Գրական Առօրեայ
Կէս Ուրախութիւն Եւ
Կէս Ողբերգութիւն
Անցեալ շաբաթ, Ասիա-ափրիկեան գրողներու համագումարին մասնակցելու համար, ի շարս այլոց, Պէյրութ ժամանեց նաեւ ռուս արդի գրականութեան ամէնէն աղմկարար բանաստեղծը` Եւգենի Եւտուշենկօ:
Ստալինի պսակազերծումէն ետք հրապարակ իջած բանաստեղծներէն է Եւտուշենկօ, որ վերջին տարիներուն, մանաւանդ Փարիզի տուած իր այցելութենէն ետք (1963), դարձաւ ծանօթ դէմք մը ամբողջ աշխարհի մէջ:
Հալածուած, տառապած ու համայնավար դաժան բարքերուն դառն պտուղներէն բաւականին ճաշակած մանկութիւն մը եւ պատանեկութիւն մը ունեցաւ Եւտուշենկօ, ու այսօր, պարբերական կշտամբանքներ կրելով հանդերձ` կը վայելէ պարտիայի եւ պարտիայի յառաջացուցած պաշտօնական մարմիններուն համակրանքը: Քմայքներ կ՛արտօնուին իրեն, հրապարակներու վրայ իր ելոյթները կը դիտեն գոց աչքերով, իր գործերը կը տպագրուին հարիւր հազարը անցնող տպաքանակով եւ պարբերաբար ճամբու կը դրուին դէպի արտասահման:
Անշուշտ, մենք չենք կրնար ըստ էութեան գնահատել Եւտուշենկոյի բանաստեղծական տաղանդը: Օտար թարգմանութիւններու միջոցով ծանօթ ենք իրեն եւ հայերէնի վերածուած շուրջ տասը կտոր քերթուածներ կարդացած ենք միայն իրմէ: Դժուար չէ անոնց մէջ ճշդել կեանքի հանդէպ ունեցած Եւտուշենկոյի կեցուածքը, մարդոց աշխարհին, վարդապետութիւններուն մասին արտայայտած իր կարծիքներուն որակը, հասկնալ իր ձգտումները, հեռանկարները: Խանդավառուելու, խռովելու հեգնելու իր ընդունակութիւնները կրնան նորէն ըմբռնելի ըլլալ, բայց ատոնք բանաստեղծ մը գնահատելու ապահով երաշխիքներ չեն տակաւին, բանաստեղծութիւնը ուրիշ տարրերով ոտքի կը կանգնի` լեզուով, ոճով, լեզուին ու ոճին ստեղծած մթնոլորտով, ներքին երաժշտականութեամբ:
Բայց եթէ պահ մը արտօնուի, որ մէկ կողմ դնենք արուեստին պայմանները եւ առնենք միայն մտածումները, իր աշխարհահայեացքը բացայայտող յայտարարութիւնները քննենք ու չվախնանք մանաւանդ կազմուած հանրային կարծիքէն, պիտի տեսնենք իսկոյն, թէ բարձրացած աղմուկին համապատասխան նուաճումներ չկան տակաւին մէջտեղ: Կիրքը կայ, յանդգնութիւնը կայ, բայց այնքան ընթացիկ են նիւթերը, այնքան ընթացիկ են մտահոգութիւնները, որ անսովորին, խորունկին, հեղեղային վարժ ու հետամուտ ընթերցողը զուր կը փնտռէ բացառիկ մտածումի մը բացառիկ ճառագայթումը Եւտուշենկոյի տողերուն մէջ:
Եւտուշենկոյով պարզուած այս պատկերին առջեւ, մարդ կը տարուի նոյնիսկ կամայական բաղդատութիւններ ընել եւ յիշել ուրիշ բանաստեղծներ, մերիններէն մէկը օրինակ, ըսենք Պ. Սեւակը:
Վերը դրուած պայմաններէն մեկնելով, չհաշուելով արուեստի պայմանները, իր որոնումներուն թափով, գիւտերով, յանդգնութեամբ Սեւակը ե՞տ կը մնայ Եւտուշենկոյէն, թէ քանի մը հասակ վեր կը կանգնի անկէ:
Խնդիրը ազգային անկիւնէն չենք դիտեր: Արդէն հպարտութեան կէս պատճառ կայ միայն հոս, միւսը կէսը ողբերգութիւն է: Մեր մեծը պզտիկ կ՛երեւայ աշխարհին, ուրիշին պզտիկը մեծ կ՛երեւայ աշխարհին. աշխարհի՛ն…
Յիշատակուած երկու բանաստեղծներէն ահաւասիկ մէկ-մէկ նմուշ.
Մասիսը
Օ՜, ո՛չ,
նա չէ ռուս եղբայրը հայի,
Ով նա վիշտը կիսել չի ուզում,
Քոնեա՜կ է կոնծում միայն արխային
Կամ ձեր ռատիոյի անեկտոտն ասում,
Այլ նա՛,
մօտ է ում սրտին ու հոգուն,
Ձեր բախտը դաժան,
գաղթ, ջարդ ու կական,
Ով այնպէ՜ս է ձեր խորունկ վիշտն զգում,
Ինչպէս զգում է վիշտն իր սեփական…
Մենք շատ ենք մէկտեղ տառապել կեանքում,
Նոյն կռուի դաշտում զոհ տուել այնքա՜ն,
Երբ եղբայրութիւնն արեա՜մբ է կնքւում,
Այնտեղ փոքր ու մեծ եղբայրներ չկան…
Դրանցից չէ՞ որ, խլուած չար ձեռքով,
Սակայն անբաժան իմ եղբօր նման
Մասիսն աղերսով ու կշտամբանքով
Ինձ, որպէս հայի
Կանչո՜ւմ է հիմա…
…………………………………………………………….
Ես գիտեմ,
մի օր աշխարհից արար
Կը ջնջուեն սահման ու սահմանագիծ
Լոկ ծիածանը կը կապի կամար,
Եւ ես… Մասիսը կը սեղմեմ կրծքի՜ս:
Իսկ թէ ոչ…
(միայն թէ ուժըս ների՜…)
Այդ սուրբ բեռի տակ թէկուզ փշրուե՜մ,
Ես Մասիս սառը կ՛առնեմ ուսերիս,
Եւ մէկ-միայնակ այստե՛ղ կը բերեմ…
ԵՒԳԵՆԻ ԵՒՏՈՒՇԵՆԿՕ
Թարգմ. Գ. ԷՄԻՆ
Միայնակ Ծառը
Պոկուած անտառից`
Մենակ ու մռայլ,
Մի ծառ է ցցուել բարձունքի վրայ:
Ինչպէ՜ս չի սիրում անտառը նրան,
Ինչպէ՜ս է ծաղրում,
Քրքջում վրան,
Ի՜նչ է թէ հսկան
Այս թզուկների
կամքին
ու
կեանքին
Չի՛ կարողանում իրեն ենթարկել,
Ի՜նչ է թէ նրանք չե՛ն կարողանում
Իրենց նեղուածքում սրան բանտարկել..
Եւ չի՛ հասկանում անտառը յիմար,
Թէ ծառն այդ ինչ է անտառի համար:
Կաղնի՜ն`
Անտառի կանաչ շանթարգե՜լ..
Պ. ՍԵՒԱԿ
