Մամութի Մը Կմախքը Գտնուած Է Դաշտի Մը Մէջ

Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ

Մամութի գրեթէ լման կմախք մը գտնուած է Լայմա Թաունշիփի մէջ, Միշիկըն (Միացեալ Նահանգներ): Ան մինչեւ այսօր գտնուած այս նախապատմական հսկայ փիղերու ամէնէն ամբողջական կմախքն է:

Իրենց դաշտին մէջ կազի խողովակներ դնելու համար փոս մը փորելու ընթացքին, երկու երկրագործներ այս արտասովոր երեւոյթին հանդիպած են: Անոնք գտած են աւելի քան 60 սմ երկար, շատ լաւ պահուած, մամութի ոսկոր մը: Տասնհինգ հնագէտներէ կազմուած խմբակ մը գացած է հետախուզելու այդ շրջանը: Մասնագէտները գտած են գանկը, կոնքը, երկու փղոսկրները, երկու ուսոսկրները, բազմաթիւ ողներ եւ անասունին կողերը: Ան ցարդ գտնուած մամութի ամէնէն ամբողջական կմախքներէն մէկն է:

***

Մամութները նախապատմական անասուններ են, անոնք փիղին հեռաւոր զարմիկներն են: Անոնք ունէին կոր փղոսկրներ, որոնց երկայնքը կրնար հասնիլ 3 մեթր, եւ հաստ բուրդի խաւ մը կամ մուշտակ: Բրդոտ մամութի տեսակը ոչխարներու նման բուրդ ունէր: Անոնց հասակը կը հասնէր մօտաւորապէս 4 մեթրի եւ չափահաս տարիքին կը կշռէին 6-էն 8 թոն:

Անոնք անհետացած են 12.000-էն 15.000 տարիներ առաջ` կլիմայական փոփոխութեան մը պատճառով: Ամերիկեան դաշտին մէջ գտնուած մամութը որսացած էին մարդիկ զայն ուտելու համար եւ ապա զայն թաղած էին գետնին մէջ զայն պահելու համար 11.00-էն 15.000 տարիներ առաջ: Այն շրջանը, ուր կմախքը գտնուած է, հարուստ է նախապատմական բրածոներով: Մօտաւորապէս երեսուն մամութի կմախքներ արդէն գտնուած են հոն:

Հարցարան

Հոյամողէզներու Օրերուն

1) Ինչո՞ւ կը գործածէր Անքիլոսարուս հոյամողէզը իր գունդով օժտուած պոչը:
ա- Ծառեր մաքլցելու  համար, բ-իր թշնամիներուն դէմ կռուելու համար, գ-Ձուկ որսալու համար, դ-Փոսեր փորելու համար:

2) Արդի ո՞ր ցամաքամասին կամ վայրին վրայ կը շրջէր փրօթօսէրաթոփը:
ա- Աւստրալիա, Բ-Անթարքթիքա, գ- Ասիա, դ-Լուսինին վրայ:

3) Երբ հոյամողէզները կ՛իշխէին աշխարհին, երկնքին մէջ թռչող թռչուններ չկային:
ա-ճիշդ, բ-սխալ:

4) Մեծ ճերմակ շնաձուկը շատ աւելի զօրաւոր խածուածք ունի քան թիրանոսորուս րէքսը ունէր:
ա-ճիշդ, բ-սխալ:

5) Ո՞ր անասունին նախապատմական հսկայ զարմիկ մըն էր մէկալոտոնը:
ա-Շնաձուկին, բ-մարդակապիկին, գ-կովուն, դ-փէնկուէնին:

6) Ալամոսորուսը ունէր մօտաւորապէս փիղի մը չափը:
ա-ճիշդ, բ-սխալ:

7) Հոյամողէզներ կաշիի նմանող կեղեւ մը ունեցող հաւկիթներ կ՛ածէին: Որքա՞ն է տրամաչափը ցարդ գտնուած հոյամողէզի ամէնէն մեծ բրածոյ հաւկիթին:
ա-15 սմ, բ-40,6 սմ, գ-66 սմ, դ-127 սմ:

8) Եթէ կարենայիր նախապատմական ժամանակաշրջաններ ճամբորդել, ո՞ւր եւ ի՞նչ վիճակի մէջ պիտի տեսնէին փթէրոտաքթիլը:
ա-Ովկիանոսին մէջ կը լողայ, բ-օդին մէջ կը թռչի, գ-գետնին մէջ փոսի մը մէջ, դ-նախապատմական մարդիկ կ՛որսայ:

9) Ինչո՞ւ գիտնականները կը մտածեն, թէ թրուտոնը շատ խելացի էր:
ա- Շարժապատկերներուն մէջ շատ խելացի կ՛երեւի, բ-քարերուն վրայ փորագրուած հետքեր ձգած է, գ-շատ արագ կրնայ վազել, դ-իր մարմնին համեմատ մեծ ուղեղ մը ունի:

10) Հաւանաբար, որ Արժանթինոսորուսը երկրագունդին վրայ գոյութիւն ունեցած ամէնէն մեծ անասունը եղած է: Այս հսկան ո՞ւր կ՛ապրէր:
ա-Քանատա, բ-Հարաւային Ամերիկա, գ-Չինաստան, դ-Հիւսիսային բեւեռ:

11) Բազմաթիւ հոյամողէզներ փետուրներ ունէին:
ա-ճիշդ, բ-սխալ:

Պատասխանները վերջաւորութեան

Արդի Փիղը

Այժմ ափրիկեան փիղը աշխարհի ցամաքի վրայի ամէնէն մեծ անասունն է:

–  Ան կրնայ ապրիլ մինչեւ 70 տարի:
–  Ան կրնայ կշռել 6350 քիլօ:
–  Անոր հասակը 4 մեթրի կը հասնի:
–  Ան օրական կ՛ուտէ մօտաւորապէս 136 քիլօ ուտելիք:
–  Անոր մորթը 3,8 սմ հաստութիւն ունի:
–  Անոր սիրտը կը կշռէ 21 քիլօ:
–  Իսկ ուղեղը` 5,4 քիլօ:
–  Անոր ականջներէն իւրաքանչիւրը կը կշռէ 45 քիլօ:
–  Իսկ իւրաքանչիւր փղոսկր` 45 քիլօ:
–  Անոր կնճիթը ունի 100.000 մկաններ:

260 Միլիոն Տարիներ Առաջ…

… Հոյամողէզները կ՛իշխէին երկրագունդին:

Երկրագունդին բոլոր ցամաքամասերը իրարու միացած էին, եւ կը կազմէին միակ մեծ ցամաքամաս մը, որ ճանչցուած է Փանժէա անունով: Անոր ներսի շրջանները տաք եւ չոր էին: Այս օդը շատ կը սիրէին սողունները, որոնք սկսան հասակով մեծնալ:

Առաջին հոյամողէզը, որ ագեվազէ մը քիչ մը աւելի մեծ բուսակեր անասուն մըն էր, երեւցաւ 240 միլիոն տարիներ առաջ, ըստ բրածոներու ուսումնասիրութեան: Հոյամողէզները աճեցան, զարգացան եւ բազմաթիւ տեսակներ յառաջացան:

Երբ Փանժէան սկսաւ կտրտուիլ մօտաւորապէս 220 միլիոն տարիներ առաջ, հոյամողէզները ցրուեցան երկրագունդի բոլոր ցամաքամասերուն վրայ: Անոնք երկրագունդին վրայ իշխեցին մօտաւորապէս 150 միլիոն տարիներ:

 Հետաքրքրական

Մեր բոլորին ծանօթ է Ուինի արջուկը: Այս պատմութիւններու կերպարը 1926-էն ի վեր մանուկներուն երազել կու տայ իր արկածախնդրութիւններով:

Սակայն գիտէի՞ք, թէ այս արջուկը իսկապէս գոյութիւն ունեցած է:

Ուինի արջուկին եւ անոր արկածախնդրութիւններուն հեղինակը, Ալեն Ալեքսանտր Միլն այս կերպարին անունը դրած է ներշնչուելով այն արջէն, որուն ինք սովորութիւն ունէր այցելելու իր տղուն հետ Լոնտոնի կենդանաբանական պարտէզին մէջ:

Այս արջը ծագումով Քանատայէն էր եւ անոր անունն էր «Ուինի փէկ»: Այս անունը անոր տուած էր անասունը ընտելացնող անասնաբոյժը Հէրի Քոլպըին. այս քանատական քաղաքը անոր ծննդավայրն էր:

Ժամանց

Պատասխաններ

1 – բ: 2 – գ: 3 – Սխալ: Թռչունները յայտնուեցան 150 միլիոն տարիներ առաջ, հոյամողէզներուն անհետացումէն մօտաւորապէս 80 միլիոն տարիներ ետք: 4 – Սխալ: Թիրանոսորուս րէքսին խածուածքը մեծ ճերմակ շնաձուկին խածուածքէն երկու անգամ աւելի զօրաւոր էր: 5 – ա: 6 – Սխալ: Ալմոսորուսը մօտաւորապէս 21 մեթր երկայնք ունէր, այսինքն` մօտաւորապէս 3 անգամ փիղին մեծութիւնը: 7 – գ: 8 – բ- 9 – դ: 10 – բ- 11 – Ճիշդ: Փետուրներով թռչունները յառաջացած են փետուրներով հոյամողէզներէն: