Կոմիտասեան Բարբառի Անխոնջ Սպասարկու
Բազմավաստակ Երաժիշտ-Երգահան
Բարսեղ Կանաչեան
Շիջեցաւ Երէկ Առաւօտ Պէյրութի Մէջ
Խոր ցաւով կը հաղորդենք հայ երաժշտութեան մեծանուն վարպետ Բարսեղ Կանաչեանի մահը, որ տեղի ունեցաւ երէկ` կիրակի, 21 մայիս, առաւօտեան ժամը 6:00-ին, «Մախլուֆ» հիւանդանոցին մէջ, յետ երկարատեւ հիւանդութեան:
Ամիս մը առաջ ութսունամեայ վարպետը Պաղտատէն փոխադրուած էր Պէյրութ` գրեթէ յուսահատական վիճակի մէջ եւ յանձնուած` բժիշկներու խնամքին: Յառաջացած տարիքին բերումով, Կանաչեան չկրցաւ տոկալ այն հիւանդութեանց, որոնք տկարացուցած էին արդէն իսկ յոգնաբեկ մարմինը: Մեռաւ` շրջապատուած իր սիրելիներով, անպատում սուգի մատնելով հայ ժողովուրդը, որ Կանաչեանի մէջ տեսած ու հաստատած էր Կոմիտասի արժանաւոր յաջորդը, իր երգին, իր հարազա՛տ երգին նոյնքան հարազատ արտայայտիչը:
Կանաչեանի մահով հայ երգը, արտասահմանի մէջ թէ հայրենիքի, կը կորսնցնէ մէկը այն հազուագիւտ վաստակաւորներէն, որոնք տիրացած էին անոր գաղտնիքին, անոր թաքուն գանձերուն:
Առիթը կ՛ունենանք տակաւին արտայայտուելու սիրելի Վարպետին մասին, որ իր արուեստին ուժով հայը հաղորդակից դարձուց իր հայրենի գեղեցկութիւններուն եւ փառքերուն:
Առ այժմ, սեղմ գիծերու մէջ, կու տանք բազմավաստակ երաժիշտ-երգահանին կենսագրութիւնը.
Բարսեղ Կանաչեան ծնած է 1885-ին, Ռոտոսթօ: Կօշկակարի մը զաւակն է: Երեք տարեկանին կը մեկնի Պոլիս եւ կը յաճախէ Կետիք Փաշայի ազգային վարժարանը: 90-ական թուականի դէպքերուն կը գաղթէ Պուլկարիա եւ կը շարունակէ ազգային ուսումը: Վառնայի մէջ կ՛աշխատի վաճառականի մը քով` իբրեւ գրագիր, երբ դեռ պատանի է: Միեւնոյն ատեն ջութակի դասեր կ՛առնէ:
Կ՛երթայ Ռումանիա, երաժշտութեան մասնաւոր դասեր կ՛առնէ, կ՛երգէ եկեղեցիներու մէջ եւ ջութակով կը մասնակցի նուագախումբերու:
Սահմանադրութեան հռչակումէն ետք կը վերադառնայ Պոլիս եւ հոն կը կազմէ ու կը վարէ հայկական առաջին նուագախումբը` «Քնար»:
Պոլսոյ մէջ կը հանդիպի Կոմիտաս վարդապետին, ներկայ կ՛ըլլայ անոր համերգին: Չափազանց ազդուած` խումբին կը մասնակցի իբրեւ պաս: 300 հոգինոց խումբէն Կոմիտաս վարդապետ 16-18 հոգի կ՛ընտրէ իբրեւ սան, որոնց թիւը հետզհետէ կ՛իջնէ 5-ի: Անոնցմէ մէկն է Կանաչեան: Վրայ կը հասնի 1914-ի պատերազմը: Կանաչեան զինուոր է: Ամբողջ զինուորութեան շրջանին Կանաչեան կը նուագէ զինուորական նուագախումբերու մէջ, մինչեւ որ կ՛աքսորուի Տիգրանակերտ, ուր ծանր կերպով կը հիւանդանայ: Զինք կը ղրկեն Հալէպ: Հոն հասնելէն քիչ ետք զինադադար կը կնքուի:
Կանաչեան Հալէպի մէջ կը հաւաքէ գաղթական զինուոր տղաքը եւ երկսեռ երիտասարդութիւնը եւ համերգներ կը կազմակերպէ` մեծ խանդավառութիւն ստեղծելով հայ եւ օտար հասարակութեան մէջ:
Կ՛անցնի Կիլիկիա. հոն ալ համերգներ կու տայ եւ կը վերադառնայ Պոլիս:
Կոմիտաս չկայ այլեւս: Անոր հինգ սաները կը միանան Պոլսոյ մէջ եւ կը կազմեն «Կոմիտաս սանուց միութիւն»-ը: Համերգներ կու տան, Կոմիտասի ֆոնտ կը կազմեն եւ Կոմիտասի երգերը կը հրատարակեն: Կանաչեան այս շրջանին կը գրէ իր գլուխ գործոցներէն մէկը` «Օրօր»-ը, մեներգի եւ խմբերգի համար:
Կոմիտասի սաները կը ղրկուին Փարիզ` իրենց ուսումը կատարելագործելու:
Կանաչեան Փարիզէն ետք կ՛անցնի Եգիպտոս եւ համերգներ կու տայ: Հոն կը գրէ «Տալիլօ»-ն: Կիպրոսի Մելգոնեան հաստատութենէն կը կանչուի իբրեւ ուսուցիչ: Կիպրոս կը մնայ եօթը տարի: Իր գլխաւոր գործերը գրած է Կիպրոսի մէջ, ուսուցչութեան շրջանին: Կիպրոսէն կ՛անցնի Եգիպտոս եւ անկէ, 1933-ին, կու գայ Լիբանան:
Լիբանանի մէջ կը գրէ «Վարդերի հետ»-ը, «Աբեղայ» օփերան, «Նանոր Նանոր»-ը, մեներգներ, որոնց թիւը կը հասնի 25-ի: Ունի մանկական երգերու շարք մըն ալ, որոնցմէ 20-ի չափ հրատարակուած են առանձին գրքոյկով: Կանաչեան դաշնաւորած է նաեւ արաբական երգեր` առաջին անգամ ըլլալով:
1933-1950 շրջանին, Կանաչեան ամէն տարի կանոնաւորաբար տուած է մէկ կամ երկու մեծ համերգ Պէյրութի մէջ, նոյնքան թիւով համերգներ` շրջաններու մէջ, ինչպէս նաեւ, երբեմն, Սուրիոյ եւ Լիբանանի հայաշատ կեդրոնները, ինչպէս` Հալէպ, Պիթիաս, Սօուք Օլուք, Դամասկոս, Թրիփոլի, Լաթաքիա, Զահլէ` արժանանալով հայ եւ օտար հասարակութեան գնահատանքին: 1946 մայիս 30-ին, Պէյրութի մէջ համազգային շուքով տօնուեցաւ իր երաժշտական գործունէութեան քառասնամեակը:
1945 թուականին Կանաչեան կորսնցուց իր աչքերուն լոյսը, աչքի ջիղերու քայքայումին պատճառով եւ հակառակ այս ծանր հարուածին` երբեք չյուսահատեցաւ, շարունակեց իր վսեմ առաքելութիւնը, մինչեւ որ այլեւս իր ուժերը լքեցին զինք եւ հանգիստ պարտադրեցին իրեն:
1960-ին Կանաչեան մեկնեցաւ Պաղտատ, ուր մնայուն բնակութիւն հաստատեց: Ամառները կու գար Լիբանան: Եւ ամէն գալուն յայտնի էր, որ բան մը աւելի փլած է այս մեծ մարդէն, որ գիտցաւ երբեք չկորսնցնել իր զուարթամտութիւնը եւ արուեստագէտի հոգին:
Կանաչեան կը մեկնի անդարձ:
Իր երգը կ՛ապրի ժողովուրդի շրթներուն վրայ եւ հոգիին մէջ, անվերջ ու յաւերժ:
* * *
Մեծ Վարպետին յուղարկաւորութիւնը տեղի պիտի ունենայ ազգային շուքով, չորեքշաբթի, 24 մայիս, կէսօրէ ետք ժամը 4:00-ին, Ս. Նշան եկեղեցիին մէջ:
