Հարցազրոյց Հենրի Քիսինճըրի Հետ (Ա. Մաս )

Ստորեւ տրուած հարցազրոյցը լոյս տեսած է ամերիկեան «Տը Նէշընըլ Ինթրըսթ» պարբերականին մէջ:

Հենրի Քիսինճըր Միացեալ Նահանգներու նախագահի ազգային անվտանգութեան հարցերու  խորհրդականը եղած է 1969-1975, իսկ արտաքին գործոց նախարար` 1973-1977: Այնուհետեւ ան մնացած է Ուաշինկթընի արտաքին քաղաքականութեան մշակման գործընթացին մէջ ազդեցիկ անձնաւորութիւններէն մին, որուն խորհուրդը կը խնդրեն նախագահներ եւ արտաքին գործոց նախարարներ:

«Ռէալ Փոլիթիք»-ի ջատագով Քիսինճըր նաեւ պատուոյ նախագահն է «Տը Նէշընըլ Ինթրըսթ» պարբերականին, որ լոյս կ՛ընծայուի համանուն հիմնարկին կողմէ: Հիմնարկը նախապէս կը կոչուէր «Նիքսըն կեդրոն»:

Պարբերաթերթը, Նիքսընի եւ Քիսինճըրի նման, հանրապետականներուն կը յարի, բայց տասնամեակ մը առաջ անոր խմբագրական կազմը երկփեղկուեցաւ, եւ անկէ անջատուեցան նոր-պահպանողական բազէները` խմբագրութիւնը զիջելով «իրապաշտական»-ներուն, եւ հարցազրոյցը վարողը` Ճէյքըպ Հէյլպրան, անոր խմբագրապետն է. ան նոյնպէս «Ռէալ Փոլիթիք»-ի ջատագով է:

Ստորեւ տրուած հարցազրոյցին մէջ անձնական դիրքորոշումներու, ներքին (հանրապետական կուսակցութենէն ներս) պայքարներու, եւ պատմական դարձած հարցերու կողքին, Քիսինճըր հետաքրքրական տեսակէտներ կ՛արտայայտէ Ռուսիոյ, Ուքրանիոյ տագնապին, Չինաստանի, Գերմանիոյ, Եւրոպական Միութեան եւ այլ միջազգային քաղաքական հարցերու մասին:

Ա.

Ամփոփում.- Մեզ համար բոլորովին անհասկանալի է, որ Փութինը 60 միլիառ եւրօ է ծախսում ամառանոցային քաղաքը ձմեռային Ողիմպիականի մայրաքաղաք դարձնելու համար, որպէսզի փակման արարողութիւնից (որի ժամանակ Ռուսաստանը ներկայացաւ որպէս արեւմտեան քաղաքակրթութեան մաս) մէկ շաբաթ յետոյ ռազմական գործողութիւն սկսի:

«Տը Նէշընըլ Ինթրըսթ» ամսագրի խմբագիր Ճէյքըպ Հէյլպրան յուլիսի սկզբին Նիւ Եորքում զրուցել է Հենրի Քիսինճըրի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ինչո՞ւ է իրապաշտութիւնն այսօր ենթարկւում յարձակումների` որպէս անկարող մօտեցում արտաքին քաղաքականութեանը: Կամ, առնուազն, ոչ այնքան նշանակալի, ինչպէս 1970-ականներին էր, երբ ղեկին այնպիսի ականաւոր գործիչներ էին, ինչպիսիք են` Հանս Մորկենթաուն, Ճորճ Քենանը, Տին Աչեսոնը եւ դուք: Ի՞նչ է փոխուել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Չեմ կարծում, թէ իմ հայեացքներն այս հաշուով 1970-ականներից յետոյ շատ են փոխուել: Ես միշտ ազգային շահերի ընդլայնիչ մեկնաբանման կողմնակից եմ եղել, եւ իրապաշտութիւն` որպէս գաղափարապաշտութեան տարատեսակի դէմ փաստարկների մեծ մասը, իմ կարծիքով, յօրինուած է: Գոյութիւն ունի ուժը համաշխարհային քաղաքականութեան որոշիչ տարր համարող հետազօտողների խմբին գաղափարապաշտներին հակադրելու աւանդոյթ, որոնք հաւատում են, որ վճռական նշանակութիւն ունեն հասարակութեան արժէքները: Քենանը, Աչեսոնը կամ ձեր նշած միւս գործիչները նման պարզունակացուած մօտեցումների կողմնակից չէին: Տեսակէտը, որը պաշտպանում էին տարբեր հոսանքների իրապաշտները, այն էր, որ արտաքին քաղաքականութիւնը վերլուծելիս անհրաժեշտ է սկսել ստեղծուած իրավիճակի համար հրատապ տարրերի եւ գործօնների գնահատականից: Եւ միանգամայն ակնյայտ է, որ արժէքները նոյնպէս ներառւում են ընդհանուր պատկերի մէջ`  որպէս կարեւոր տարր: Իրականում վէճերն ընթանում են յարաբերական գերակայութիւնների եւ ճիշդ հաշուեկշռի առիթով:

