Ապրիլեան Եղեռնի Յուշարձանին
Բացումը Երեւանի Մէջ
Նոյեմբեր 29-ին, Երեւանէն եւ շրջաններէն հաւաքուած բազմահազար ժողովուրդի ներկայութեան, Ծիծեռնակաբերդի բարձունքին բացումը կատարուեցաւ 1915-ի ապրիլեան եղեռնի յուշարձանին: Ծիծեռնակաբերդէն կ՛երեւի Երեւանի գեղեցիկ համայնապատկերը: Չորսուկէս հազար մեթր տարածութեան վրայ բարձրացած է վեհապանծ յուշարձանը: Անոր մէջ կը մտնէ 30 մեթր տրամագիծ ունեցող շրջանաձեւ դամբարանը` դէպի կեդրոն խոնարհուած 12 հսկայ պազալթէ պիլոններով: Դամբարանին մէջ կը վառի յաւերժական հուրը` ի յիշատակ Եղեռնի զոհերուն:
Դամբարանէն քիչ հեռու վեր խոյացած է քառասուն մեթրնոց երկնասլաց կոթողը, որ կը խորհրդանշէ հայ ժողովուրդի վերածնունդը:
Ժամը 15-ին ամպիոնի վրայ էին պաշտօնական անձեր: Հաւաքոյթին բացումը կատարեց Լ. Ղարիսջանեան եւ յայտարարեց, որ` «1915 ապրիլին թրքական յետադէմ կառավարողների նախօրօք մշակած ծրագրով նահատակութեան բնաջնջման իրենց ոճրապարտ ծրագիրը` արիւնարբու բռնակալները նետուեցին դէպի Արեւելեան Հայաստան, որպէսզի նոյն ճակատագրին արժանացնեն նաեւ մեր ժողովրդի արեւելեան հատուածը: Ընդառաջելով աշխատաւորների ու հասարակական կազմակերպութիւնների ցանկութիւններին` մեր կառավարութիւնը որոշում ընդունեց, ի յաւերժացումն Եղեռնի զոհերի յիշատակին, Երեւան քաղաքում կանգնեցնել կոթող»:
Հնչեց քայլերգը: Ձայնասփիւռը ամբողջ Հայաստանի մէջ կը տարածէր ճառերը, ինչպէս եւ հեռատեսիլը ցոյց կու տար բացման արարողութիւնը:
Խօսեցաւ նաեւ Ա. քարտուղար Ա. Քոչինեանը. «Այսօր մենք մասնակցում ենք մի յուշարձանի բացման արարողութեան, յուշարձան, որ խոր յարգանքի տուրք հանդիսանալով թրքական ջարդարարների ոճրագործութեան զոհերի յիշատակին` միաժամանակ խորհրդանշում է մեր ժողովրդի վերածնունդը»:
Հայաստանի մտաւորականութեան անունով խօսեցաւ ակադեմիայի նախագահ Վ. Համբարձումեանը, որ յայտարարեց «Այսօր բացուող կոթողը միեւնոյն ժամանակ խորհրդանշում է հայ ժողովրդի վերածնունդը եւ նրա բազմաթիւ յաղթանակները: Ազատուելով պատմական մեծ արհաւիրքների վտանգից, Հայաստանի ժողովուրդը այսօր ապացուցում է իր գոյութեան խոր իմաստը` քրտնաջան աշխատանքով շարունակելով կառուցել մեր չքնաղ հանրապետութիւնը»:
Բազմահազար ներկաները անցան Եղեռնի զոհերուն յիշատակը յաւերժացնող դամբարանին առջեւէն, ուր կը վառի յաւերժական կրակը:
Հայաստանի Լեռներու Սրնգահարը
Համաստեղի Յոբելենական կեդրոնական յանձնախումբը, ողբացեալ գրագէտին մահուան առաջին տարելիցին առիթով, անոր անձին ու գործին նուիրուած պատկերազարդ ու գունաւոր «Յուշամատեան» մը լոյս ընծայեց, որմէ օրինակներ սկսան հասնիլ Պէյրութ:
ԱՆոր վրայ նետուած հարեւանցի ակնարկ մը` ու մարդուս սիրտը հրճուանքով ու հպարտութեամբ կը լեցուի:
Հրատարակչական մեր արուեստին մատի վրայ համրուող գլուխ-գործոցներէն մէկը հաւանաբար ա՛յս հատորն է` իր թուղթով, տպագրական մաքրութեամբ եւ էջերու բարձրաճաշակ դասաւորումով:
Կեդրոնական յանձնախումբը այս հատորին համար միջոցներ չէ խնայած, ու նկարիչ Մինաս Մինասեան անհուն խանդաղատանքով մը շռայլած է իր արուեստին նրբութիւններն ու լոյսը մէ՛ն մի էջի վրայ` բացառիկ գործ մը ընծայելով հայ ընթերցողին:
Համաստեղէն կամ Համաստեղի մասին ստորագրուած հատուածային գրութիւններով կազմուած է «Յուշամատեան»-ը եւ կը հաշուէ 120 էջ: Այդ ամբողջին մէջ, սակայն, իրենց ներկայացման ձեւին մէջ իրար յիշեցնող հազի՛ւ մէկ-երկու էջ կարելի է գտնել: Իւրաքանչիւրին մէջ կայ գիրերու եւ խորագիրներու հաճելի այլազանութիւն մը, իւրաքանչիւրը շարուած է տարբեր չափի վրայ, տարբեր գծապատկերով, խորհրդանշական երանգով մը շրջանակներով:
Պարտականութեան մը արդիւնքը չէ այս հատորը, անիկա գինն է պաշտամունքի մը:
Համաստեղ, բոլոր վաւերական դէմքերուն պէս, ամբողջական գրագէտ մըն էր ու արժանացաւ ամբողջական հայութեան ամբողջակա՛ն համակրանքին:
«Յուշամատեան»-ը կարելի ձեւով մը կը ցայտեցնէ այդ ոգին: Հոն տեղ գտած են բոլոր յարանուանութեանց պետերը եւ կոնդակ ունին: Հոն տեղ գտած են բոլոր հոսանքներուն գրողները ու վկայութիւններ ունին:
Դառնանք` ուրիշ բան ըսենք: Շնորհակալութի՛ւն յայտնենք այս հատորին գաղափարը յղացող, կազմող, ձեւաւորող մարմինին, մարդոց, ամբողջ ամերիկահայութեան, որ անխտրական ոգիով, հրէի եւ հեթանոսի վէճերուն պահ մը վերջ տալով` ողջունեց գրագէտը եւ օրինակելի ներդաշնակութեամբ մը կը շարունակէ ընծայել անոր շօշափելի իր յարգանքը:
Գրագէտ մը ունենալը հարստութիւն է: Գրագէտ մը յարգելը` մշակուած ժողովուրդներու յատուկ արտայայտութիւն: Պատի՛ւ ամերիկահայ մեր հատուածին…
