ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Միացեալ Նահանգներու մէջ 2016-ին լոյս տեսաւ Համբարձում Աղպաշեանի հեղինակած «Յուշամատեան Իրաքի ՀԲԸՄ»-ի գիրքը, բաղկացած` 201 էջերէ: Հեղինակը գիրքը ձօնած է հօր` Մինաս Աղպաշեանի յիշատակին:
Աղպաշեան նախ կը ներկայացնէ Իրաքը, պատմական ակնարկ մը նետելով անոր հազարամեայ պատմութեան վրայ, եւ այնուհետեւ կը խօսի հայ գաղութի մասին, ըսելով որ հայեր հինէն ի վեր եղած են Իրաքի մէջ: Ան կ՛ըսէ, որ իրաքահայ գաղութը իր յատուկ ուրոյնութիւնը ունի, որովհետեւ հարիւրաւոր տարիներու փայլուն պատմութեան տէր է եւ անոր արմատները շատ խոր են:
***
Համբարձում Աղպաշեան կ՛ըսէ, որ Իրաքի մէջ ՀԲԸՄ գոյութիւն ունեցած է 1911-էն սկսեալ, երբ հիմնուած է Պաղտատի մասնաճիւղը:
Միութիւնը 1917-էն սկսեալ մեծ դեր ունեցած է տարագիրներու օգնութեան գործին մէջ եւ պատկառելի գումարներ յատկացուցած է անոնց, իբրեւ փրկագին կամ նպաստ:
Միութիւնը նաեւ գաղթակայաններ հիմնած է Զախոյի եւ Մուսուլի մէջ, իսկ 1926-1927-ին մասնակցած է Շիրակի երկրաշարժի աղէտեալներու օգնութեան գործին:
Տարիներ շարունակ միութիւնը հովանաւորած է Պաղտատի Սվաճեան վարժարանը:
Պասրայի մասնաճիւղը կազմուած է 1918-ին: Մինչ այդ պատերազմի տարիներուն կազմուած էր օժանդակ մարմին մը, որ պատկառելի գումար մը հաւաքած էր եւ ղրկած տարագիրներուն: Մասնաճիւղին ռահվիրայ հիմնադիրը եղած է բարերար Սիմոն Ղարիպեան:
ՀԲԸՄ Մեծ եղեռնի տարիներուն գաղթակայաններ հիմնած է Մուսուլի մէջ եւ տարագիրները պահած իր հովանիին տակ` փրկելով հազարաւոր որբեր եւ այրիներ սովէն ու համաճարկէն եւ հոգացած է անոնց բոլոր ծախսերը: Հետագային կազմուած է ՀԲԸՄ-ի Մուսուլի մասնաճիւղը. հիմնադիրը եղած է բարերար Սարգիս Հաննա Սեդօ Չաքմաքճեան:
Քերքուքի ՀԲԸՄ-ի մասնաճիւղը հիմնուած 1931-ի. ռահվիրայ անդամներ եղած են Զօրա Մարտիրոս Իսկէնտէրեան, Տէր Մեսրոպ քահանայ Օրջանեան եւ Եփրեմ Մինասեան: Մասնաճիւղը օգնութիւն կազմակերպած է 1948-ի Պաղեստինի աղէտեալներուն: Հայկական երգն ու պարը միշտ ներկայ եղած են մասնաճիւղի հանդէսներուն մէջ: Մասնաճիւղը ունեցած է նաեւ թատերախումբ:
Սիւլէյմանիէի ՀԲԸՄ-ի մասնաճիւղը հիմնուած է 1931-ին, բայց շատ չանցած կազմալուծուած է:
Համբարձում Աղպաշեան կ՛ըսէ, որ միութիւնը միշտ մնացած է ժողովուրդին հետ եւ անոր դժուարութիւններով մտահոգ: Անիկա միշտ նեցուկ կանգնած է կարիքաւոր հայ ընտանիքներուն եւ ուսանող երիտասարդներուն: Միութիւնը նաեւ միշտ նեցուկ կանգնած է Հայաստանի:
Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներուն Իրաքի բարեգործականը պատկառելի գումարով օժանդակած է Լիբանանի հայութեան:
Իրաք-Իրան պատերազմի տարիներուն միութիւնը յաջողութեամբ շարունակեց իր առաքելութիւնը, անդամական հանգանակութիւններ կազմակերպեց եւ կանխիկ գումար ու ոսկի նուիրեց Իրաքի բանակին:
Ծոցի երկրորդ` 1990-ի պատերազմէն ետք միութիւնը իր նուիրեալ գործօն անդամներուն աշխատանքով եւ բարերարներուն նուիրատուութեամբ շարունակեց իր առաքելութիւնը եւ օժանդակութիւններ հասցուց կարիքաւոր ընտանիքներու եւ նոյնիսկ բժշկական խնամք ապահովեց: Կազմուեցաւ պարենաւորման յանձնախումբ եւ միութիւնը ուտեստեղէն, կաթ եւ այլ սննդեղէն բաշխեց կարիքաւորներուն, նաեւ` կանխիկ գումար:
2003-ի պատերազմէն ետք, յանձնախումբին գործունէութիւնը շարունակուեցաւ եւ միութեան նպաստները մինչեւ օրս կը տրամադրուին կարիքաւոր ընտանիքներուն:
***
Կրթական գործունէութեան անդրադառնալով Համբարձում Աղպաշեան կ՛ըսէ, որ միութիւնը 1960-էն սկսեալ կազմակերպած է հայոց լեզուի դասընթացքներ: 1986-ին հիմնուեցաւ միութեան ուրբաթօրեայ դպրոցը: Ամէն ուրբաթ փոքրիկները հայոց լեզու, հայոց պատմութիւն, գծագրութիւն, երգ ու պար կը սորվէին. անոնք նոյնիսկ սնունդ կը ստանային անվճար: Միութիւնը աշակերտներուն երթեւեկութեան ծախսերն ալ կը հոգար:
Միութիւնը կազմակերպեց նաեւ Աբովեան հայոց լեզուի գիշերային դասընթացքները` չափահասներու համար:
Մշակութային վերին մարմինը կազմուած է միութեան մշակութային ձեռնարկները համակարգելու եւ ուղղելու նպատակով. իր հովանիին տակ կը գործէին դպրոցական եւ սկաուտական խումբեր:
«Իրաքի ՀԲԸՄ-ի ձայնը» պարբերաթերթը հիմնուեցաւ 1982-ին, դադրեցաւ 2003-ին:
***
Իրաքի ՀԲԸՄ-ը ունեցած է պարախումբ եւ երգչախումբ:
Պարախումբը կազմուած է 1965-ին, 40 երկսեռ անդամներէ:
Միութեան պարտէզին մէջ 1967-1979 տարիներուն հայկական երեկոներ կը կազմակերպուէին, որոնց ընթացքին պարախումբը ելոյթներ կ՛ունենար:
1980-1985 տարիներուն նոր սերունդէն երկսեռ երիտասարդներ միացան պարախումբին:
Հետագային միութիւնը կազմակերպեց նուագի անվճար դասընթացքներ:
Միութիւնը ունեցած է նաեւ թատերական գործունէութիւն: 1989-ին կազմուեցաւ «Յակոբ Պարոնեան» թատերախումբը:
Իրաքի ՀԲԸՄ-ը ունեցած է իր ուսանողաց յանձնախումբը, որուն նպատակն է հայ ուսանողներուն նեցուկ կանգնիլ, զանոնք իրարու ծանօթացնել եւ բոլորը համախմբել ջերմ մթնոլոտի մէջ:
«Րաֆֆի» մշակութային յանձնախումբի անդամները միութեան երկսեռ համալսարանական ուսանողներ էին. անոնք մշակութային երեկոներ, արուեստի ցուցահանդէսներ, դասախօսութիւններ եւ խրախճանքի երեկոներ կը կազմակերպէին:
Տիկնանց օժանդակ մարմինը հետագային կոչուած է տիկնանց յանձնախումբ: Միութեան պարախումբի, երգչախումբի, թատերախումբի եւ զանազան ձեռնարկներու զգեստներ միշտ անոնք պատրաստած են: Միութեան հիւրերը միշտ հիւրասիրուած են տիկիններուն համեղ ճաշերով: Չքաւորաց պարէնները եւ նիւթական օգնութիւնները անոնց միջոցով բաշխուած են: Տիկինները իրենց մասնակցութիւնը բերած են միութեան զանազան ձեռնարկներու:
Իրաքի ՀԲԸՄ-ի ընկերային յանձնախումբը կազմուած է 1960-ական տարիներուն: Կազմուած են նաեւ սկաուտական խումբեր:
Հեղինակը կ՛եզրափակէ ըսելով, որ միութեան գործունէութեան կորիզը եղած է ազգապահպանումը: Այսօր Իրաքի ՀԲԸՄ-ը արդէն բոլորած է իր հարիւրամեակը եւ կը շարունակէ իր առաքելութիւնը:
