Պատրաստեց՝ ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
ՀԲԸՄ-ՀԵԸ-ի «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբը կը ներկայացնէ «#սառնարան #դրամ #փախլաւա» թատերախաղը: Այս առիթով դերասան-բեմադրիչ եւ արուեստագէտ Վարդան Մկրտիչեանի հետ ունեցանք հետեւեալ կարճ զրոյցը:
«#սառնարան #դրամ #փախլաւա»
«Թատերախաղը կը կայանայ սխալ հասկացողութիւններու վրայ: Երեւի քիչ մը դժուար պիտի ըլլայ բեմին վրայ տեղի ունեցած դէպքերուն ժամանակագրական պատում մը տալ, որովհետեւ կտորը զաւեշտախաղ մըն է (vaudeville), ուր դէպքերու ժամանակագրութիւն գոյութիւն չունի, իւրաքանչիւր դէպք կապուած է այլ իրողութեան մը, եւ հոն կան հանգոյցներ եւ փոխազդեցութիւններ: Շատ արագ ընթացող ոճ մըն է զաւեշտախաղը, որ այս թատերախաղին` «#սառնարան #դրամ #փախլաւա», շատ գեղեցիկ դուրս եկաւ: Անշուշտ թէեւ ասիկա զաւեշտախաղ մըն է, բայց թատերախաղ մը անպայման բարոյական պատգամ մը պիտի ունենայ, որ այս պարագային մեր կենցաղին կամ նկարագիրին վրայ դրամին ունեցած ազդեցութիւնն է: Դրամը հիմնականօրէն կ՛որոշէ, կը սահմանէ մարդոց յարաբերութիւնները, իսկ հակառակ պարագային նաեւ թշնամանք կը սերմանէ մինչեւ իսկ քրոջ ու եղբօր, մօր ու զաւկին միջեւ եւ այլն: Բեմին վրայ պիտի տեսնենք դրամին` մարդոց բարոյականին նկատմամբ ունեցած ձեռնածութիւնը»:
#պատշաճեցում
««#սառնարան #դրամ #փախլաւա»-ն հիմնուած է Ռոպըրթ Սքոթի «Ըստ տարաձայնութեան» խորագրեալ ստեղծագործութեան վրայ: Այս ներկայացումը սակայն լոկ թարգմանութիւն մը չէ, այլ` պատշաճեցում: Ես միշտ ալ աշխատած եմ թատերախաղ մը պատշաճեցնել, քան թարգմանել ինչպէս որ է: Պատշաճեցում կը նշանակէ տուեալ կտորին հետ բերելիք ու ապրած շրջապատդ ու կենցաղդ եւ կերպարներուդ հետ շաղախել զանոնք. այսպէս ընդհանուր հարազատ գործ մը դուրս կու գայ: Վերջերս հետեւեալ ձեւը որդեգրած եմ, եւ այդպէս ալ ըրի այս թատերախաղին հետ. նախ առաջին արարը թարգմանեցի, եւ սկսանք փորձերուն: Հոն ունէի սկսնակ դերասաններ, զանոնք աւելի ճանչցայ եւ անոնց մասին շատ բան սորվեցայ առաջին արարի փորձերուն ընթացքին: Այսինքն` այս մեթոտով կը հասկնաս, թէ անոնք ի՛նչ կարողութեամբ մարդիկ են եւ ի՛նչ կրնան տալ բեմին վրայ: Անկէ ետք ըստ այնմ, դուն` իբրեւ բեմադրիչ, կը պատրաստուիս կերպարները անոնց կարողութեան սահմաններուն մէջ հրամցնելու, որպէսզի դերասաններուն համար ալ հարազատ հնչեն կերպարները: Ասիկա ոչ արհեստավարժ թատերախումբի մը հրամայականներէն մէկն է, ուր բեմադրիչը ստիպուած է կարողութիւնը ունենալ կերպարը հարազատ դարձնելու դերասանին: Ասիկա գոյութիւն չունի արհեստավարժ թատերախումբերուն մէջ. հոն դերասանները ուզեն թէ չուզեն իրե՛նք կը միաձուլուին կերպարին, եւ այդպէս ալ պէտք է ըլլայ: Ուրեմն, երկրորդ արարը թարգմանեցի բազմաթիւ փորձերէ ետք, որպէսզի ատիկա ալ առաւելագոյնս պատշաճեցնեմ իմ ունեցած մարդուժիս:
Պատշաճեցման խնդիրին առնչութեամբ կան այլ հարցեր, օրինակ` հիւմըրի հարցը: Իւրաքանչիւր տարածք, երկիր կամ ազգ իր հիւմըրը ունի, եւ ատիկա անկարելի է թարգմանել ինչպէս որ է: Այդտեղ ալ աշխատանք կը տանիմ յարմարցնելու եւ հարազատ դարձնելու մեր հիւմըրին, ապա թէ ոչ անիմաստ կը դառնայ զաւեշտախաղը: Անշուշտ կայ նաեւ լեզուի հարցը: Ես դէմ եմ, որ հայերէնը ըլլայ այնքան բարձր մակարդակի, որ հանդիսատեսը բան չհասկնայ: Ես չեմ ըսեր, որ փողոցի լեզուն բեմ բարձրացնենք, երբե՛ք, բայց նաեւ բեմը հայոց լեզուի դասապահի չվերածենք: Ի վերջոյ, հանդիսատեսը յարգանքով իր ժամանակը կը տրամադրէ թատերախումբին եւ փոխադարձ յարգանքով պէտք է մօտենալ անոր: Պէտք չէ ակնկալել, որ հանդիսատեսը թատրոնի պատմութիւնը սերտած անձ մը ըլլայ կամ միջազգային մակարդակի թատրոններու ճաշակ մը յառաջացուցած: Այս գծով բեմադրիչը իրաւունք չունի իր եսասիրութիւնը պարտադրելու հանդիսատեսին: Փաստօրէն, բեմը այն հարթակն է, ուր հարցադրումներ կը կատարուին, եւ ոչ թէ տեղի կ՛ունենայ լեզուի դասընթացք: Պատշաճեցման այլ խնդիր մըն ալ, որ պէտք է նկատի առնել, բեմը կրնայ ըլլալ: Բոլոր բեմերը բոլոր թատերախաղերուն համար յարմար չեն կրնար ըլլալ: Հիմնականօրէն մեր կարողութիւններուն պէտք է ծանօթ ըլլալ: Բնականաբար, ըլլալով միութենական թատերախումբ, անոր մէջ ունինք սահմանափակ թիւով դերասաններ: Մեր ներկայացումը ընտրելու ընթացքին չենք կրնար դերասաններ դուրս ձգել, կամ ալ հակառակը` թիւով աւելի շատ կերպարներ պահանջող կտորներ բեմադրել: Իբրեւ միութեան մը թատերախումբին բեմադրիչը, պէտք է ասիկա նկատի առնուի իմ կողմէս»:
#դերասաններ
«Վահրամ Փափազեան» թատերախումբը ունի իր հիմնական դերասանները, որոնք տարիներէ ի վեր կ՛աշխատին խումբին հետ, իսկ ասիկա իմ երրորդ բեմադրութիւնս է թատերախումբին հետ: Ես արդէն ունիմ իմ անձնական խումբս` «ԲԵՄ 2000», ուր դերասաններու ընտրութիւնը տարբեր ընթացակարգէ կ՛անցնի: Ես այդտեղ կը սերտեմ իմ դերասաններս` նախքան զանոնք փորձերու հրաւիրելը: Իբրեւ բեմադրիչ եւ դերասան ժամանակի ընթացքին արդէն որոշ փորձառութիւն ձեռք կը բերես մարդիկը ճանչնալու եւ անոնց խառնուածքը որոշ չափով ըմբռնելու առումով. պարզ բառերով` «աչք» կ՛ունենաս ճիշդ անձը ընտրելու:
Այս թատերախաղին համար բեմ կը բարձրանան 10 դերասաններ, ներառեալ ես: Այստեղ պէտք է նշեմ հետեւեալը. իբրեւ տարիներու փորձառութիւն ունեցող դերասան, բեմին վրայ այնքան հանգիստ կը խաղամ, որ ոչ արհեստավարժ դերասաններ ետեւ մնան: Բայց ատիկա ճիշդ չէ: Իբրեւ բեմադրիչ այդ իրաւունքը չեմ տար ես-ինծի, որովհետեւ թատրոնը խմբային աշխատանք է եւ ի վերջոյ խումբը պիտի երեւի եւ ոչ թէ անհատներ: Ճիշդ է, որ ես ալ կամ բեմին վրայ, բայց իմ անձնական-դերասանական կարողութիւններս որոշ չափով զոհած եմ, որպէսզի իրենց հետ միասին բեմին վրայ ըլլամ: Այս իմաստով հիմնական հարցը գործն է եւ գործին յաջողութիւնը»:
#մարտահրաւէրներ
«Մարտահրաւէրները շատ են: Կան լեզուական առումով մարտահրաւէրներ, կան յարաբերական առումով մարտահրաւէրներ: Հսկայական տարբերութիւն կայ արհեստավարժ եւ սկսնակ թատերախումբերուն միջեւ: Այստեղ փակագիծ մը բանամ եւ ըսեմ, որ միեւնոյն ատեն ալ սխալ հասկացողութիւն կայ արհեստավարժութեան մասին: Լիբանանի մէջ այդ համոզումը կայ, որ արհեստավարժ է այն դերասանը, որ իր գործին համար գումարով կը վարձատրուի: Իրականութեան մէջ արհեստավարժ դերասանը ան է, որ զարգացած է ամէն առումով, կիրթ մարդ է ու խօսիլ եւ յարաբերիլ գիտէ մարդոց հետ: Դերասան մը հաւասարակշռուած պէտք է ըլլայ, որպէսզի կարենայ նաեւ ինքզինք հաւասարակշռել բեմին վրայ: Դերասան մը որեւէ շարժուձեւով չի կրնար ինքզինք պարտադրել բեմին վրայ: Արհեստավարժ դերասանը կ՛ունենայ զարգացում, բեմական խօսքի եւ շարժումի ատակութիւն: Ինչ կը վերաբերի մարտահրաւէրներուն, պէտք է ըսել, որ մենք սիրողական մակարդակի թատերախումբ ենք, եւ այս ծիրին մէջ հիմնական խնդիր է դերասանի որակն ու քանակը: Ի վերջոյ, մեր դերասանները աշխատող մարդիկ են, եւ չենք կրնար պարտադրել, որ անոնք յարմարին մեր թատրոնին ժամերուն եւ գործի ծանրութեան: Այստեղ ալ պիտի պատշաճիս: Բայց ասով հանդերձ, մենք կը շարունակենք տոկալ եւ ստեղծագործել, ապա թէ ոչ ի՛նչ գործ ունինք այս ասպարէզին մէջ: Ոմանք աւելի քան 30 տարիէ ի վեր բեմի վրայ կրնան ըլլալ, բայց ոչ այնքան մը, որ ընդունին այս մարտահրաւէրը: Առանց պայքարի ալ ոչ մէկ գործ դուրս կու գայ, ինչպէս որ պէտք է ըլլայ: Ես կը սիրեմ թատրոնը, եւ առանց սիրոյ ոչ մէկ գործ դուրս կու գայ: Թատրոնը ինծի կեանք կու տայ»:
#յակոբտէրմելքոնեան
«Տարբեր բեմերու վրայ խաղացած եմ, թէ՛ հայկական եւ թէ՛ արաբական թատերասրահներու մէջ, բայց միշտ ալ զարմանալիօրէն «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահը յատուկ հարազատութիւն ներշնչած է ինծի: Հաւանաբար երբ հանդիսատեսը մուտք կը գործէ, կը գիտակցի, որ հայկական թատերասրահ կը մտնէ. նոյնն է պարագան դերասանին ալ: «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահ մտնելով որոշ մտային վիճակի մը մէջ կը մտնէ հայը, կարծես ուժ կ՛առնէ «հող»-էն: Զարմանալիօրէն այդպէս է»:
«#սառնարան #դրամ #փախլաւա» կը ներկայացուի «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ, 17 (կալա), 18, 19, 24, 25 եւ 26 մարտին, երեկոյեան ժամը 8:30-ին:
