Երկակենցաղ էակ ըլլալը այնքան ալ դիւրին չէ` թէ՛ իր պարտականութիւններով, թէ՛ ալ իր պատասխանատուութիւններով: Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին սեմին կը գտնուէինք, երբ երակներուս մէջ ելեւէջներ ապրող եւ պահանջող իմիններուս արիւնին ճնշումը աւելի բարձրացաւ նոյնանման, բայց օտար բնոյթով փոթորիկի մը պատճառով: Ան իմ ծննդավայրս եկած էր նախ եւ առաջ իբրեւ այցելու, աւելի ճիշդը` ժամանակաւոր այցելու, սակայն դժբախտաբար օրըստօրէ դարձաւ տհաճ, մնայուն հիւր մը, որուն ներկայութիւնը ոչ միայն ինծի կամ ինծի նմաններուն վնաս էր, ո՛չ, այլ իր ներկայութիւնը ինծի, անոր, օդին, ծառին, նոյնիսկ քարին վտանգ էր:
Դրախտավա՞յր, չէ՛ ծննդավայրս այն չէր, որովհետեւ մեր Արցախի հզօր լեռներուն գեղեցկութենէն ոչ մէկ յատկանիշ ունի, այնուհետեւ այդ անգութ փոթորիկը որոշած էր մնալ եւ աւերել ամէն բան, որ իրեն կը սպառնար…
Ըստ դիւանագէտներուն, սոյն փոթորիկը թուաբանական ինչ-ինչ հաշիւներ պիտի լուծէր, բայց ափսո՜ս, որ քաղաքացիներս եւ ես դարձանք «մեծ»-երուն հաշիւները մաքրող տարրերը …
Եւ այսպէս, այն օրէն, երբ այդ անիրաւ փոթորիկը մուտք գործեց համեստութեամբ եւ մտերմութեամբ բաբախող ծննդավայրս, մենք ալ` իբրեւ տեղացիներ, կամայ ակամայ մտանք աշխարհին չորս կողմ բնակողի մը առօրեային մէջ: Ճակատագի՞րը մեղադրէի, որ երկրորդ անգամ ըլլալով պիտի փորձէինք գաղթականութիւնը, թէ՞ մնայինք այդ անվերջ փոթորիկին մէջ. այս մէկն ալ մնաց մեր անլուծելի թուաբանական հարցը: Խլե՜ց, այո՛, այս փոթորիկը իր մէջ առաւ ամէն տեսակի գոյներ ու ձեւեր, սակայն որքան մտահոգ էի, որ ան նոյնիսկ պիտի խլէր Անդրանիկ Ծառուկեանի «Երազային Հալէպը»-ին վկաներուն էական փաստերը: Չէի հանդուրժեր, մէկ անգամ կորսնցուցած էի կեսարացիներն ու Կեսարիան, հիմա ալ` հալէպցիներն ու Հալէ՞պը:
Բարեբախտաբար, կիրակի,11 հոկտեմբերին ներկայ գտնուեցայ Անթիլիասի մայրավանքին մէջ «Հայ գիրքի 36-րդ ցուցահանդէս»-ի բացումին, որ կազմակերպուած էր Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանին կողմէ: Հոն` մուտքին, լայնատարած պաստառի մը վրայ զետեղուած էր Արամ Ա. կաթողիկոսին խօսքը, որ կ՛ըսէ. «Գիրք կարդացողը գիրքով կը հարստանայ, գիրք տպողը գիրքով կը բարձրանայ, գիրք պահողը գիրքով կը հզօրանայ, գիրք գրողը գիրքով կ՛անմահանա՜յ …»: Ո՜հ, որքան ընտիր գիրքեր կային հոն, ես ալ մանուկի մը պէս շուարած էի, թէ ո՛ր գիրքերը կրնայի գնել, որովհետեւ միտքս զիս դրամապանակիս կ՛ուղղէր, իսկ սիրտս ալ մերթ գիրքերուն, մերթ ալ` իմ անձնական գրադարանիս, որ մնացած էր այդ փոթորիկին մէջ: Քանի մը վայրկեաններ ապրելով այն իւրայատուկ գոհունակութիւնը, որ հայ գիրքը հոգւոյս կը պատճառէ, յանկարծ նշմարեցի «Լուսնակ» եւ «Ռապիի» հրատարակչութեան անունները, որոնք ծնունդ առած են եւ տակաւին կը գործեն Հալէպի մէջ, եւ քանի մը քայլ առջեւ երթալով, բազմաթիւ հանճարեղներու ստեղծագործութիւններուն կողքին, տեսայ որքա՜ն գիրքեր դրոշմուած են «ՀԱԼԷՊ»-ով` իբրեւ տպագրուած վայր. աւելի՛ն, քանի գրողներ հասակ առած են այդտեղ: Այն ատեն անգամ մը եւս գլուխս վեր բարձրացուցի մուտքին զետեղուած պաստառին, որ շեշտը կը դնէր գիրք տպողի բարձրանալուն եւ գրողին անմահանալուն վրայ: Հո՛ն, այն վայրկեանն էր, երբ հաստատեցի, որ ՀԱԼԷՊ-ը կը շնչէ եւ պիտի շարունակէ շնչել, ոչ միայն իր շրջագիծին մէջ, այլ հաստատ ամէնուրեք պիտի շնչէ ՀԱԼԷՊ-ը …
Կեսարացի Հալէպցի
ՄԵՂՐԻ Ա. ՊԱԳԱՐԵԱՆ
