Ակնարկ
Դէպի Հեղինակութիւն
Մարդ էակը, մտքի հետաքրքրութիւն ցոյց տուած օրէն սկսեալ, երկիւղած յարգանքով մը նայած է ուսուցիչին, եւ աշխարհի բոլոր պետութիւնները պաշտօնական հանգամանք մը տուած են այդ յարգանքին:
Քաղաքակիրթ երկիրներու պետութեանց պէս, նաե՛ւ Լիբանանի պետութիւնը պաշտօնականացուց իր ջերմ վերաբերումը Ուսուցիչներու օրուան հաստատումով, քանի մը տարիներէ ի վեր հանդիսաւորապէս կը նշէ երկրին համար քաղաքացի պատրաստող եւ մա՛րդ պատրաստող նուիրեալներուն հանդէպ ունեցած յարգանքը:
Քաղաքացի պատրաստող եւ մարդ պատրաստող կոչեցեալներուն կարգին կը գտնուի նաեւ հայ ուսուցիչը եւ պետութեան մօտ կը վայելէ` այլոց համահաւասար վարկ մը: Մտածող ու արդար մարդիկ կան: Ու մտածող ու արդար մարդոց հոգիին մէջ թերեւս աստիճան մը աւելի է հայ ուսուցիչին հանդէպ եղած համարումը: Որովհետեւ, պարտականութիւն մը աւելի՛ ծանրացած է այս վերջինին ուսերուն, զոհողութիւն մը աւելի կը պահանջուի իրմէ: Քաղաքացի պատրաստելու եւ մարդ պատրաստելու իր պարտականութեան հետ` հայ ուսուցիչը կոչուած է հայ պատրաստելու նոյնքա՛ն նուիրական պաշտօնի մը: Ամէն ոք ծանօթ է ատոր: Կրկնակի է իր դերը:
Ու հայ ուսուցիչը, դպրոցէն ներս թէ դուրս, կը տանի իր բեռը` հաւատալով իրեն վստահուած վսեմ առաքելութեան: Այդ առաքելութեան կը հաւատայ մանաւանդ այսօր: Այսօր կարեւոր անկիւնադարձի մը առջեւ կը գտնուի ու սկսած եռուզեռը ցանկալի արդիւնքներու հաշուոյն ամէն յոյս կը ներշնչէ:
Սրտառուչ էր, օրինակ, Ուսուցիչներու օրուան նախորդող կիրակին, մեռած վաստակաւորներուն համար Ուսուցչական միութեան կատարել տուած հոգեհանգստեան պաշտօնը, ու գործ էր: Ստեղծուած հոգեպարար մթնոլորտին անդրադարձը մեծ եղաւ հոգիներուն մէջ, մարդոց լրջութիւնը խոր եղաւ: Գործ ըրած էին մեռնողները: Գործ ըրին ապրողները: Գո՛րծ եղաւ: Միւս գեղեցիկ գործերը Ուսուցչական միութեան կազմակերպած հերթական դասախօսութիւններն են:
Որքան մենք կը յիշենք, ասոնք նոր երեւոյթներ են մեր քաղաքին մէջ եւ կը հանդիսանան կազմակերպուած ուժի մը առաջին նշանները: Հայ ուսուցիչը իր կոչումին վայել եռանդով մը սկսած է զգացնել իր գոյութիւնը:
Յարգել մեռածները ու ողջը պահել իր մթնոլորտին մէջ` դասախօսի դերով, դասախօսի մը դիմաց, գիրքի մը էջերուն առջեւ, հարցի մը քննութեան նուիրուած, գերարթուն վիճակի մը մէջ: Կրնանք այս ձեւով միայն պատասխանել ժամանակի հրամայականներուն, զգալ ազգային պահանջներուն գոհացում տալու անհրաժեշտութիւնը եւ քաղաքացի պատրաստելու եւ հայ պատրաստելու ծառայութիւնը վերածել ամենազօր կիրքի:
Ասպարէզին մէջ գործող հեղինակութիւններու պէտք ունինք: Ծառայողները հեղինակութեան հմայք մը պէտք է աւելցնեն իրենց անունին վրայ: Ժողովուրդին համարումին բարձրանալու ճամբան այս է: Ժողովուրդը ուսուցիչին եւ ասպարէզին կապելու միջոցը այս է: Ա՛յս է: Այդ պարագային բնականաբար կը նուաճուի ընդհանուրէն պահանջուած յարգանքը: Ուսուցիչը ազդու կը դառնայ, աշակերտը աւելի կը սիրէ դպրոցը, ծնողը կը կատարէ պարտքը ու ազգը կը շահի, ազգը կ՛ապրի:
XXX
Ամբերդ Եւ Նարեկ Տեղանունները
ԱՄԲԵՐԴ.- Մեր ճարտարապետութեան մեծ կոթողներէն է Արագածի լանջին: Իսկ ի՞նչ կը նշանակէ այս անունը:
Մեզի կը թուի թէ Ամբերդը, Անբերդը, երբեմն գործածուող Համբերդն ու Համբերդը այնքան աղաւաղուած են սկզբնական ձեւէն, որ այսօր անհասկնալի դարձած է:
Բուն նախնականը հաւանաբար եղած է Ամպաբերդ: Մեր այս ենթադրութիւնը կը հիմնուի այն իրողութեան վրայ, որ հեռաւոր դարերուն շատ յաճախ տեղավայրերուն անունը կապած են աշխարհագրական բնորոշ յատկանիշի մը հետ: Ժողովրդական արտասանութիւնը, որ կը ձեւափոխէ, կը սղէ, կը պոկէ բառերը: Այսպէս, օրինակ, Մշոյ լեռներուն մէջ գտնուող Աստղիկ դիցուհիին բերդը, ինչպէս կը վկայէ Է. դարու պատմագիր Յովհան Մամիկոնեան, արտասանած են Աստղաբերդ, Ասղնբերդ:
ՆԱՐԵԿ.- Վանայ ծովի ափին գտնուող Նարեկ գիւղին անունը աւելի քան հազար տարի է, որ չափազանց ծանօթ անուն մը դարձած է` շնորհիւ Գրիգոր Նարեկացիի:
Ամբերդ.- Ամպաբերդին պէս Նարեկ բառը եւս մինչեւ այսօր մեկնաբանուած չէ:
Կատարենք առաջին փորձը:
Նարեկ բառը բաղկացած է նար եւ եկ բառերէն, որ կը նշանակէ նարը եկաւ: Նար բառը հայերէնը կը գործածէ բազմաթիւ բարդութիւններու մէջ` Ծովինար, Խաչինար, Ոսկինար, Փունջինար, Գիւլնար, Նարնգիւլ, Էլինար, Նարխաթուն, վերջերս կեանքի կոչուած` Նարեկ, Նարինէ անձնանունները եւ այլն:
Արդ, ի՞նչ է նարը: Արեւ, կրակ նշանակելէ զատ, կը նշանակէ նաեւ դուստր, հարս, ջրահարս, բերի, Ջրանուշ, Ծովանուշ: Մեր ազգային վէպին մայր հերոսուին` Ծովինարը կը հարսնանայ ծովին, ատոր համար ալ կը կոչուի ծովահարս` Ծովինար, որ շատ տարածուած է նաեւ Ծովիկ, Ծովոյ ձեւերով:
Բերենք ուրիշ օրինակներ. խաչին նուիրուած տղան կը կոչուի Խաչատուր, աղջիկը` Խաչինար: Ոսկիի նմանող աղջիկն ալ` Ոսկինար:
Աւանդութիւններով այնքան հարուստ Վանայ ծովը, առասպելական դարերուն, երբ կը հաւատային, որ գեղանի աղջիկները կը ծնին կրակէն (հրածին, հրանուշ), եւ ջուրէն (Ծովինար, Ծովիկ). հազարամեայ արձագանգներ մեր կրակապաշտութեան եւ ջրապաշտութեան` կեանք է տուած նոյնպէս Նարեկին: Վանայ ծովին երիտասարդները լուսնեակ գիշերներուն, ժայռերուն տակ պահուըտած` սպասած են, որ նարերը ջուրէն դուրս ելլեն: Ասկէ` նաեւ Նարեկ անունը:
Նարեկ բարդութեան նման ունինք ուրիշ բառեր եւս` Վարդեւ, Փերեկ, առաջնեկ, փլեկ, նորեկ, որոնց երկրորդ մասը կը նշանակէ եկաւ, իսկ առաջին մասին իմաստը յստակ է:
