Բնաւորութեամբ կատաղի եւ ըմբոստ, մանուկի պէս հեզ ու խոնարհ էր Սերոբի եւ անոր յիշատակին առջեւ, ինչպէս նաեւ` ՀՅ Դաշնակցութեան Բիւրոյի եւ անոր կնիքին առջեւ: [Դաշնակցութիւնը] կը պաշտէր այն ձեւով. ինչ ձեւով որ Սերոբ ներշնչած էր: Որեւէ փոփոխութիւն, քննադատութիւն կամ նոր միտք այդ ըմբռնումին հանդէպ` անոր աչքին սրբապղծութիւն էր: Վա՜յ այն զինուորին կամ դաշնակցականին, որ կը համարձակէր որեւէ անբարոյական քայլ ընել. պատիժը մէկ էր.- մահ (կը վկայէ Ռուբէն):
ԲԱԼԱՊԵԽ ԿԱՐԱՊԵՏ
ՀՅ Դաշնակցութեան մարտիկը ըլլալու է քաջ, կորովի, անձնուրաց ու խոնարհ: Ի՜նչ որ կը հրամայէ Դաշնակցութիւնը, նա պիտի անվախօրէն կատարէ: Գիտէ՞ք Սերոբ Փաշէն ինչ կ՛ըսէր.- «Ով որ քաջ է ի՞նչ կը սպասէ: … Մահ պատերազմի օրհաս է, ով որ անվախ քաջ է թող գայ»: Դէ տղե՛րք ջան, մենք ալ ըլլալով Սերոբ Աղբիւրի հետեւորդները, անվախ եւ խիզախօրէն կատարենք ու գործադրենք մեր վրայ դրուած յեղափոխականի սուրբ պարտականութիւնը:
ԱՌԻՒԾ ԳԵՒՕ
Այս ո՞ր տեղէն սկսանք, ո՞ւր հասանք: Ուրեմն Հայաստանի ազատութիւնը իրականութիւ՞ն է:
Ա՜յ լուսահոգի Գէո՛րգ, Քեռի Մակար, Կորիւն… Գլուխնիդ վերցուցէք ու այս դրօշակին նայեցէք… Ափսոս, հազա՜ր ափսոս, մուրազին չհասած մեռան…
ՓԵԹԱՐԱՅ ՄԱՆՈՒԿ
Անոր հաստատ, ուղիղ եւ յամր շարժուձեւը չէր կարելի փոխել ոչ իսկ թնդանօթի գոռոցով: Եթէ ռումբ կամ գնդակ մը իյնար իր առջեւ, կամ իր ամենասիրելի ընկերը զարնուէր կողքին, ոչ դէմքը կը փոխէր, ոչ շարժուձեւը, այլ քթի մէջէն «ըհը» մը կ՛ընէր եւ իր գործը կը շարունակէր: Երբ իր շուրջ ոգեւորութիւն կամ խուճապ ստեղծուէր, ան դանդաղօրէն ծխախոտը հանելով գլանիկ մը կը շինէր, յետոյ հանգիստ կ՛ըսէր. «Շատ միք թըռվըտա, հանգիստ մնացէք»: Այսքան էր իր յուզումը (Կը վկայէ Ռուբէն):
ԳԱԼԷ
Մարտիրոսը, որը գնում էր գործի այնքան եռանդով ու պատրաստակամութեամբ` որքան աւելի մեծ էր նրա հետ կապուած վտանգը, չէր կարող չուղղուել առանց իսկ հրամանատարին լուր տալու, դէպի ամենավտանգաւոր դիրքը, չէր կարող չափուել չուզենալ թշնամու բազմութեան հետ մօտիկից, անպատրաստ դիրքի մէջ` գլուխը վեր բարձրացնելով նրանց գնդակների դէմ: Նա յեղափոխական խոյանքի մարմնացումն էր (Կը վկայէ Ռոստոմ):
ՄԱՐՏԻՐՈՍ
ՀՅԴ 125-Ամեայ Ուղին`
125-Ամեայ Դրուագով
52.- 1912-ին կը ծագի Պալքանեան պատերազմը` Թուրքիոյ եւ իր նախկին գաղութներուն հետ` Յունաստան, Սերպիա եւ Պուլկարիա: Թուրքիոյ վրայ յարձակելու նպատակով պալքանեան երկիրներու մէջ տեսնուող պատրաստութիւնները կը խանդավառեն արտասահմանին եւ յատկապէս Պալքաններու հայութիւնը: Հայ կամաւորները` Անդրանիկի եւ Նժդեհի գլխաւորութեամբ կը մասնակցին պատերազմին` ընդդէմ Թուրքիոյ:
53.- ՀՅ Դաշնակցութեան կատարած արտասահման քարոզչութիւնը մեծ չափերով կ՛արդիւնաւորուի 1914-ին, երբ մեծ տէրութիւնները կրկին կը բարձրացնեն Հայկական բարենորոգումներու հարցը: Հայաստան կ՛ուղարկուին հոլանտացի Վեսթենենկը եւ նորվեկիացի Հոֆը` իբրեւ ընդհանուր քննիչները (բարձր կոմիսար): Բայց երբ Հոկտեմբերին Թուրքիա Գերմանիոյ կողքին պատերազմի մտաւ, Փետրուարեան համաձայնագիրը խզուեցաւ եւ ընդհանուր քննիչները ետ ճամբուեցան:
54.- 1914 յուլիս-օգոստոսին Կարինի մէջ կը գումարուի 8-րդ Ընդհանուր ժողովը, որու զբաղումները առանցք ունեցած են տիրող կացութիւնը եւ անոր հաւանական զարգացումները,- Թուրքիոյ քաղաքական ընթացքը, իթթիհատական կառավարութեան հայահալած գործունէութիւնը, Փետրուարեան համաձայնգիրը եւ զայն իր սաղմին մէջ մեռցնելու թրքական ճիգերը եւ այլն: Անփոփոխ կը պահուի նախորդ Ընդհ. Ժողովի ծանօթ որոշումը` ըստ որուն, պատերազմի պարագային, իւրաքանչիւր պետութեան քաղաքացի պէտք է կատարէ իր պարտականութիւնները` իր պետութեան նկատմամբ:
55.- Անդրկովկասի մէջ 1914-ի վերջին ամիսներուն ծաւալած հայ կամաւորական շարժումը սկզբնապէս նախաձեռնութիւնը կազմեց Թիֆլիսի Հայ Ազգային Բիւրոյին` քաջալերութեամբ փոխարքայ Վորոնցով-Դաշկովի: Սեպտեմբեր 21-23-ին կայացած Ռայոնական Ժողովին, Դաշնակցութիւնը եւս որդեգրեց ռուսական բանակի կողքին հայ կամաւորական ջոկատներ ունենալու գաղափարը եւ գործնապէս օժանդակեց այդ շարժման: Կամաւորական գունդերու կազմութեան հիմնական նպատակն էր անշուշտ` ըստ կարելւոյն շուտով օգնութեան հասնիլ կոտորածի վտանգին ենթակայ արեւմտահայ ժողովուրդին:
56.- Անցնող հարիւրքսանհինգ ամեակի ամէնէն ծանրակշիռ իրադարձութիւնը անկասկած Մեծ Եղեռն է: Դիւային այդ ծրագրի սիստեմաթիք գործադրութիւնը սկսաւ 1915 ապրիլ 11/24ին, ձերբակալութեամբն ու սպանդովը պոլսահայ ընտրանիին: Անմիջապէս ետք` սկսաւ քաղաքներու եւ գիւղերու հայ ազգաբնակչութեան բնաջնջումն ու տեղահանութիւնը: Թրքական ջարդերուն զոհ գնաց Դաշնակցութեան թրքահայ հատուածի մտաւորականութեան ու ղեկավարութեան, ինչպէս նաեւ մարտական սերունդի կարեւոր մասը` որ մինչեւ վերջ մնաց պատնէշի վրայ եւ բաժնեց սեփական ժողովուրդի ճակատագիրը:
