ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն Մարմինի Կազմակերպական Լիազօր Մարմինի Անդամ Արթուր Եղիազարեանի Ելոյթը Կիպրոսի մէջ Կազմակերպուած ՀՅԴ 126-Ամեակի Տօնակատարութեան
1890 թուականին ազգային-ազատագրական պայքարի բովում ծնունդ առած Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը այս տարի թեւակոխեց իր ծննդեան 126-ամեակը: Հայոց վերաարթնացումով սկսուեց խիզախումի մի նոր ժամանակաշրջան, որի 126-ամեայ երթը մեզ համախմբել է նաեւ այս դահլիճում, Կիպրոսի հողի վրայ, երկիր, որը պատմականօրէն հարազատացած է հայերիս, երկիր, որի հետ 33 տարի` 1342-ից 1375 թուականներին, Կիլիկիայի հայոց թագաւորութեան ժամանակ, Լուսինեան արքայատան ներքոյ, կազմել ենք մէկ միասնական պետութիւն, բարիդրացիական երկիր, որի հետ վաղ թէ ուշ կրկին հարեւաններ ենք դառնալու, երբ պատմական արդարութեան վերականգնմամբ` կրկին կը հանգրուանենք մեր հայրենիքի անբաժան մաս հանդիսացող Կիլիկիայի միջերկրականեան ափերին:
Եւ այսօր երջանիկ եմ, ՀՅԴ 126, ինչպէս նաեւ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնների անկախութեան 25-ամեակների առիթով ձեզ խօսք յղելու այս ընձեռուած հնարաւորութեան համար:
Դաշնակցութիւնը աւանդոյթ է դարձրել այս տօնը նշել հրապարակային, ժողովրդի հետ միասին: Այս տարեդարձը առանձնայատուկ է նաեւ նրանով, որ նշւում է հայոց երկու պետականութիւնների` Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան յոբելենական 25-ամեակների հետ` մէկ երթով, բայց նաեւ նրանով, որ տեղի է ունենում մեր երկու հայկական պետութիւնների համար գերլարուած, ներքին ու արտաքին լրջագոյն մարտահրաւէրներով յագեցած մի չափազանց պատասխանատու ժամանակաշրջանում:
Առաջին հերթին անդրադառնալով հայոց անկախ հանրապետութեան ծննդեան 25-ամեակին` նշեմ, որ երկրագնդի ողջ մարդկութիւնը բաղկացած է 150 ազգից, 400 ժողովրդից եւ 3000 ցեղից, եւ նրանցից լոկ 200-ն ունեն պետութիւն: Մենք այն բացառիկ ազգերից ենք, որ ունենք մեր պետութիւնը: Կորցնելու դէպքում` այլեւս դժուար կը լինի այս համաշխարհայնացման դարաշրջանում կրկին ձեռք բերել: Գլխաւոր պատմական ձեռքբերումը, որ մեր սերունդը պարտաւոր է սրբօրէն պահել, գուրգուրանքով փայփայել եւ փոխանցել յաջորդ սերունդներին, այն է, որ պատմական այս հանգրուանում հայ ազգը վերականգնեց իր անկախութիւնը եւ վերադարձրեց կորսուած հայրենիքի մի հատուածը:
Գարեգին Նժդեհն ասում էր` «Հայն է Հայաստանի համար», ազգային գաղափարաբանութեան մեծ տեսաբան Վահան Նաւասարդեանն ասում էր` «Հայաստանն է հայի համար»: Երկու մեծ տեսաբանների նկատմամբ խոր ակնածանք ունենալով հանդերձ, կարծում եմ, որ ճշմարտութեան միջին եւ իրական բանալին այլ բանաձեւման մէջ է` «առանց Հայաստան` չկայ հայութիւն, առանց հայութեան` չկայ Հայաստան»:
ՉԿԱՅ ՄԷԿՆ ԱՌԱՆՑ ՄԻՒՍԻ, սա է բացարձակ ճշմարտութիւնը:
Այսօր, առաւել քան երբեւէ, պահանջւում է անկեղծ ու սթափ գնահատել եւ արժեւորել մինչեւ հիմա մեր ձեռքբերումները, սրբագրել մեր սխալներն ու բացթողումները, չընկրկել առկայ վտանգների ու սպառնալիքների դիմաց եւ վերահաստատելով համազգային մեր ուխտը` շարժուել առաջ: Հայաստանում անկախութեան անցած 25 տարիները մեզ ուսուցանեցին ապրել` հպարտօրէն գլուխը վեր պարզած եւ յաղթանակած վճռական մենակի հոգեբանութեամբ, սակայն, ցաւօք սրտի, ցոյց տուեցին նաեւ, թէ ինչպէս պէտք չէ ապրել: Ժամանակի հրամայականն է շտկել բոլոր այդ անցումային թերացումներն ու բացթողումները: Քաղաքացի լինելու, քաղաքացի դաստիարակելու խնդիր ունենք, քանզի ազատ քաղաքացին է պետականութեան նեցուկն ու յենարանը: Մեր պարագայում առաւել եւս այդպէս է. ժամանակակից աշխարհում մեր կարեւորագոյն մրցակցային առաւելութիւնը մարդն է, մեր մարդկային ներուժը: Երբ քաղաքացին սիրում է իր պետութիւնը, ապա այդ դէպքում նա անձնուիրաբար է գործում, տառապում է նրա ամէն մի ցաւի համար, պատրաստ է ինքնազոհաբերման, սեփական շահի ստորադասման, որով` նպաստում նրա հզօրացմանն ու պաշտպանութեանը: Մարդը չի պայքարում այն բանի համար, ինչն իրաւական եւ բարոյական տեսակէտից իրենը չի համարում: Արդար կառավարման դէպքում իշխանութիւններն անհատին պէտք է դնեն այնպիսի ընկերային իրավիճակի մէջ, որ նա հաւատարմանայ ու ներդաշնակուի իր պետութեան հետ` սեփական ճակատագիրը չզատելով նրա ճակատագրից:
Սիրելի՛ հայրենակիցներ,
Անցած տասնամեակների ընթացքում պետականաշինութեան գործում զգալի է եղել նաեւ հայկական սփիւռքի ներդրումը: Սփիւռքն էր, որ տասնամեակներ շարունակ անթեղուած պահեց անկախութեան կրակը, հայրենիքից դուրս կերտեց հոգեւոր Հայաստան, իսկ վերանկախանալուց յետոյ զօրավիգ եղաւ Հայաստանին ու Արցախին:
Եւ այսօր էլ հայութեան առջեւ ծառացած մարտահրաւէրներին մենք ի զօրու ենք դիմակայել, եթէ առաջնորդուենք համահայկական օրակարգերով, գործենք համախմբուած եւ միասնաբար: Ժամանակակից համաշխարհայնացուող աշխարհում մենք ունենք համեմատական մրցակցային առաւելութիւններ, որ լիարժէք չենք օգտագործում: Հայրենիքում, թէ արտերկրում, իշխանութեան կազմում, թէ ընդդիմութեան մէջ, մարտի դաշտում, թէ քաղաքացիական կեանքում մեր գործը մշտապէս պէտք է ուղղուած լինի հայոց պետականութեան կայացմանը ու հզօրացմանը:
Մենք չենք ամաչում մեր անցած ուղուց: Անցած քսանամեակում ենթարկուելով կեանքի բազում փորձութիւնների` թրծուել ենք ու ամրացել: Առ այսօր չենք փոխել մեր տեսակը, մեր աշխարհահայեացքը, պահպանել ենք սերն առ հայրենիք ու ժողովուրդ: Այսօր ունենք անկախութիւն, որը մեր փա՛ռքն է, եւ` ազատագրուած Արցախ, որը մեր պատի՛ւն է ու հպարտութի՛ւնը:
Եւ այն սերունդը, որն իր ուսերին պատուով կրեց անկախութիւնից յետոյ ծնուած բոլոր դժուարութիւնները (արցախեան ազատամարտ, ընկերային, իրաւական անարդարութիւններ եւ այլն), բայց դուրս էր մնացել երկրի կառավարման անցած քսանամեայ ուղուն իր գործուն մասնակցութիւնից, այլեւս անտարբեր չի կարող մնալ հայրենի պետականութեան հետագայ գոյութեան համար տագնապայարոյց այս բախտորոշ ժամանակներում: Ամէն մի րոպէ յապաղելն արդէն ի նպաստ մեզ չէ: Եւ այս միտումով` հայրենի պետութեան մէջ սկսել են լրջագոյն փոփոխութիւններ, որոնք հասցնելով դրական հանգրուանի` կը ստեղծենք որակական նոր բնոյթի պետութիւն, պետութիւն, որն աշխարհասփիւռ ողջ հայութիւնը իրաւացիօրէն կը համարի իրենը եւ որով կը հպարտանայ:
Սիրելի՛ հայրենակիցներ,
Անցած տարիները անկասկած փաստում են, որ մեր սերունդների արժանապատիւ կեանքն ապահովելու, մեր ազգային նպատակներից չշեղուելու գլխաւոր պայմանը «Զարգանալ` չզիջելով» կարգախօսով առաջնորդուելն է: Սա է դժուարին, բայց` պատուաբեր ճանապարհը: Հակառակը հեշտ է, բայց` կործանարար: Քանզի եթէ շարունակաբար զիջենք մեր շահերը, էլ շահ չի մնայ ոչ միայն զարգանալու, այլ` որեւէ այլ բանի համար: Հետեւաբար առաջնորդուել «Զարգանալ` չզիջելով» կարգախօսով, նշանակում է մասնաւորապէս ամրապնդել այն գաղափարը, որ Արցախի ազատագրուած տարածքները ոչ թէ բեռ են, որից պէտք է օր առաջ ազատուել, այլ` զարգացման մեծագոյն հնարաւորութիւն: Աւելի՛ն. սա նշանակում է կառուցել մեր տնտեսական քաղաքականութիւնը այնպէս, որ համապատասխանի շրջափակուած եւ պատերազմի մէջ գտնուող երկրի կարգավիճակին ու պայմաններին: Պէտք է ունենալ կայուն այն մշտական համոզումը, որ աւելի լաւ է լինել շրջափակուած, բայց` պահպանել ներկայ 42.000 քառ. քմ տարածքները հայկական, քան` ունենալ բաց սահմաններ, բայց` զրկուել կենսական նշանակութեան մեր տարածքներից:
Վերջին` 2016 թուականի ապրիլեան քառօրեայ ռազմական գործողութիւնները եկան հաստատելու, որ անկախութեան այս շրջափուլի անուրանալի եւ անփոխարինելի նուաճումն անկախութեան սերունդն է, որ մտածում է ազատ, գործում` խիզախ եւ իւրովի նայում ապագային:
Փա՛ռք մեր հերոսներին:
Վերլուծելով անկախութեան քառորդ դարեայ արդիւնքները, հայոց առջեւ ծառացած օրուայ հրամայականները, դասեր քաղելով մեր սխալներից` կարելի է ամփոփել հետեւեալ եւ ժամ առաջ լուծում պահանջող անելիքների շուրջ.
– Կերտե՛լ արդար հասարակութիւն, որի պայմաններում իւրաքանչիւր հայորդի պէտք է կարողանայ սեփական վաստակով արժանապատուօրէն ապրել հայոց պետականութեան ներքոյ,
– Ստեղծե՛լ պետական արդիւնաւէտ համակարգ, որի պայմաններում արդար ընտրութիւնների միջոցով հնարաւոր կը լինի ձեւաւորել օրուայ իշխանութիւնները` սահմանադրական նոր կարգը հասցնելով իր տրամաբանական արդիւնքներին,
– Վե՛րջ դնել օլիգարխիկ տնտեսութեանը` ապահովելով գործարարութեան համար հաւասար հնարաւորութիւններ` սանձելով ընկերային բեւեռացուածութիւնը,
– Հետամու՛տ լինել Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնների միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքման, Արցախի տարածքային ամբողջականութեան վերականգնման եւ անկախութեան միջազգային ճանաչման գործընթացներին,
– Շարունակե՛լ արդիականացնել հայոց բանակն ու ռազմական ողջ զինանոցը, ձեւաւորել ԱԶԳ-ԲԱՆԱԿ համակարգը, ստեղծել պահեստազօրային ստորաբաժանումներ, ինչին այս պահին լծուած է նաեւ Դաշնակցութիւնը, ըստ անհրաժեշտութեան` հակառակորդին միասնաբար եւ գրագէտ հակահարուած տալու համար,
– Արդիական պահանջների մակարդակի բարձրացնել ազգային կրթութեան ոլորտը` այն դարձնելով նոր մտքի կերտման եւ ազգային արժէքների յղկման դարբնոց,
– Նո՛ր որակ հաղորդել Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեանը` արժանապատուօրէն, սեփական շահերի յստակ գիտակցումով եւ կամային նոր դրսեւորումներով հանդէս գալով միջազգային հարթակում` ազգային անվտանգութեան ապահովման համար վարելով հաւասարակշռուած քաղաքականութիւն,
– Կասեցնե՛լ արտագաղթը` խրախուսելով ներգաղթն ու ազատագրուած եւ սահմանամերձ տարածքների վերաբնակեցումը,
– Շարունակե՛լ Հայաստան-սփիւռք ներդաշնակման խորացումն ու արդիւնաւէտ նոր համակարգերի գործարկումը` սփիւռքը դիտելով հայոց պետականութեան հիմնական խարիսխներից մէկը,
– Շարունակե՛լ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման եւ Հայ դատի արդարացի լուծման պայքարը:
Նման ներկայի եւ ապագայի հեռանկարով է, որ Դաշնակցութիւնը իր ողջ կարողականութեամբ լծուել է սահմանադրական նոր կարգի հաստատմանը` օրուայ իշխանութիւնների հետ կնքելով քաղաքական համագործակցութեան յուշագիր, ստանձնելով երկրի կառավարման եւ համակարգային փոփոխութիւնների պատասխանատուութեան իր բաժինը:
Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնների 25-ամեակի խորհուրդը Դաշնակցութիւնն իր 126-ամեայ փորձառութեամբ իմաստաւորում է որպէս մի նո՛ր սկիզբ, միտուած` արդարութեան, միասնութեան, համերաշխութեան եւ ապագայի նկատմամբ վստահութեան վերականգնմանը:
Սիրելի՛ հայրենակիցներ, քոյրեր եւ եղբայրներ.
Այսօր Հայաստանի եւ Արցախի ներքին կեանքն ու արտաքին յարաբերութիւնները ընթանում են որոշակիօրէն նոր իրողութիւնների պայմաններում:
Ապրիլեան ռազմական գործողութիւնները փաստեցին, որ`
1.- Ազրպէյճանը չի՛ կարող ռազմական ճանապարհով լուծել Արցախի հարցը` հակառակ իր պարբերական յոխորտանքներին եւ հրադադարի ուխտադրուժ խախտումներին:
2.- Հայոց բանակը մարտունակ է եւ ի վիճակի` պաշտպանելու Հայաստանի եւ Արցախի անկախութիւնը:
3.- Հայաստանը, Արցախը եւ սփիւռքը միասնական են եւ վճռական` հայութեանը սպառնացող վտանգները չէզոքացնելու հարցում:
4.- Որեւէ փոխզիջում չի կարող երաշխաւորել Հայաստանի եւ Արցախի համար առաւել մեծ անվտանգութեան աստիճան, քան` այն իրողութիւնները, որոնք առկայ են այսօր: Հայաստանն ու Արցախը պէտք է զարգանան` չզիջելով: Պէտք է մէկընդմիշտ փաստել. որքան լայն ու մեծ է հայկական շերտը թուրքական աշխարհների միջեւ, այնքա՛ն յաւերժ է Հայաստանը:
5.- Որեւէ քաղաքական իշխանութիւն եւ ուժ չի՛ կարող կայացնել որոշումներ` առանց հաշուի առնելու Արցախի ժողովրդի արտայայտած կամքը. այն է` ապրե՛լ ազատ եւ անկախ` այսօր փաստացի ազատագրուած տարածքների ներքոյ: Այս նպատակով Արցախը պէտք է վերադառնայ բանակցային սեղան եւ պատերազմ սանձազերծած եւ պարտուած Ազրպէյճանի հետ` յաղթածի իրաւունքով վարի բանակցութիւններ:
6.- Միջազգային անվտանգութեան համակարգերը չեն կարող արդիւնաւէտօրէն կանխել Հայաստանին սպառնացող վտանգները, եւ հայ զինուորն ու հայ ժողովրդի միասնականութիւնն են այն երաշխիքները, որ թշնամին հէնց հայոց սահմանի մատոյցներում յետ կը շպրտուի եւ կը մուրայ նոր զինադադար:
7.- Պէտք է մեր միջից արմատախիլ անել պարտուողականութիւնը եւ կրկին փաստել` անկախութիւնը եւ խաղաղութիւնը չեն մուրում, այլ պարտադրում են:
Ելնելով վերոշարադրեալից` արցախեան հիմնախնդրի կարգաւորման հայեցակարգը պէտք է հետապնդի հետեւեալ խնդիրների լուծումը:
– Առաջնորդուել Արցախի ժողովրդի` 1991թ. անկախութեան եւ 2006թ. սահմանադրական հանրաքուէներով արտայայտած կամքով, որոնցով հռչակուած է անկախ պետութիւն` ԼՂԻՄ-ի եւ Շահումեանի շրջանների տարածքները ամրագրող սահմաններով եւ հաստատուած է, որ մինչեւ ԼՂՀ-ի պետական տարածքի բռնազաւթուած հատուածների ամբողջականութեան վերականգնումն ու սահմանների ճշգրտումը, հանրային իշխանութիւնն իրականացւում է փաստացի ԼՂՀ իրաւազօրութեան ներքոյ գտնուող տարածքներում:
– Որեւէ կարգաւորում, որ չի ապահովում ԼՂՀ-ի անկախ կարգավիճակի եւ նրա տարածքային ամբողջականութեան վերականգնման հետ կապուած հարցերի առաջնահերթ լուծում, անընդունելի է: Անընդունելի է ոչ միայն Դաշնակցութեան, այլեւ Արցախի ողջ ժողովրդի համար,
– Բանակցային գործընթացի լիարժէքութեան ու արդիւնաւէտութեան համար ապահովել ԼՂՀ-ի լիիրաւ մասնակցութիւնը բանակցութիւններին:
– Միջազգային արդիւնաւէտ վերահսկողութիւն սահմանել` ապահովելու 1994-95թթ. զինադադարի եռակողմ պայմանագրի անվերապահ կատարումը:
– Բանակցային գործընթացը հունաւորելու եւ Ազրպէյճանի ռազմատենչ ու հակահայկական քաղաքականութիւնը չէզոքացնելու համար նոր թափ հաղորդել ԼՂՀ-ի միջազգային ճանաչման գործին:
– Անվտանգութեան եւ պաշտպանութեան միասնական համակարգ հաստատելու նպատակով Հայաստանի եւ ԼՂՀ-ի միջեւ կնքել ռազմաքաղաքական դաշինք` ամրագրելով ԼՂՀ-ի անկախութեան եւ անվտանգութեան երաշխաւորը լինելու Հայաստանի կարգավիճակը` ի նկատի ունենալով անհրաժեշտ պահին Հայաստանի կողմից ԼՂՀ-ի ճանաչման հնարաւորութիւնը:
– Ձեւաւորել Ազրպէյճանի կողմից իրականացուած յարձ ակումը եւ ռազմական յանցագործութիւնները ապացուցող փաթեթ եւ հասնել դրանց միջազգային դատապարտմանը,
– Արցախեան ազատամարտի յաջողութիւնները ամրապնդելու եւ հիմնախնդրի հայանպաստ լուծումը կանխորոշելու նպատակով իրականացնել Արցախի վարչական շրջանների վերաբնակեցում եւ ենթակառուցուածքների ստեղծում:
Սիրելի՛ հայրենակիցներ,
Սահմանադրական փոփոխութիւնները հայոց պետականութեան համար ստեղծում են նոր պայմաններ` խորհրդարանական համակարգի անցման եւ քաղաքական դաշտի առողջացման համար: 25-ամեայ փորձառութիւնը յանգեցրեց այն համոզմունքին, որ նման սպառնալիքներով տարածաշրջանում հայոց պետական համակարգը պէտք չէ փաստացի կառավարուի մէկ անձի կողմից:
Ոստիկանական գնդի գրաւման յուլիսեան դէպքերը եւս մէկ անգամ փաստեցին, որ Հայաստանում առկայ բազմաթիւ խնդիրները հրատապ լուծման կարիք ունեն: Սակայն փաստեցին նաեւ, որ փոփոխութիւնները պէտք է ընթանան ոչ թէ պատնէշներ կառուցելու եւ ներքաղաքական խնդիրները սուր առճակատումներով լուծելու, այլ` երկխօսութիւնն առաւել կառուցողական դարձնելու եւ նոր կամուրջներ կառուցելու ուղիով:
Յարգելի՛ հայրենակիցներ,
Դաշնակցութիւնն այսօր ամբողջութեամբ լծուած է հզօրացող ու ազատ Հայաստանի կերտմանը: Այն պատասխանատու եւ փորձառու քաղաքաքական ուժ է, մշտապէս հետամուտ հայոց բովանդակ շահերին եւ կանգնած` Հայաստանի անկախութեան ակունքներում:
Դաշնակցութիւնը յեղափոխակա՛ն կուսակցութիւն է, բայց ո՛չ երբեք արկածախնդիր:
Դաշնակցութիւնը ընկերավարական կուսակցութիւն է` մշտապէս կանգնած արդարութեան եւ համերաշխութեան դիրքերում:
Դաշնակցութիւնը համահայկակա՛ն կառոյց է` մշտապէս պատրաստ զոհաբերուելու հայութեան ազատագրութեան դատին:
Վերջապէս,Դաշնակցութիւնը մտքի՛ կուսակցութիւն է` գրիչը զուգակցելով զէնքի, բահի, դրօշի հետ` ամփոփուած մէկ բռունցքի մէջ:
Դաշնակցութիւնը անձերի կուսակցութիւն չէ, որ մէկ օրում հնարաւոր լինի տապալել անհետեւանք:
Դաշնակցութիւնը պատեհապաշտների կուսակցութիւն չէ եւ գիտի պատասխանատուութեան գինը:
Վերջապէս, Դաշնակցութիւնը անգաղափարական կուսակցութիւն չէ եւ գիտի իր խոստման արժէքը:
Սիրելի՛ ներկաներ,
Ամփոփելով խօսքս` կրկին շնորհաւորում եմ Հայաստանի եւ Արցախի անկախութեան 25 եւ ՀՅԴ 126-ամեակների առիթով: Անկախութիւնը մեր փա՛ռքն է, Արցախը` մեր հպարտութիւ՛նը:
Մենք պետութիւն կերտող ԱԶԳ ենք: Մենք ունենք կամք, փորձ, անձնանուէր գործելու ցանկութիւն եւ վճռակամութիւն` յանուն պետութեան հզօրութեան եւ ժողովրդի բարեկեցութեան, յանուն ազատութեան եւ արդարութեան հաստատման:
Հայոց հողի 1/8 անկախ հատուածը այն յենակէտն է, որտեղից կրկին պէտք է յառնի Մեծ Հայքը:
Եւ թող բոլորիս ջանքերը կրկին մէկտեղուեն` կերտելու մե՛ր երազած Երկիրը: ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԲՈԼՈՐԻՍ ԵՐԿԻՐՆ Է: ՄԵՆՔ ԲՈԼՈՐՍ ՆՐԱ Ե՛Ւ ՏԷՐՆ ԵՆՔ Ե՛Ւ ԾԱՌԱՆ` ՄԻԱԺԱՄԱՆԱԿ:
Կեցցէ՛ Հայաստանի Հանրապետութիւնը:
Կեցցէ՛ Արցախի Հանրապետութիւնը:
Կեցցէ՛ սփիւռքը:
Կեցցէ՛ համայն հայութիւնը` հայ ազգի եռամիասնութիւնը:
Կեցցէ՛ Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը:
ԱՐԹՈՒՐ ԵՂԻԱԶԱՐԵԱՆ
Պատմաբան, ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ
կազմակերպական լիազօր մարմինի անդամ
26-11-2016
Կիպրոս – Նիկոսիա
