16 նոյեմբերին գումարուած Ազգային ժողովի հերթական քառօրեայ նիստին շարունակուած է բանակին մէջ փոխհատուցման համակարգը ապահովող հիմնադրամի ստեղծման հարցին քննարկումը: Պատգամաւորները հանդէս եկած են ելոյթներով:
ՀՅԴ խմբակցութեան անունով խօսք առած է խմբակցութեան ղեկավար Արմէն Ռուստամեան, որ ողջունած է պաշտպանութեան նախարարին այս նախաձեռնութիւնը` դիտել տալով, որ ան առանց ժամանակ կորսնցնելու կը փորձէ միս ու արիւն հաղորդել ազգ-բանակ գաղափարին: Ըստ պատգամաւորին, ասիկա շատ լուրջ հոլովոյթ է, որուն սկիզբ կը դրուի նման քայլերով, որովհետեւ ասոր կը կապուի ազգային տուրքի գաղափարը:
«Ասիկա Դաշնակցութեան համար սկզբունքային հարց է: Դաշնակցական տեսաբաններէն Միքայէլ Վարանդեանը ժամանակին` դեռ 1910-ին, հրապարակած է աշխատութիւն մը, որուն մէջ կ՛ըսէ, որ, վերլուծելով հայ ժողովուրդին վիճակը, թէ շրջապատուած է թշնամիներով, յանգած է եզրակացութեան, թէ ինչպէ՛ս պէտք է հայ ժողովուրդը, յոյսը իր վրայ դնելով, կառուցէ իր պաշտպանութիւնը: Ատիկա նոյն գաղափարն է, միայն թէ ան այդ գաղափարը անուանած է համաժողովրդական բանակ` հիմնաւորելով, որ հայ ժողովուրդը այլ ճամբայ չունի: Ասիկա հայեցակարգ մըն է, որ ոեւէ հայ որեւէ պահու պէտք է ըլլայ կա՛մ բանակի շինարար, կա՛մ բանակի զինուոր», ըսած է Արմէն Ռուստամեան:
Ռուստամեանի համաձայն, ողջունելի են այն բոլոր քննադատութիւնները, որոնք կ՛արտայայտուին գաղափարը ընդունած, սակայն անոր մէջ ուղղումներու կարիք տեսնող մարդոց կողմէ: Բայց բոլոր անոնք, որոնք կը մերժեն գաղափարը, ըստ Ռուստամեանի, հաւանաբար չեն հասկցած, թէ մենք ի՛նչ միջավայրի մէջ կ՛ապրինք ու ազգովին ի՛նչ մարտահրաւէրներ պէտք է յաղթահարենք: Պատգամաւորին համաձայն, հասած է կարողականութիւնները լարելու, համախմբելու եւ մէկ բռունցք դառնալու պահը:
Ա. Ռուստամեան չէ ժխտած, թէ կայ անվստահութեան մթնոլորտ, որ իր ծանրութեամբ իշխած է բոլորին վրայ, բայց շեշտած է, որ պէտք չէ նմանիլ այն մարդուն, որ անընդհատ կը դժգոհի խաւարէն` մոմ մը վառելու փոխարէն:
Պատգամաւորը աւելցուցած է ըսելով, որ պաշտպանութեան հարցը առաջնահերթ է, եւ պէտք է հասկնալ հարցին լրջութիւնը:
Դաշնակցութիւնը օրինագիծին թեր պիտի քուէարկէ:
