Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Պրազիլի Հնդիկները
Պրազիլի մէջ հնդիկները մօտաւորապէս մէկ միլիոն են, եւ անոնցմէ մաս մը կ՛ապրի Ամազոնի անտառին մէջ, աշխարհէն հեռու: Կան նոյնիսկ հնդիկ ցեղախումբեր, որոնց մենք տակաւին չենք հանդիպած…
Ամազոնի անտառը կը ծածկէ Պրազիլի մեծ մասը, սակայն յաճախ կը մոռցուի, որ հնդիկներուն կէսը հոն չ՛ապրիր: Օրինակի համար, ամէնէն մեծ ցեղախումբը կուարանիներու ցեղախումբն է, որ բաղկացած է աւելի քան յիսուն հազար անձէ:
Անոնք գրեթէ ամբողջովին կորսնցուցած են իրենց հողերը, որոնք կը գործածուին երկրագործութեան համար: Անոնք յաճախ շատ աղքատ են եւ կ՛ապրին իրենց յատկացուած շրջաններու մէջ. սակայն կան հնդիկներ, որոնք կը լքեն այդ վայրերը եւ ուրիշ շրջաններ կը փնտռեն բնակելու համար: Զանոնք կարելի է յաճախ տեսնել ճամբաներուն կողքին, վրաններու տակ: Անոնք շատ հաւատացեալ են, եւ իւրաքանչիւր խումբ ունի իր հոգեւոր պետը եւ աղօթքի վայրը: Անոնք կը խօսին Պրազիլի 180 լեզուներէն մէկը եւ շատ կապուած են իրենց սովորութիւններուն:
***
1500-ական թուականներուն «Նոր Աշխարհը» հետախուզելու գացած փորթուգալցիները հանդիպած են նաեւ թուփինամպաներուն, հնդիկները, որոնք կ՛ապրին Ատլանտեան ովկիանոսի ափերուն մօտ գտնուող անտառներուն մէջ, ներկայի Պրազիլի հարաւը: Կարգ մը հնդիկներ մարտիկներ էին եւ անոնք միացան փորթուգալցիներուն` անոնց օգնելով նոր շրջաններ գրաւելու: Կարգ մը թուփի հնդիկ կիներ ամուսնացան փորթուգալցիներու հետ: Այս պատճառով է, որ Պրազիլի ներկայ պաշտօնական լեզուի փորթուգալերէնին մէջ կարելի է գտնել բառեր, ինչպէս նաեւ` ծագումով թուփի սովորութիւններ, որոնք այժմ կը պատկանին 200 միլիոն պրազիլցիներու եւ ոչ միայն հնդիկներուն:
Ամազոնի ցեղախումբերը
Ամազոնի անտառին մէջ գոյութիւն ունին բազմաթիւ ցեղախումբեր: Այդ ցեղախումբերէն մէկը եանոմամիներու ցեղախումբն է: Անոնց թիւը կը հասնի 19 հազարի, եւ անոնք կ՛ապրին 19 միլիոն քառակուսի քմ տարածութեան մը վրայ, հիւսիսի լեռներուն եւ անտառին մէջ: Ուրիշ բազմաթիւ ցեղախումբերու նման` եանոմամիներուն մեծ մասը կ՛ապրի անտառին մէջ շինուած գիւղերու մէջ, եւ կարելի է անոնց այցելել: Անոնք կը շինեն բոլորաձեւ մեծ տուներ, ուր երբեմն կ՛ապրին մինչեւ 400 անձեր: Գիւղին մէջտեղը գոյութիւն ունի բակ մը` հասարակաց աշխատանքներու համար: Եանոմամիներուն մօտ պետ չկայ, բոլոր որոշումները կը քննարկուին եւ կը տրուին միասին: Անոնք կ՛ապրին որսորդութեամբ եւ բոյսեր կը քաղեն սնանելու եւ բուժուելու համար:
Վտանգի տակ
Կարգ մը եանոմամիներ, ինչպէս` ուրիշ ցեղախումբեր, կ՛ապրին մեկուսացած եւ կը մերժեն որեւէ յարաբերութիւն ունենալ իրենց խումբէն դուրս: Կ՛ենթադրուի, որ մօտաւորապէս հարիւր մեկուսացած ցեղախումբեր գոյութիւն ունին Ամազոնի մէջ: Անոնք զգուշ են: Անոնք վարժուած չեն այն հիւանդութիւններուն, զորս մենք կրնանք անոնց փոխանցել, եւ նուազագոյն հարբուխը կամ կրիփը կրնայ շատ վտանգաւոր ըլլալ անոնց համար: Անոնք կը տեղափոխուին անտառին մէջ, որպէսզի մենք չգտնենք զիրենք եւ կ՛ապրին որսորդութեամբ եւ պտուղներ ու բոյսեր հաւաքելով:
***
Ամազոնի շրջանը ունի տեսակաւոր հարստութիւններ եւ ան կը գրաւէ շատերու ուշադրութիւնը: Օրինակի համար, այժմ կը շինուին ամբարտակներ, որոնք պիտի ողողեն հնդիկներուն պատկանող հողեր: Մինչ այդ հնդիկները պահապաններն են անտառի մը, որ շատ օգտակար է մոլորակին. հետեւաբար շատ կարեւոր է, որ անոնք կարենան շարունակել զայն պահպանել թէ՛ իրենց համար, թէ՛ ալ մեզի…
Քրիստափորի Եւ Ամերիկայի
Արկածախնդրութիւնները
Քրիստափոր Քոլումպոս (1451-1506)
Իտալացի նաւապետ մը
Քրիստափոր Քոլումպոս ծնած է Իտալիոյ հիւսիսի մեծ նաւահանգիստ Ճենովա քաղաքը: Անոր հայրը ջուլհակ էր: Իր պատանեկութեան Քոլումպոս մեծ հետաքրքրութեամբ եւ հիացումով մտիկ կ՛ընէ Ասիայէն վերադարձող մեծ ճամբորդներուն պատմութիւնները: Ան կը դառնայ նաւաստի եւ կը ծառայէ ճենովացի հարուստ վաճառականներու նաւերուն վրայ: 1476 թուականին ան կը հաստատուի Փորթուգալ եւ կ՛ամուսնանայ Ֆիլիփա Մոնիզի հետ: Անոնք պիտի ունենան մանչ զաւակ մը` Տիէկօ, 1479 թուականին:
Դէպի Հնդկաստան
Քոլումպոս կ՛երազէ նոր ճամբայ մը գտնել դէպի «Հնդկաստանները» (Ասիա): Այդ ժամանակաշրջանին Եւրոպայէն ճամբայ ելլող նաւերը կը դառնան Ափրիկէին շուրջ եւ կը կտրեն Հնդկաց ովկիանոսը` հասնելու համար Հնդկաստան, Չինաստան եւ Ճափոն: Սակայն Քոլումպոս կը հաւատայ, որ կարելի է այս երկիրները հասնիլ ուղղակիօրէն Ատլանտեան ովկիանոսը կտրելով:
Փորթուգալէն Սպանիա
Քոլումպոս ճամբորդութեան իր ծրագիրը կը ներկայացնէ Փորթուգալի թագաւորին, 1485 թուականին: Սակայն թագաւորը անոր նեցուկ չի կանգնիր: Հետեւաբար Քոլումպոս կը դառնայ Սպանիոյ թագուհիին` կաթողիկէ Իզապէլի, 1486 թուականին: Սակայն Քոլումպոս պիտի սպասէ տակաւին 5 տարի, մինչեւ որ Սպանիա ընդունի դրամ տալ անոր ճամբորդութեան համար: 1491 թուականին անոր ծրագիրը վերջապէս կ՛ընդունուի:
Դէպի Ամերիկա
Քոլումպոս Սպանիան կը ձգէ 3 օգոստոս 1492-ին, 3 նաւերով եւ 90 անձերու ընկերակցութեամբ: 12 հոկտեմբերին ան կը տեսնէ ցամաք: Ան կը հաւաստէ, թէ հասած է Ասիա: Սակայն ան հասած է Անթիլեան կղզիները, որոնք կը գտնուին Ամերիկայի ջուրերուն մէջ: Առանց գիտնալու` Քոլումպոս գտած է նոր ցամաքամաս մը: Ան տակաւին ուրիշ 3 ճամբորդութիւններ պիտի կատարէ դէպի Ամերիկա, մինչեւ 1504 թուականը:
Քոլումպոսի ճամբորդութիւնները
– Առաջին ճամբորդութիւն` 1492-1493
Քրիստափոր Քոլումպոս Սպանիան կը լքէ 3 նաւերով եւ կը հասնի Պահամասներու Սան Սալվատոր կղզի, 12 հոկտեմբեր 1492-ին: Ան բնակիչները «հնդիկ» կը կոչէ, որովհետեւ կը հաւատար, թէ մօտեցած էր Հնդկաստանի (Ասիա): Ոսկի փնտռելով` Քոլումպոս կը հասնի մինչեւ Հիսփանիոլա եւ Քուպա:
– Երկրորդ ճամբորդութիւն` 1493-1496
Իր ճամբորդութենէն բերած ոսկին կը հմայէ սպանացիները: Քոլումպոս դարձեալ կ՛ուղղուի այս շրջանները 1493 թուականին, 17 նաւերով: Ան կը շինէ քաղաք մը` Իզապէլա, անոր տալով Սպանիոյ թագուհիին անունը: Ան դարձեալ կը հետախուզէ Քուպան (կարծելով, թէ ան Ասիոյ ծովեզերքն է): Ան կղզին կը ձգէ 1496 թուականին:
– Երրորդ ճամբորդութիւնը` 1498-1500
Քրիստափոր Քոլումպոս վերջապէս ի վիճակի կ՛ըլլայ դարձեալ ճամբայ ելլել 1498 թուականին: Առաջին անգամ ըլլալով` ան կը նաւարկէ Ամերիկայի ծովափի երկայնքին, սակայն ան շատ արագ կը վերադառնայ Իզապէլա, ուր հաստատուած գաղթաբնակները կ՛ըմբոստանան իրեն եւ իր եղբայրներուն դէմ: Ան կը ստիպուի Սպանիա վերադառնալ:
– Չորրորդ ճամբորդութիւնը` 1502-1504
Քոլումպոս իր չորրորդ ճամբորդութիւնը կը սկսի 1502 թուականին: Ան կը հետախուզէ Ամերիկայի ծովափը` փնտռելով անցք մը դէպի արեւմուտք. սակայն ան կը կորսնցնէ իր նաւերը: Ան կը վերադառնայ Սպանիա 1504 թուականին, ուր կը մահանայ երկու տարի ետք:
***
Ամերիկօ Վեսփուչի (1454-1512)
Մետիսիներու հրամանին տակ
Ամերիկօ Վեսփուչի ծագումով Ֆլորանսէն է, Իտալիա: Ան կը սկսի աշխատիլ հզօր Մետիսի ընտանիքին համար: 1492 թուականին ան կը ղրկուի Սեւիլլա, Սպանիա: Հոն է, որ ան կը հանդիպի Քրիստափոր Քոլումպոսին, 1493 թուականին: Քոլումպոս վերադարձած էր իր ճամբորդութենէն, Ատլանտեանի միւս կողմէն. մինչ այդ` անծանօթ հողեր, «Նոր Աշխարհը»:
Առաջին ճամբորդութիւնը դէպի Նոր Աշխարհ (1497-1498)
1497 թուականին Վեսփուչի Սպանիայէն կ՛ուղղուի դէպի Նոր Աշխարհ, 5 նաւերով: Ան կը հասնի Անթիլեան կղզիներ, ուր Քոլումպոս հասած էր 1492-ին, եւ աւելի խոր կերպով կը հետախուզէ այս կղզեխումբը:
Դէպի Պրազիլ (1500-1501)
1500 թուականին Վեսփուչի կը մասնակցի փորթուգալցի նաւապետ Փետրօ Ալվարեզ Քապրալի հետախուզական արշաւանքին: Հետախոյզները կը հասնին ներկայ Պրազիլի ծովափը: Անոնք կը գտնեն մեծ ծովածոցը, զոր կ՛անուանեն Ռիօ տէ Ժաներօ: Ապա անոնք կը հետախուզեն Հարաւային Ամերիկայի Ատլանտեանի ծովափը: Եւրոպա վերադարձին Վեսփուչի կը փաստէ, որ Նոր Աշխարհը կղզիներու խումբ մը չէ, այլ` մեծ ցամաքամաս մը:
Ամերիկօ եւ Ամերիկան
1507 թուականին հրատարակուած գիրքի մը մէջ գերմանացի քարտէսներ գծող մասնագէտ մը կը գործածէ Ամերիկայի անունը Քոլումպոսի փոխարէն, նոր ցամաքամասը անուանելու համար: «Ամերիկա» անունը կը ծնի:
Ժամանց
