ՀՅԴ «Քրիստափոր» Կոմիտէ
Փետրուարեան Ապստամբութեան
46-րդ Տարեդարձի Տօնակատարութիւնը
Կազմակերպութեամբ ՀՅԴ «Քրիստափոր» կոմիտէի, Փետրուարեան ապստամբութեան 46-րդ տարեդարձի տօնակատարութիւնը տեղի ունեցաւ չորեքշաբթի, 22 փետրուար 1967, երեկոյեան ժամը 8:30-ին, քաղաքի Ժողովրդային տան մէջ:
Առաւելաբար երիտասարդ ընկերներ ծայրէ ծայր լեցուցած էին սրահը: Շատեր հարկադրաբար ոտքի կեցան:
Կոմիտէին կողմէ բացումը կատարեց Կարօ Վարդավառեան: Ապա հրաւիրեց Պերճ Մըսրլեանը` նախագահելու տօնակատարութեան:
Պերճ Մըսրլեան իր խօսքին մէջ ըսաւ, որ քանի տարիները կ՛անցնին, աւելի կարեւոր կը դառնայ Փետրուարեան ապստամբութեան նշանակութիւնը: Արդարեւ, հայոց պատմութեան կարեւորագոյն թուականներէն է: Ապագայ պատմաբանը պիտի հաստատէ, որ հայ ժողովուրդը, ազատասէր ու ազատատենչ իր հոգիին ու ոգիին անեղծ պահպանման ամուր կառչած ժողովուրդ մըն է:
Փետրուար 18-ին ժողովուրդը ի՛նքը ըմբոստացաւ ընդդէմ բռնակալին: Ժողովուրդը պոռթկաց ինքնաբերաբար, գաւառէն, գիւղերէն եւ ապա միայն ՀՅ Դաշնակցութիւնը տէր դարձաւ համահայկական ըմբոստութեան:
Ապստամբութեան արդիւնքներէն Մըսրլեան ընդգծեց երեք հիմնական կէտեր.
ա) Պոլշեւիկ բռնակալութեան բանտարկած մեր մտաւորական ու քաղաքական ականաւոր դէմքերն ու գործիչները ազատ արձակուեցան:
բ) Մոսկուան անդրադարձաւ, որ իր հայանուն գործակալները անմարդկային գործեր կը կատարեն: Եւ Կասեանի ու Նուրիջանեանի պէս մարդիկ անհետացան եւ Միասնիկեանի նման բարեմիտ, հայրենասէր համայնավարներ նշանակուեցան:
գ) Համայնավար խաւար բռնատիրութեան մէջ առաջին ըմբոստութիւնն էր Փետրուարեան ապստամբութիւնը` ընդդէմ պոլշեւիկեան բռնակալութեան:
46 տարիներ անցած են այդ թուականէն, երբ հայ ժողովուրդը մտաւ Երեւանի բանտը ու ազատ թողուց իր արժէքաւոր զաւակները: Կրկին յաջորդեցին խաւար օրեր: Վերստին գրաւուեցաւ մեր հայրենիքը օտար բռնակալէն, որ դեռ կը մնայ մեր հողին ու հայ ժողովուրդի կուրծքին վրայ ու կը ճնշէ:
Անոնք, որոնք կերտեցին փետրուար 18-ը, պարապ ճիգ չթափեցին: Անոնք, որոնք մեռան այդ օրերուն, զուր տեղ չնահատակուեցան: Համոզուած եմ, եզրակացուց ընկ. Մըսրլեան, որ փետրուար 18-ը պիտի տօնակատարուի Հայաստանի մէջ: Ե՛ւ Ռուսահայաստանի ե՛ւ Թրքահայաստանի մէջ: Պիտի տօնակատարուի գալիք պատմական մէկ թուականին, ու այն ատեն մեր նորահաս սերունդները երբեք պիտի չմոռնան անոր արժէքը:
Միսակ Ապաճեան խոր ապրումով արտասանեց Սիամանթոյի «Գաղափարին»-ը:
Օրուան բանախօսն էր երիտասարդ մտաւորական Վարանդ Փափազեան:
46 տարիէ ի վեր կը տօնենք փետրուար 18-ը, ըսաւ Վ. Փափազեան, եւ սակայն սփիւռքահայը իր կեանքով շատ հեռու է փետրուար 18-էն: Նաեւ աշխարհագրականօրէն չի նմանիր Հայաստանի ժողովուրդի կեանքին: Իր կեանքին դերը չ՛արդարացներ փետրուար 18: Փետրուար 18-ի զաւակները, թոռները Հայաստանի մէջ են:
Սփիւռքահայը, իբրեւ հայ, պէ՛տք է ընէ իր ճանաչումը: Անդրադառնայ, թէ փետրուար 18-ի սերունդը չէ ինք, այլ մէկուկէս միլիոնի ջարդուած սերունդին զաւակն է, որ կ՛ապրի գաղթական եւ կապուած է փետրուար 18-ին իբրեւ հայ:
Սփիւռքահայութեան կեանքը վայրէջք մը եղած է: Փորձած է կասեցնել այդ վայրէջքը հայապահպանման ճիգով:
Այլասերում է ամէն տեղ: Ընկերային ըմբռնումները հայկական չեն, ֆրանսական են, ամերիկեան եւ այլն: Այլասերում` նաեւ մշակութային եւ քաղաքական գետնի վրայ: Կոտորակում թիւի: Փաստը ունինք Ֆրանսայի եւ Ամերիկայի մէջ: Հայը կ՛այլասերի, կ՛օտարանայ, կը դառնայ մարդ:
Նիւթապաշտութիւնը ստեղծած է նաեւ հաւատքի վայրէջք: Սփիւռքահայ երիտասարդութիւնը, բացարձակ մեծամասնութեամբ, աւելի եւս այլասերումի ետեւէ: Կտրուած է հայութենէ, անցեալէն, գաղափարաբանութենէն: Անշուշտ յոռետես է պատկերը: Աւելի յոռետես պիտի ըլլայ տասը տարի ետք:
Ստեղծուած անտանելի կացութեան մէջ, 1921-ին, Հայաստանի ժողովուրդը ստեղծեց փետրուար 18-ը: Դանակը հասած է մեր ոսկորին: Պէտք է շարժինք: Գաղափարական անցեալ չունեցող սփիւռքահայը պարտաւորուա՛ծ է ստեղծելու ի՛ր փետրուար 18-ը: Անխուսափելիօրէն ստիպուած ենք ըմբոստանալ մեր առօրեային դէմ: Ստիպուած ենք ունենալ մեծ փետրուար 18-ը: Մեր ճիգը նոր սերունդը գրաւելու մէջ պէտք է կայանայ: Պէտք է լծել զայն հայութեան կառքին, որ 3000 տարիէ ի վեր կը քալէ: Պէտք է լծել զայն հայու փառապանծ անցեալին: Պէտք է ճանչցնել նոր սերունդին հայ ժողովուրդի բացարձակ, ամբողջական իրաւունքը: Իրաւո՛ւնք մը, որ չի ճանչնար ընկրկում: Որովհետեւ հայու անցեալը չի ճանչնար համաձայնութիւն: Ցոյց տուած է հայութիւնը, որ իր գաղափարական թռիչքը կու գայ ոչ թէ առօրեայ դէպքերէն, այլ սկսած է հայու ծնունդէն եւ ահաւոր թափով կը շարունակուի: Վե՛ր է հայու գաղափարականութիւնը: Թռիչք է: Կը սաւառնի հայ գաղափարը: Չի ճանչնար ընկրկում: Յաղթանակած է իր ծնունդէն: Մե՛նք է, որ անկումի մէջ ենք: Մե՛նք է, որ պիտի բարձրանանք դէպի անոր:
Հայու մարդկային գաղափարականութեան նմանը չէ տեսնուած պատմութեան մէջ: Հայու այլասիրութիւնը, մարդասիրութիւնը վե՛ր է նոյնիսկ կրօնական գաղափարաբանութենէ: Հայ գաղափարաբանութիւնը ծնած է մեզի հետ: Պիտի երթանք անոր հետ: Որովհետեւ հայու ոգին մարդու ոգի է եւ չի պատկանիր միայն հայուն: Հայը ըմբռնած է գաղափարի ուժը: Գաղափարը չի ճանչնար աշխարհագրութիւն: Վեր է մարդոցմէ, վեր է մեր ուժէն: Այնպիսի ահարկու թափ ունի, որ կարելի չէ կասեցնել: Մարդիկ միայն կրնան որդեգրել: Անգամ մը որ ծնաւ գաղափարը, այլեւս մեր ուժերէն վեր է: Մարդիկ չեն կրնար ճկել գաղափարը, այլ կը ձգտին գաղափարին: Պէտք է հասնինք գաղափարին եւ ունենանք մեր փետրուար 18-ը:
Հայու ոգին, ըմբռնողութիւնը, մտածումը մեր մէջ է սկիզբէն ի վեր: Պէտք է շինել, վերաշինել, ստեղծագործել, հասնիլ մարդկայինին: Մենք 3000 տարիէ ի վեր կը ծառայենք գաղափարաբանութեան մը: Կը ծառայենք մարդկութեան մեր ամբողջ ժողովուրդով: Սփիւռքահայը ստիպուած է այլեւս գտնել իր դիմագիծը: Պէ՛տք է անդրադառնայ, թէ ինք հայ է: Ստեղծած չէ իր փետրուար 18-ը: Ստիպուած է բարձրանալ դէպի գաղափարաբանութիւն: Վայրէջքի մէջ է: Ստիպուած է ունենալ իր փետրուար 18-ը: Ի՜նչ երեսով պիտի տօնակատարենք մեր հայրենիքի մէջ, մեր հայրենի ժողովուրդին հետ, եթէ չենք ստեղծած մեր փետրուար 18-ը, մե՛ր մայիս 28-ը:
Կը հաւատամ, որ եթէ կործանի մարդկութիւնը, հայը պիտի վերապրի: Որովհետեւ հայութիւն` կը նշանակէ մարդու գոյութիւն: Պիտի վերապրի հայը, պիտի վերաշինէ, պիտի հասնի գեղեցիկին: Իբրեւ սփիւռքահայ, տօնելով հանդերձ անցեալի փառաւոր մէկ էջը, փետրուար 18-ը, պէտք է կերտենք փետրուար 18-ը` արժանի ըլլալու համար նորագոյն մայիս 28-ին:
Փակման խօսքին մէջ Պերճ Մըսրլեան ըսաւ. «Ընկեր բանախօսը վերլուծում մը կատարեց այն կացութեան, որուն մէջ մօտաւորապէս կը գտնուի սփիւռքահայութիւնը այսօր: Անտարակոյս Վարանդ Փափազեանի խօսքը ես կ՛ուզեմ լսած ըլլալ իբրեւ հայ երիտասարդութեան խօսքը: Դառնութիւն բերաւ մեզի: Չբաւականանանք փետրուար 18 տօնելով: Չհպարտանանք, որ մեր նախնիքը ունեցած են փետրուար 18: Մեր երիտասարդութիւնը նոր փետրուար 18-երու հեռանկարով պիտի դիմէ դէպի ապագան: Որովհետեւ նոր փետրուար 18 եւ նոր մայիս 28 կայ, որ կ՛երեւի: Այս հաւատքով կ՛ուզեմ փակել տօնակատարութիւնը»:
Նախագահը, բանախօս ու արտասանող արժանացան բուռն ծափերու:
Տօնակատարութիւնը վերջ գտաւ «Յառա՛ջ, նահատակ» երգի յոտնկայս խմբերգումով:
ՀՐԱԶԴԱՆ
