Նոթեր Ու Նետեր
«Ես Այդ Շունն Եմ»
(Հեղինակ` Պօղոս Սնապեան, Կողքի Նկար` Փոլ Կիրակոսեան,
Տպարան Ատլաս, Պէյրութ, 1966)
Երիտասարդ ու եռանդուն գրագէտ Պօղոս Սնապեանի «Ես այդ շունն եմ» գրքոյկը կարդացի յուզումով եւ հիացմամբ:
Մերօրեայ հարցերուն, յուզումներուն, տագնապներուն, տռամներուն «պոէմա»-ն է ան` գրուած արձակով (բարեբախտաբար):
Ալպեան գամփռ մըն է, որ մարդացած ու մարգարէացեալ կը հաջէ` յանուն հայութեան հարազատութեան:
Գիրքը նորութիւն մըն է, ուժականութիւն մըն է, հոգեխօսութիւն մըն է:
Գիւտաւոր ու խռովիչ իրականութիւն մը հիւրընկալուած է հայ հոգիի մը մէջ, ու շան մը հաջոցները վերածուած են քերթողական գործի:
Հայու մը պատկանող ալպեան շունը վերածուած է արարատեան շունի, մուսատաղցիի մը կամ այնճարցիի մը շունը ըլլալէ ետքը:
Շունը, որ գիտցած էր հայեր միացնել, հայացած է, հիւրընկալուած է ու կը հաջէ հայօրէն:
Ըմբոստութեան, արդար դառնութեան, պոռթկացող ճշմարտութիւններու հաջոցներ են, որոնք հայոց ազատանիին խօսք կ՛ուղղեն համարձակաձայն:
Պոէմին հիմը կամ հունտը կը կազմէ զարմանահրաշ, բայց իրական սա դէպքը` պատմուած հեղինակէն.
– «Օր մը, Ալպեաններէն յորդող եւ այդ պանդուխտ հայուն տան մօտէն անցնող գետին մօտ, ծառերու շուքին, պտոյտի ելած երկու հայեր կանգ կ՛առնեն: Փոխ առ փոխ կը նային ջուրին ու կը նային լերան, լերան կատարին: Կը խօսին բարձրաձայն, կ՛երգեն` չես գիտեր ինչո՛ւ, չես գիտեր` ի՛նչ, չես գիտեր` ո՛ր բառերուն վրայ յօրինուած հայկական ո՛ր եղանակը:
«Ճիշդ այդ պահուն շուն մը կը ցցուի իրենց դիմաց. հսկայ, վեհաշուք գամփռ մը: Հետաքրքիր աչքերով կը զննէ երկու երիտասարդները ու կը հաջէ հեղ մը: Աւելի կը սրէ ականջները: Հետզհետէ աւելի անհանգիստ կը դառնայ: Քայլ մը աւելի կը մօտենայ իր շարժումներուն սեւեռաբիբ հետեւող տղոց: Կը հեռանայ նորէն: Կը սուլէ: Դունչը եկած ճամբուն ուղղութեամբ երկարած` կ՛ոռնայ: Հաջելէն քանի մը քայլ ետ կ՛երթայ: Հաջելէն կը վերադառնայ:
– Աս շունին ընթացքը բան մը կը մատնէ,- կ՛ըսէ մէկը:
– Հետեւինք իրեն,- կը յարէ ընկերը ու կը յառաջանան անոր կողմը:
«Շունը սուլելով միշտ ու քիթը վեր տնկած` ճամբայ կ՛իյնայ: Ընդհատ ընդհատ հաջելով ու երբեմն զարնուելով իր հետեւորդներուն` կ՛առաջնորդէ զանոնք տիրոջ տունը: Տանտիկինը (ֆրանսուհի Ն. Պ.) կ՛ընդունի շան առաջնորդութեամբ եկած հիւրերը: Կը հետաքրքրուի անոնց ինքնութեամբ: Կ՛իմանայ անոնց ծագումը ու անմիջապէս ձայն կու տայ քիչ անդին իր տնկած ծառերը փայփայող ամուսնոյն: Ամուսինը, Ալպեաններու ստորոտը բնակութիւն հաստատած պանդուխտ հայ տղան կը շտապէ տուն: Կը ստուգէ, որ արենակիցներ են հիւրերը: Խուճապահար կը փաթթուի անոնց: Կու լայ: Կու լան ամէնքը: Վար կը դնէ զանոնք: Մորթել կու տայ գառ մը: Կը խօսին: Կը խմեն: Կ՛երգեն: Կու լան կրկին»:
Եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, մի՛շտ զարմանահրաշ, բայց բնական, տասնամեակներէ ի վեր հայու երես չտեսած պանդուխտներուն պանդուխտը եղող հայուն համար:
Կը յիշեն շունը… Շունը, որ կը շարունակէ գործել գիրքին մէջ…
Պօղոս Սնապեան ունի ողջ հոգի. ըսել կ՛ուզենք հոգի` հաղորդական, յանդուգն, գործօն եւ ընդունակ երկունքի:
Այդ հունտը իր մէջ ծաղկեցուցած է պարտէզ պոէմայի:
Ընթերցողը կը զգայ յագեցում հոգեկան:
Մեր ներաշխարհը նշխարով մը կը կշտանայ:
ՆՇԱՆ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
Հողին Ուժը
Անուրանալի է հողին ուժը, երբ հարցը կը վերաբերի ժողովուրդի մը քաղաքական իրաւունքները արժեցնելու:
Հողը ոչ միայն ռազմախարիսխ է թշնամի յարձակումներու դէմ, այլեւ է այն բարիքը, որուն շնորհիւ կ՛ապրի իր ծոցին ժողովուրդը:
Հողը, ըլլալով նախախնամական բարիք, զայն ունենալու համար իրարու դէմ պայքար կը մղեն ժողովուրդներ: Շահելու համար սակայն վերջնական յաղթանակը` պայման է մնալ գամուած հողին: Այս անունին տակ պէտք է իմանալ երկրի մը ոչ միայն սովորական հողը, այլեւ` լեռները, ձորերը, դաշտերն ու պուրակները, տակաւին` անոր լիճերն ու գետերը, զայն շրջապատող ծովերն ու ովկիանոսները:
Հող բացատրութիւնը այսպէս կ՛ընդլայնի, կը ստանայ խորհրդանշական իմաստ մը:
Հողին կառչած` ժողովուրդներ կը շարունակեն սեփական ազատութեան եւ երջանկութեան մասին մտածել:
Ժողովուրդ մը զօրաւոր է հողին շնորհիւ:
Սեփական հողին վրայ է, որ կը դարբնուին ժողովուրդի մը մեծութիւններն ու հանճարը: Անհող բազմութիւններ, տարագիր զանգուածներ են, ասպնջականացուած, լաւագոյն պարագային, հիւրընկալող երկրի մը հողին վրայ:
Միայն մայրենի հողին վրայ է, որ ժողովուրդ մը հզօ՛ր է: Ըլլայ այդ հողը շատ փոքր, ժայռի կամ ապառաժի կտոր մը, բայց` ճանչցուած աշխարհէն իբրեւ քուկդ. այն ատեն ան կը դառնայ ամրակուռ եւ աննուաճելի միջնաբերդ, ուր ազգ կամ ժողովուրդ, առանց աջին կամ ձախին հարցնելու, կ՛ապրի համաձայն ցեղային իր ցանկութիւններուն:
Անոնք, որ կորսնցուցած են զայն, դատապարտուած են ապրելու ուրիշներու հողերուն կամ երկիրներուն վրայ. ենթակայ ամէն վայրկեան` կորսնցնելու իրենց տոհմիկ բարքերն ու առաքինութիւնները:
Այդ դժբախտութիւնը կը վերածուի իրական ողբերգութեան, երբ իրմէ խլուած կ՛ըլլայ իրը եղող հողին կարեւոր մասերը:
Այդպէս է մեր պարագան: Ապրելու համար ամբողջական մեր քանակով ամբողջական մեր հողերուն վրայ, ազգային նուիրական Դատ մը ունինք այսօր:
Մեր պարտականութիւնն է զօրացած` պատրաստ ըլլալ, քաղաքական պատեհ առիթի մը տէր դառնալու մեր հողերուն:
«ԱՐՄԵՆԻԱ»
