Պատմական. Քորէայի Տագնապի Լոյսին Տակ

Հիւսիսքորէական Ուժերու Յառաջխաղացքը
Եւ Ամերիկեան Ուժերու Ծանր Կորուստները

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Հիւսիսքորէական ուժերը, Սէուլը գրաւելէն ետք, արագօրէն կը յառաջանային, իսկ Քորէա ցամաք ելած ամերիկեան զօրքերը սկսած էին դիրքեր եւ յենակէտեր հաստատել: Հակամարտ կողմերուն միջեւ առաջին գօտեմարտերը սկսան Օսան աւանին շուրջ, 5 յուլիս 1950-ին:

Առաւօտեան սկսած մարտերը կէսօրուան մօտ սաստկացան: Հիւսիսքորէական բանակին յառաջխաղացքը դանդաղեցաւ:

Զօրավար Լի Քուոն Մուի հրամանատարութեան տակ գործող հիւսիսքորէական հինգ հազար հոգինոց զօրագունդ մը Սէուլէն յառաջանալով ժամը 11:00-ին հասաւ կռուի դաշտ: Ժամը 11:45-ին բախումները սաստկացան: Երեք ժամուան կռիւներէ ետք ամերիկեան դիրքերը տկարացան. դիրքերու միջեւ կապը տկար էր, եւ արդէն 150-է աւելի սպաննուած եւ վիրաւոր տուած էին ամերիկացիք:

Յետմիջօրէին, ամերիկացի 250 զինուորները, ահագին քանակութեամբ զէնք ու զինամթերք ձգելով պատերազմի դաշտին վրայ, նահանջեցին:

Նոյն օրը, յուլիս 5-ի երեկոյեան ամերիկեան հրասայլեր դիրքեր բռնեցին Օսանէն հարաւ, Սոճոնկ գիւղին մօտ, բայց կրակի տակ առնուեցան եւ քաշուեցան դէպի Փիոնկթէք: Քիչ ետք հասան Օսանէն վերապրողները եւ իրենց պարտութիւնը պատմեցին:

Հիւսիսքորէական նոր ուժեր հասան պատերազմի դաշտ եւ զօրավար Լի Քուոն Մու 12 հազար զինուորներով շարունակեց յառաջխաղացքը:

Յուլիս 5-էն 6 լուսցող գիշերուան ընթացքին ամերիկացիք կործանեցին Փիոնկթէքի կամուրջը: Առտու կանուխ սկսաւ տեղատարափ անձրեւ մը եւ փոթորիկ բարձրացաւ. տեսողութիւնը դժուարացաւ: Հիւսիսքորէական ուժերը կանգ առին փուլ եկած կամուրջին առջեւ, ուր սկսաւ գօտեմարտը: Ամերիկեան դիրքերը տկարացան եւ սկսան շրջափակուիլ: Ամերիկացի զինուորներէն ոմանք գերի ինկան, ոմանք սպաննուեցան, իսկ ողջ մնացողները խոյս տուին դէպի Չոնան:

Զօրավար Ճորճ Պարթ պաշտպանական նոր դիրքեր հաստատեց Չոնան քաղաքին շուրջ: Զօրավար Տին հեռագրեց Թեճոն եւ թարմ ուժեր խնդրեց: Փութով, գնդապետներ Ճէյ Լովլէսի եւ Ռոպըրթ Մարթինի առաջնորդութեամբ ամերիկեան թարմ ուժեր հասան Չոնան:

Նոյն օրը, յուլիս 6-ի երեկոյեան ամերիկեան ուժերուն մէկ մասը Չոչիվոնի հարաւ-արեւելեան կողմը ղրկուեցաւ, ճամբան կտրելու, Չոնանի շուրջ պաշտպանական գիծ հաստատելու եւ հաղորդակցութեան գիծը պահելու համար:

Արդէն հարաւքորէական բանակը եւ շրջանի բնակիչները հեռացած էին, եւ բնակավայրերը ամայացած ու պատերազմական գօտիի վերածուած էին:

Յուլիս 7-ին հիւսիսքորէական նոր ուժեր հասան պատերազմի դաշտ եւ դիրքեր բռնեցին Անսոնկ, Միանկ, Միոն եւ Սոնկուաննի գիւղերուն շուրջ, Չոնանը շրջափակելու համար: Ամերիկացիք պաշտպանական նոր գիծ հաստատեցին. հիւսիսքորէական ուժեր շեշտակի կրակի տակ առին ամերիկեան դիրքերը եւ ծանր կորուստներ պատճառեցին անոնց: Կէս գիշերին ամերիկեան դիրքերը տկարացան եւ մասամբ շրջափակուեցան:

Յուլիս 8-ի առտուն կանուխ հիւսիսքորէական ուժերը ուժգին յարձակում մը շղթայազերծեցին  Չոնանի վրայ եւ հիւսիս-արեւմտեան կողմէն մտան քաղաք. փողոցէ փողոց կռիւներ մղուեցան: Ժամը 8:00-ին գնդապետ Ռոպըրթ Մարթին սպաննուեցաւ: Մեծ կորուստներ տալէ ետք ամերիկացիք ցիր ու ցան փախուստի դիմեցին:

Հիւսիսքորէական ձայնասփիւռը յայտարարեց, որ վաթսուն ամերիկացիներ գերի բռնուած են Չոնանի մէջ:

Յետմիջօրէին ամերիկացիք սկսան քաշուիլ դէպի Քում գետի ափերը, ուր պաշտպանական գիծ եւ ամրացուած կէտեր հաստատեցին, մօտակայ կամուրջները քանդեցին եւ Չոչիվոն քաղաքին շուրջ կեդրոնացան:

* * *

Ամերիկեան ուժերը յուլիս 9-ի յետմիջօրէին կասեցուցին հիւսիսքորէական զօրագունդի մը յառաջխաղացքը: Քանի մը ժամ ետք ամերիկեան օդուժը գործի լծուեցաւ եւ ռմբակոծեց հիւսիսքորէական ուժերը: Մինչեւ գիշեր տեւած ռմբակոծումներուն հետեւանքով հիւսիսքորէական մեքենազէն ուժերուն կէսը փճացաւ. հետեւակազօրքը եւս սոսկալի կորուստներ կրեց:

Յաջորդ օր ամերիկեան օդուժը շարունակեց ռմբակոծումը: Մօտակայ Չոնուի գիւղը քարուքանդ եղաւ եւ այրեցաւ:

Ամերիկեան հինգ հազար հոգինոց զօրագունդ մը Չոչիվոնի շրջակայքը տեղակայուեցաւ:

Յուլիս 9-էն 10 լուսցող գիշերուան ընթացքին ամերիկացիք հրետանային ուժեղ կրակ բացին, եւ բուռն բախումներ սկսան: Հիւսիսքորէական ուժերը աջ կողմէն շրջանցեցին ամերիկեան ուժերը եւ յարձակման անցան: Առտուան ժամը 9:00-ին հիւսիսքորէական ուժերը Չոնուիէն  հրետանային կրակ բացին: Ամերիկեան դիրքերը տկարացան:

Կէսօրին ամերիկեան ուժերը նահանջելու հրաման ստացան: Շրջակայքը բրինձի դաշտեր էին, ճանապարհներ չկային եւ նահանջը դժուարացաւ: Ամերիկեան օդուժը գործի լծուեցաւ եւ ռմբակոծեց հիւսիսքորէական դիրքերը, իբրեւ պաշտպանութեան նահանջող զօրքերուն:

Ամերիկեան նահանջող զօրքերը մինչեւ գիշեր վերախմբուեցան, համալրուեցան եւ պատրաստուեցան հակայարձակման անցնելու:

Ամերիկեան ուժերը հակայարձակման անցան յուլիս 10-էն 11 լուսցող գիշերուան ընթացքին: Հիւսիսքորէական ուժերը կատաղի դիմադրութիւն ցոյց տուին եւ ամերիկեան դիրքերը կրակի տակ առին: Ամերիկացիք մեծաթիւ կորուստներ տուին. զինուորներէն շատեր գերի ինկան:

Յուլիս 12-ի առտուան ժամը 9:30-ին հիւսիսքորէական ուժերը սկսան մտնել Չոչիվոն: Ամերիկեան ուժերը քաշուեցան Քում գետի հանդիպակաց ափը եւ Թեճոնի շուրջ պաշտպանական գիծ հաստատեցին:

* * *

Թեճոն ռազմագիտական կարեւոր դիրքի վրայ կը գտնուի. քաղաքին հիւսիսը եւ արեւմուտքը Քում գետն է, իսկ հարաւը Սոպեք լեռներն են. Թեճոն Սէուլի եւ Տեկուի միջեւ հաղորդակցութեան գլխաւոր գիծը կը նկատուի:

Հիւսիսքորէական ուժերը 50 հրասայլերով եւ երեք ուղղութիւններով սկսան յառաջանալ դէպի Թեճոն եւ ռմբակոծեցին Քումի գետափնեայ ամերիկեան դիրքերը:

Յուլիս 14-ի առտուն ամերիկեան ուժերը Քումի ափերուն կասեցուցին հիւսիսքորէական հետեւակազօրքին եւ հրասայլերուն  յառաջխաղացքը:

Յետմիջօրէին հիւսիսքորէացի հազար զինուորներ անցան գետը եւ գրաւեցին քանի մը դիրքեր: Այնուհետեւ հիւսիսքորէական հեծելազօրքը կռուի դաշտ իջաւ: Երեկոյեան ամերիկեան դիրքերը տկարացան: Հիւսիսքորէական այլ ուժեր ալ անցան գետը:

Յուլիս 16-ին հիւսիսքորէական ուժերը լայնածաւալ յարձակողական մը շղթայազերծեցին, որմէ ետք խմբուեցաւ գետի արեւմտեան ափին եւ կրակի տակ առին ամերիկեան դիրքերը:

Յուլիս 17-ին ամերիկեան ուժերը սկսան նահանջել եւ կարգ մը միաւորներ մինչեւ 40 քիլոմեթր հեռու քաշուեցան:

Յուլիս 18-ին զօրավար Ուոլթըն Ուոլքըր զօրավար Ուիլիըմ Տինի հրամայեց պաշտպանել Թեճոնը, մինչեւ որ Նաքթոնկ գետի ափին պաշտպանական գիծ հաստատուի:

Յուլիս 19-ին հիւսիսքորէական բանակի միաւորներ մտան Թեճոն, ամերիկեան բանակի կարգ մը միաւորներ կտրեցին իրարմէ եւ շէնքերուն վրայ դիրքեր բռնեցին: Ամերիկացիք կրակ բացին այդ դիրքերուն վրայ եւ փայտաշէն շէնքերը բռնկեցան եւ սկսան այրիլ:

Յուլիս 20-ին հիւսիսքորէական ուժերը Քումի գետափնեայ ամերիկեան վերջին դիրքերը քշեցին դէպի Թեճոն եւ ստիպեցին անոնց քաղաք մտնել, որմէ ետք շրջափակեցին Թեճոնը եւ հաղորդակցութեան գիծերը կտրեցին: Փողոցէ փողոց բուռն կռիւներ մղուեցան: Ամերիկեան դիրքերը ինկան մէկը միւսին ետեւէն: Առանց ձայնասփիւռի եւ կապի միջոցի, ամերիկեան միաւորներուն միջեւ հաղորդակցութիւնը դժուարացաւ: Զօրավար Տին միացաւ ճակատի գիծին եւ անձնապէս ձեռնառումբով հրասայլ մը հարուածեց եւ զայն ջախջախեց:

Հիւսիսքորէական մեծաթիւ ուժեր հարաւային ճամբէն սկսան մտնել Թեճոն: Ամերիկեան բոլոր դիրքերը ինկած էին եւ հիւսիսքորէական ուժերը ազատօրէն հիւսիսէն, հարաւէն եւ արեւելքէն մտան Թեճոն: Ամերիկացիք փորձեցին պաշտպանական նոր գիծ մը հաստատել, բայց չյաջողեցան եւ քաշուեցան:

Ստեղծուած կացութեան առջեւ, երեկոյեան զօրավար Տին նահանջի հրաման տուաւ: Ամերիկացիք կանգուն մնացած հրասայլերը միաւորեցին եւ գօտեմարտի մտան, ճամբայ բանալու համար: Զօրավար Տին փոքրաթիւ ուժերով հետեւեցաւ անոնց: Քաղաքէն ելլելու պահուն ամերիկեան մեքենազէն ուժերը ուժեղ կրակի տակ առնուեցան եւ ջախջախուեցան: Այդ պահուն զօրավար Տին կառք մտաւ, ճամբան շարունակելու, բայց այլեւս կարելի չէր յառաջանալ: Տին իր փոքրաթիւ հետեւորդներով քաշուեցաւ մօտակայ բլուրները եւ յետոյ անձնատուր եղաւ: Հիւսիսքորէացիք չգիտցան անոր ով ըլլալը եւ աստիճանը եւ բանտ նետեցին զայն: Ամերիկացիք չգիտցան ինչ ճակատագրի ենթարկուեցաւ ան:

Թեճոնի մէջ երկու կողմերն ալ հսկայական կորուստներ տուին: Խորհրդային տուեալներու համաձայն ամերիկացիք կորսնցուցին 32 հազար զինուոր եւ սպայ, աւելի քան 220 հազար զէնք եւ ականներ, 20 հրասայլ, 540 գնդացիր եւ 1300 արագահարուած: Իսկ հիւսիսքորէական ուժերը կորսնցուցին 3.300 զինուոր եւ 20 հրասայլ:

Այնուհետեւ զօրավար Ճոն Չըրչ փոխարինեց զօրավար Տինը իբրեւ ճակատի հրամանատար:

* * *

Իրերայաջորդ գօտեմարտերը հիւսիսքորէական բանակին թափը կտրեցին: Իւրաքանչիւր օր ամերիկեան նորանոր զօրագունդեր կը հասնէին Քորէա: Ուժերու յարաբերակցութիւնը սկսաւ փոխուիլ: Հարաւքորէական բանակը սկսաւ վերախմբուիլ: Ամերիկեան 8-րդ զօրաբանակին թիւը Քորէայի մէջ հասաւ 70 հազարի: Հիւսիսքորէական բանակը եւս մօտաւորապէս նոյնքան թիւով զօրք կեդրոնացուցած էր ռազմաճակատներուն վրայ:

Հարաւքորէական բանակի 12-րդ զօրագունդը հասած էր Սանճու քաղաքի դուռերուն: Սանճու Մոնկիոնկ բարձրաւանդակին մուտքը կը նկատուի եւ ճանապարհներու հանգոյց է դէպի լեռնային շրջաններ:

Աւելի հարաւ ճակատի գիծերէն հեռացած գաղթականներու ճամբարներն էին եւ հարաւքորէական բանակի յենակէտերը:

Հիւսիսքորէական բանակին 25-րդ գումարտակը տեղաւորուեցաւ Եչոնի մօտ: Ամերիկեան ուժերու հետեւակազօրքի 29-րդ գումարտակը տեղակալ Ճեսփըր Ճոնսընի հրամանատարութեամբ մտաւ Սոնճու: Յուլիս 21-ին գօտեմարտերը սկսան ամայացած քաղաքին մէջ:

Յուլիս 22-ին հիւսիսքորէական ուժերը լայն յարձակողական մը շղթայազերծեցին Սոնճուի վրայ: Առաջին գիծերուն վրայ տեղակայուած հարաւքորէական ուժերը տկար դիմադրութենէ մը ետք քաշուեցան քաղաքին ներքին թաղերը եւ միացան ամերիկեան զօրքերուն:

Յաջորդ օր հիւսիսքորէական հրասայլերը սկսան յառաջանալ դէպի Համչանկ:

Ստեղծուած կացութեան առջեւ ամերիկեան հետեւակազօրքը Սոնճուէն 13 քիլոմեթր հարաւ, Քումչոնի ճամբուն վրայ դիրքեր հաստատեց: Հարաւքորէական զօրքերը խմբուեցան Համչանկի լեռներուն վրայ:

Հիւսիսքորէական բանակը ամրապնդեց իր դիրքերը եւ յուլիս 30-ին գրոհի անցաւ Սոնճուի ամերիկեան դիրքերուն վրայ, որոնք տկար դիմադրութենէ մը ետք քաշուեցան քաղաքէն:

* * *

Հիւսիսքորէական բանակին հետեւակազօրքի 4-րդ եւ 6-րդ գումարտակները շարունակեցին իրենց յառաջխաղացքը դէպի հարաւ եւ սկսան շրջափակել Պուսանի շրջանը: Ամերիկեան ուժերը նահանջեցին եւ միջանցք մը բացին Պուսանի շրջանին համար:

Ամերիկեան բանակի հետեւակազօրքի 29-րդ գումարտակը զօրավար Ճոն Չըրչի հրամանատարութեան տակ Նաքթոնկ գետի երկայնքին 26 քիլոմեթր երկարութեամբ պաշտպանական գօտի մը հաստատեց, որ կ՛ընդգրկէր Եոնկսանի զառիթափ լանջերուն արեւմտեան մէկ մասը: Հետեւակազօրքի 21-րդ գումարտակը Չանկիոնկի արեւմտեան լանջերը բռնեց: Իսկ 19-րդ գումարտակը երկու գիծերուն միջեւ դիրքաւորուեցաւ: Բոլոր զինուորները միասին 14.540 հոգի կը հաշուէին:

Հիւսիսքորէական բանակը զօրավար Լի Քուոն Մուի հրամանատարութեան տակ 7 հազար զինուոր կեդրոնացուց Հիփոչոնի մէջ:

Հիւսիսքորէական երրորդ զօրաբանակէն 8 հազար զինուորներ օգոստոս 5-ին անցան Նաքթոնկ գետը: Նոյն պահուն հիւսիսքորէական հրետանին կրակ բացաւ Եոնկսանի ամերիկեան դիրքերուն վրայ:

Յաջորդ օր ամերիկեան ուժերը սկսան նահանջել: Արիւնահեղ գօտեմարտերը շարունակուեցան յաջորդող օրերուն: Երկու կողմերն ալ ծանր կորուստներ տուին: Հիւսիսքորէական չորրորդ զօրաբանակը ճակատ հասաւ եւ յարձակողականի անցաւ, բայց ջախջախուեցաւ եւ կիսով չափ բնաջնջուեցաւ. զինուորներէն շատեր հարաւքորէացիներ էին, որոնք պարտադրաբար միացուած էին հիւսիսքորէական բանակին:

* * *

Հարաւքորէական բանակին մնացած 58 հազար զինուորները երկու զօրաբանակի եւ հինգ զօրագունդի բաժնուած եւ ճակատի գիծերուն վրայ կեդրոնացուած էին: Իսկ հարաւքորէական 90 հազար լաւապէս սպառազինուած զինուորներ կեդրոնացուած էին ռազմաճակատներուն վրայ:

Նաքթոնկ գետի հովիտը ճակատի վերածուած էր: Կռիւները կը շարունակուէին բուռն թափով: Ամերիկեան հետեւակային եւ հեծելազօրային միաւորները ծանր կորուստներ կրեցին: Իսկ հարաւքորէական միաւորներու դիրքերը տկարացան. սկսաւ նահանջը:

Հարաւքորէական բանակի հետեւակազօրքը եւ մեքենազէն առաջին գունդը հարաւ-արեւմտեան ուղղութեան վրայ ջախջախեց հարաւքորէական բանակի նահանջող միաւորները, գրաւեց Քորէայի հարաւարեւմտեան եւ հարաւային մասերը եւ դուրս եկաւ Մասանի մատոյցները: Հիւսիսքորէական եւ ամերիկեան ուժերը նահանջեցին դէպի Պուսան: Օգոստոս 20-ին հիւսիսքորէական զօրքերուն յարձակումը կանգնեցուեցաւ:

* * *

Հարաւային Քորէայի տարածութեան մեծ մասը այսպիսով գրաւուեցաւ հիւսիսքորէական բանակին կողմէ: Հարաւային Քորէայի մնացած էր հարաւարեւելեան ծովափնեայ գօտին` Պուսանի յենակէտը, 120 քիլոմեթր ռազմաճակատի երկայնքով եւ 100-էն 120 քիլոմեթր խորութեամբ:

Պուսանի յենակէտին հաղորդակցութեան գլխաւոր գիծը Տեկուէն Փոհանկ 80 քիլոմեթր երկարութեամբ ճամբան էր: Արեւմտեան կողմը դժուարամատչելի լեռներ են:

Հարաւքորէական եւ ամերիկեան ուժերը դիրքեր եւ ամրացուած յենակէտներ հաստատեցին լեռներուն վրայ: Շփման գիծը խոցելու հիւսիսքորէական բանակին բոլոր փորձերը անյաջողութեամբ աւարտեցան: