Ռուսաստանի Դաշնութեան Անկախ պետութիւնների հասարակապետութիւն երկրների հիմնարկի Կովկասի բաժնի ղեկավար, ռազմական փորձագէտ Վլատիմիր Եւսէեւը, ով խիստը անհանգստացած է ազրպէյճանական բանակի կողմից հայկական խաղաղ բնակչութեան նկատմամբ ծանր սպառազինութիւնների կիրառութեամբ, «Թերթում» կայքէջին հետ զրոյցում ասաց, որ հիմա այնպիսի իրավիճակ է, որ ոչ այնքան կարեւոր են Մատրիտեան սկզբունքները, այլ կողմերի` Տոնպասի պայմանաւորուածութիւնների օրինակով ծանր սպառազինութիւնների յետքաշումը: Նա նաեւ ենթադրում եմ, որ Ռուսաստանի Դաշնութեան արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրովը այցելել էր Պաքու, որպէսզի Իլհամ Ալիեւի հետ խօսի այն մասին, որ չօգտագործուեն ռուսական մատակարարման զինատեսակները:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Որքանո՞վ էք հաւանական համարում պատերազմի վերսկսման հնարաւորութիւնը:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ինձ խիստ անհանգստացնում է այն, որ սեպտեմբերի սկզբից ազրպէյճանական բանակի կողմից ռազմական գործողութիւնների կտրուկ աշխուժացում արձանագրուեց: Ըստ որում, գնդակոծութեան եւ հրետակածութեան են ենթարկուել ոչ միայն հայկական դիրքերը, այլեւ` խաղաղ գիւղերը: Այն, որ դրա պատճառով 5 խաղաղ բնակիչներ վիրաւորուեցին, վկայում է այն մասին, որ Ազրպէյճանը սկսել է «աշխատել» նաեւ խաղաղ բնակչութեան հարցով: Ինչպէս հաղորդում են ռազմական փորձագէտները` խաղաղ բնակչութեան նկատմամբ կիրառուած համազարկային կրակի հրթիռային համակարգերը (ՀԿՀՀ ), (Հակազդեցութիւն հրետանու տեսակ է, նախատեսուած է հեռաւոր տարածութիւնների վրայ հակառակորդի զրահամեքենաների եւ հրասայլների, կարեւոր թիրախների ու կենդանի ուժի ոչնչացման համար, կախուած հրթիռային զինամթերքի տեսակից) մատակարարուել են Թուրքիայի կողմից: Եւ այս պայմաններում, ենթադրում եմ, որ ներկայումս առկայ է ինչ-ինչ հնարաւորութիւն` հակամարտութեան ընդլայնման համար: Եւ այս համապարունակում պէտք է ընդգծեմ, որ կիրառուող զինատեսակների հզօրութիւնների մակարդակը գնալով աւելանում է: Եթէ դեռ նախորդ տարուայ օգոստոսին կիրառւում էին միայն խոշոր տրամաչափի գնդացիրներ, ապա հիմա օգտագործւում են հրասայլային համակարգեր, ականանետեր, Համազարկային կրակի հակազդեցիկ համակարգեր: Այսինքն ծանր սպառազինութիւնների առաւել աշխուժ կիրառութիւն է նկատւում: Ես չեմ կարծում, որ հէնց հիմա խօսք կարող է լինել լայնածաւալ պատերազմի մասին, սակայն ակնյայտ է, որ կայ հակամարտութեան ընդլայնման վտանգ:
Այդ իսկ պատճառով սկզբունքօրէն կարեւորում եմ, որպէսզի բարձրացուի հարց, որ թէ՛ հայկական, եւ թէ՛ ազրպէյճանական կողմերը, Տոնպասի օրինակով դիտարկեն եւ քննարկեն իրենց դիրքերից ծանր սպառազինութիւններն անմիջապէս հետ քաշելու հարցը: Այսինքն` այն, ինչին կողմերը հասան Տոնպասում: Եթէ սա չարուի, ապա աւելանալու է հայ-ազրպէյճանական հակամարտութեան ընդլայնման հնարաւորութիւնը, որն էլ կարող է յանգեցնել տեղային ռազմական հակամարտութեան:
Հ.- Այսինքն` ինչպէս, որտեղի՞ց յետքաշել սպառազինութիւնները:
– Ինչ եմ ես առաջարկում: Կան սպառազինութիւնների տարբեր համակարգեր` կրակի հեռաւորութեան տարբեր հնարաւորութիւններով: Բերեմ օրինակներ. հրասայլեր, որոնց կրակի հեռաւորութիւնները մինչեւ 10 քիլոմեթր են, կան ՀԿՀՀ-ներ: Հիմա. երբ մշակւում էր Արեւելեան Ուքրանիայի խնդրով` Տոնպասի խնդրով համաձայնութիւնները, սահմանուեցին հեռաւորութիւններ` պայմանաւորուած զինամթերքի տիպով ու տրամաչափով: Այնպէս որ, կարծում եմ, սպառազինութիւնների տեղակայումը (դիրքերը) պէտք է վերանայուեն: Բայց ամենաբարդ խնդիրն այստեղ այն է, թէ ով սա կը հաստատի, որովհետեւ կողմերի միջեւ չկայ վստահութիւն: Այնպէս որ, եթէ ինչ-որ մէկը կարողանար սպառազինութիւնների յետքաշումը հաստատել, դա կը նպաստէր նրան, որ կողմերի միջեւ գոնէ աւելի շատ վստահութիւն լինէր:
Հ.- Բայց չէ՞, որ կան, թէ հայկական, թէ ազրպէյճանական` զինադադարի ժամանակ հաստատուած դիրքեր:
Պ.- Եթէ լինի ծանր սպառազինութիւնների պայմանաւորուածութիւն, ապա թէ՛ Հայաստանը, թէ՛ Ազրպէյճանը տիրապետում են հետախուզութեան միջոցների: Այսինքն` ենթադրում եմ, որ հէնց համանախագահողները (ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի) կարող էին նպաստել դիրքերից ծանր սպառազինութիւնների երկուստեք յետքաշման պայմանաւորուածութիւնները հաստատելուն:
Կրկնում եմ, այս պահին խօսքը միայն ծանր սպառազինութիւնների մասին է, բայց ցանկալի է միւս զինատեսակները եւս: Եւ եթէ դեռ ընդամէնը մէկ տարի առաջ հնարաւոր էր խօսել դիպուկահարների յետքաշման մասին, հիմա, ակնյայտ է, որ սա բաւարար չէ, որովհետեւ արդէն աշխատում են առաւել հզօր համակարգեր:
Հիմա արդէն կարեւոր չէ, թէ ինչպէս պէտք է աշխատեն Մատրիտեան սկզբունքները, հիմա կարեւոր է` յետ քաշել ծանր զրահամեքենաներն ու հրասայլերը, որպէսզի ազրպէյճանական բանակը դադարի սպաննել խաղաղ բնակչութեանը: Որովհետեւ, հակամարտութեան աւելացման դէպքում խօսքը լինելու է երկու կողմերից խաղաղ բնակչութեան շրջանում զոհերի մասին, քանի որ օգտագործուելու են հեռահար խոցման սպառազինութիւններ: Սա է, ըստ իս, ներկայիս ամենամեծ վտանգը: Ինձ ահաւոր անհանգստացնում է այն, չմոռանանք, որ ազրպէյճանական բանակը աւելի ու աւելի շատ է իրականացնում հետախուզախափանարարական գործողութիւններ. փորձում է ներթափանցել պաշտպանութեան առաջնագիծ, իրականացնում է հայկական կողմերի ականապատում, ինչը հայկական կողմին ստիպում է նման ձեւով պատասխանել: Այդ իսկ պատճառով, բանակցութիւնների ընթացքում պէտք է դնել նաեւ հետուզական-խափանարարական գործունէութիւնը դադարեցնելու հարցը, որովհետեւ սա եւս նպաստելու է տեղային հակամարտութիւնների աւելացմանը:
Հ.- Մինչեւ Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Սերժ Սարգսեանի` Մոսկուա այցելութիւնը, որոշ վերլուծաբանների մօտ իշխող էր կարծիքը, թէ Ռուսաստանի Դաշնութեան միջամտութեան արդիւնքում Հայաստանի ու Ազրպէյճանի միջեւ պայմանաւորուածութիւններ ձեռք կը բերուեն: Ինչ էք կարծում` այդ պայմանաւորուածութիւնները ձեռք բերուե՞լ են եւ ինչպիսին է այդ հարցում Ռուսաստանի խաղաղարար դերը:
Պ.- Ինձ դժուար է ասել` ինչի մասին է յաջողուել պայմանաւորուել: Բայց ինչ-որ պայմանաւորուածութիւնների մասին խօսելու համար, նախ` պէտք է լինի եռակողմ երկխօսութիւն` Հայաստանի, Ազրպէյճանի ու Ռուսաստանի միջեւ:
Հ.-Բայ չէ՞, որ դրանից առաջ պարոն Լաւրովը Պաքւում էր:
Պ.- Հասկանում եմ` ինչ էք ասում: Բայց` Լաւրովը Պաքւում էր, իսկ Սերժ Սարգսեանը հանդիպում ունեցաւ Վլատիմիր Փութինի հետ: Սրանք տարբեր մակարդակներ են: Ենթադրում եմ, որ եթէ մենք խօսում ենք այն մասին, որ պէտք է հիմա օր առաջ կանխել, դադարեցնել արիւնահեղութիւնը , պէտք է, կարծում եմ, անել այնպէս, ինչպէս արուեց նախորդ տարուայ օգոստոսին, երբ հանդիպեցին երեք նախագահները` Ռուսաստանի, Հայաստանի ու Ազրպէյճանի: Անձամբ ես կարծում եմ, որ պէտք է լինի նաեւ չորրորդ կողմ` Ստեփանակերտի ներկայացուցիչները, որոնց մշտապէս փորձում են չնկատել: Սա ճիշդ չէ, որովհետեւ սա կողմ է, որը ներգրաւուած է: Ի հարկէ, լաւ է, որ նրանք վարում են բանակցութիւններ, բայց պէտք է աւելացնել նրանց մասնակցութեան աստիճանը:
