ՔԱԶԸՄ ԿԻՒՆՏՕՂԱՆ
Ասլըհան Օլկար Պոլսի, Ասլըհան Քիրեմիթճեան ալ Զմիւռնիոյ մէջ նոյն շաբթու մէջ մահացան: Մէկը քրիստոնեայ էր, միւսը` իսլամ: Թաղումներն ալ այդպէս եղաւ: Մէկը հայոց գերեզմանատունը թաղուեցաւ, միւսը` իսլամներու: Ես երկուքին ալ թաղումին ներկայ գտնուեցայ: Նախ 7 սեպտեմբերին Պոլսի Պաքըրգիւղի Ծնունդ Սուրբ Աստուածածնի եկեղեցւոյ մէջ Ասլըհան Օլկարը, ապա 11 սեպտեմբերին Զմիւռնիա, Կիւզելեալը թաղի Հաքիմ Էֆենտի մզկիթէն ալ Ասլըհան Քիրեմիթճեանը յուղարկաւորեցինք:
1937-38 Տէրսիմի կոտորածներուն իրենց արմատներէն պոկուելէ առաջ երկուքն ալ հայ ու քրիստոնեայ էին:
Այդ թուականներուն Ասլըհան Քիրեմիթճեան հինգ կամ վեց, Ասլըհան Օլկար ալ եօթը տարեկան էին: Ողջ մնացած էին, բայց չեմ կրնար «փրկուած» էին ըսել: Կոտորածի ամբողջ տառապանքը ամբողջ կեանքի մը տեւողութեամբ ապրեցան: Աքսորուեցան Թուրքիոյ տարբեր քաղաքները: Ասլըհան Քիրեմիթճեան Գոնիայի մէջ թրքացուեցաւ եւ անունը Ֆաթմա կոչեցին: Հոգեզաւակ անուանումին տակ աղախին մըն էր: 13 տարեկանին պարտադրաբար իսլամացուեցաւ եւ ամուսնացուցին 35 տարեկան իսլամ մարդու մը հետ:
Ասլըհան Օլկար Տէրսիմի ջարդերուն կորսնցուց իր ազգականները: Եօթը տարեկան էր, երբ ընտանիքէն վերապրողներու հետ բռնեց տարագրութեան ճամբան: Ընտանիքը դիմադրեց հայ ինքնութիւնը պահելու համար: 12 տարեկանին իսլամի մը հետ ամուսնացուելու վտանգը կանխելու համար ամուսնացուցին իր հօրը տարիքով հայու մը հետ: 12 զաւակ ունեցաւ, որոնցմէ վեցը ապրեցան: Դաժան կեանք մը ապրեցաւ: Վիշտերը իրարու հետ բաղդատելը սխալ է թէեւ, բայց ան բաղդատմամբ իր անուանացանկին` աւելի բախտաւոր է: Վերջապէս ապրած է իր հաւատքով ու մշակոյթով եւ այդպէս ալ պատրաստած` զաւակները:
Վերջին ճամբորդութեան զաւակները զինք յուղարկաւորեցին հայկական ծէսով ու աւանդութիւնով:
Մինչ Ասլըհան Քիրեմիթճեան անարմատ էր եւ անտէր: Շատ աւելի ծանր էր այս: Աղջիկը` Զէյնեպը, կ՛արտասուէր հեռախօսին միւս կողմը: «Քազը՛մ պէյ, մայրս գնաց, ա՛լ չկայ, թեւ առաւ ու հեռացաւ մեզմէ»: Նոյն գիշեր ճամբայ ելայ դէպի Զմիւռնիա: Ննջեցեալի տան մէջ մահուան վիշտն ու թախիծը կը տիրէր: Ասլըհանի բացատրութիւնով «այդ լրագրող տղան» ըլլալով ծանօթացուցին զիս: Երախտիքով պատմեր է շուրջիններուն` «այդ լրագրող տղան եթէ չըլլար, ես ուրկէ՞ կը գտնէի հարազատներս»: Միշտ կ՛աղօթէ եղեր ինծի համար:
Տան մէջ արմատախիլ ըլլալու, անտէրութեան ծանր մթնոլորտը կար: Կամ ալ ինծի այդպէս կը թուէր:
Ասլըհան Քիրեմիթճեան կենդանի վկան էր Տէրսիմի հայերուն 1937-38 ցեղասպանութեան օրերուն ինչպէս արմատախիլ ըլլալնուն, ինչպէս թրքացուելուն եւ կրօնափոխ դառնալնուն:
Ան այժմ Ֆաթմա Եաւուզ անունով կը հանգչի Զմիւռնիա, Նարլըտերէի գերեզմանը:
Թաղման, երբ բոլորը աղօթք կը մրմնջէին, ես ներքուստ կ՛անիծէի այս վիշտին ու ամօթին հեղինակները:
Կը մխիթարուիմ, որ քահանայի թոռ Ասլըհանի պատմական արժէք ներկայացնող կենսագրութիւնը «Վանքին երեխաները» անուն վաւերագրական ժապաւէնին եւ «Քահանային թոռները» անուն գիրքին նիւթ պիտի դառնայ:
«Ակօս»
