը չարչարէինք, ո՛չ ալ մահուան կը դատապարտէինք: Ընդհակառակն, իր կեանքը կ՛երկարէինք երկրի վրայ: Կը դառնար հարիւրամեայ: Պէտք էր յարութի՞ւն առնէր. կ՛առնէր, աղբէ՛ր ջան, կ՛առնէր: Բնական մահուամբ մեռնելէն ետքը փառաւորապէս կը թաղուէր ու երեք օրէն ալ եօթն անգամ փառաւորապէս կ՛առնէր յարութիւն: Ան մեր մէջ քարոզած կ՛ըլլար, մենք ալ ազգովին Իրեն հետեւած կ՛ըլլայինք: Իր առաքեալները կ՛ըլլային հայեր, եւ` ի՛նչ հայեր, բոլորն ալ` տէրտէրի կամ եպիսկոպոսի զաւակներ, քանի որ այն շրջանին դեռ կուսակրօնութիւն չկար: Իր առաքեալները Իր վարդապետութիւնը կը տարածէին ի սփիւռս աշխարհի: Իր հրաշքնե՞րը կ՛արգիլէր հայոց գաղթերը: Հայրենիքի մէջ խումբ կը հաւաքէր հեռուները գտնուող հայերը: Կը յաղթէր մեր թշնամիներուն: Ներքին ճակատի վրայ ալ, կեդրոնախոյս նախարարները կը հնազանդեցնէր հայոց արքային: Իր քարոզներուն մէջ համարձակաձայն կը յայտարարէր. «Ո՛վ որ ժպրհի չարիք հասցնել հայոց, կը պատուհասուի Հօրս կողմէ: Ճշմարիտ կ՛ըսեմ, ո՛վ որ հայոց դէմ շարժի, ան չի կրնար մտնել Հօրս թագաւորութեան մէջ: Հայոց բարիք ընողները միայն մաս ունին արքայութենէն»: Եւ այսպէս, պիտի վայելէինք բոլոր թագաւորաց եւ հանրապետութեանց քրիստոնէից, ինչպէս նաեւ բոլոր դաւանութեանց իշխաններուն օժանդակութիւնները: Բոլոր ազգերը մեզի բարեկամ ըլլալու համար պիտի ելլէին մրցումի: Իսկ մենք համախումբ ու բախտաւորուած` պիտի ապրէինք մեր հայրենի հողերուն վրայ ու բնաւ երբեք պէտք պիտի չունենայինք հետապնդելու Հայկական հարց, որ գոյութիւն պիտի չունենար: Ընդհակառակն անիրաւուած ժողովուրդները, հայոց պիտի դիմէին` յանուն իրենց խնդիրներուն կարգադրութեան:
Այս ենթադրութիւնը փայլուն ու փափաքելի ըլլալով` արժանացաւ խանդավառութեան:
Եւ այսպէս, անգամ մը եւս հաստատուեցաւ հետեւեալ ճշմարտութիւնը.
– Հայը ամէն նիւթ կը կապէ Հայկական հարցին:
Երանի թէ Հայկական հարցն ալ կարենայ կապել ամէն խնդրի:
ՆՇԱՆ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