Հ.-  Մեր նոր կենսագրութեան մէջ, որ գրել է Նայճըլ Ֆերկիւսոնը, ինձ ապշեցրել է մի մէջբերում 1964թ. ձեր օրագրից: Դուք մարգարէական ենթադրութիւն էք արել, թէ «Կոլտուոթըրի յաղթանակը (Պերի Կոլտուոթըրի առաջադրումը Միացեալ Նահանգների նախագահի թեկնածու) նոր երեւոյթ է ամերիկեան քաղաքականութիւնում, գաղափարական կուսակցութեան յաղթանակը եւրոպական իմաստով: Ոչ ոք չի կարող կանխատեսել, թէ ինչով կ՛աւարտուի այս ամէնը, որովհետեւ մինչեւ այժմ դեռ նախադէպեր չեն եղել»:

Պ.- Կուսակցական համագումարում այնպիսի մարդուն, ինչպիսին ես եմ, որը լաւ ծանօթ է «արեւելեան իսթեպլիշմենթի» (Հանրապետական կուսակցութեան ազատական թեւ) քաղաքականութեանը, ամէն բան հէնց այդպէս էլ պատկերանում էր: Հետագայում ես աւելի լաւ ճանաչեցի Կոլտուոթըրին եւ յարգանքով լցուեցի նրա հանդէպ` որպէս խորապէս կարգին մարդ, որը բարոյական համոզմունքներ ունի:

Հ.- Ամէն բան ճիշդ է, բայց ինձ աւելի շատ հետաքրքրեց 1964թ. ծագած գաղափարախօսական ուժի ձեր մեկնաբանութիւնը:

Պ.- Դա նոր գաղափարախօսական ուժ էր Հանրապետական կուսակցութիւնում: Մինչ այդ պահը գերիշխող արտաքին քաղաքական գիծը «արեւելեան իսթեպլիշմենթի» դիրքորոշումն էր` հիմնուած եւրոպական պատմութիւնից վերցուած տիպարների վրայ: Նոր արտաքին քաղաքական գիծն էութեամբ միսիոներական էր. դրա կողմնակիցներն ընդգծում էին Ամերիկայի առաքելութիւնը` ժողովրդավարութիւն սերմանել աշխարհում, եթէ պահանջուի` ռազմական ուժի օգնութեամբ: Եւ նրանք անհանդուրժողութիւն էին ցուցաբերում ցանկացած ընդդիմութեան հանդէպ: Դա ծայրայեղ աջերի եւ ձախերի բնորոշ առանձնայատկութիւնը դարձաւ, որոնք պարբերաբար փոխում էին կողմերը:

Հ.-  Թէ՛ առաջինները, թէ՛ միւսները կատաղի քննադատում էին Նիքսընի վարչակազմը:

Պ.- Այո՛:

Հ.- Յիշում եմ` դուք ձեր յուշերում գրել էք, որ ձեզ ամէնից շատ զարմացրել էին յարձակումներն աջերի կողմից:

Պ.- Ես բնաւ պատրաստ չէի դրան:

Հ.- Նրանք ձեզ մեղադրում էին Խորհրդային Միութեանը հանդարտեցնելու փորձերի մէջ:

Պ.- Որոշ մարդիկ, ինչպիսին է Նորման Փոտհորեցը, որոնց հետ մենք այսօր լաւ բարեկամներ ենք, փոխնիփոխ քննադատում էին ինձ մէկ ձախ, մէկ աջ դիրքերից:

Հ.-  Ես մոռացել էի, որ նա ի վիճակի էր նման բան անել: Թէեւ, ի վերջոյ, լարուածութեան թուլացումը առանցքային դեր կատարեց Խորհրդային Միութեան տապալման գործում, այդպէս չէ՞:

Պ.- Դա իմ տեսակէտն է: Մենք լիցքաթափումը համարում էինք Խորհրդային Միութեան հետ հակամարտութիւն վարելու ռազմավարութիւն:

Հ.- Ես ապշած եմ, որ այդ դիրքորոշումն աւելի մեծ ուշադրութիւն չի գրաւում. Եւրոպայում ընդունուած է կարծել, որ լիցքաթափումն անհրաժեշտ էր Արեւելեան Եւրոպային եւ Խորհրդային Միութեանը «փափկացնելու», ինչպէս նաեւ Բ. Համաշխարհային պատերազմի յիշողութիւնները յաղթահարելու համար, այն դէպքում, երբ Միացեալ Նահանգներում գերակշռում էր յաղթանակապաշտական գաղափարախօսութիւնը:

Պ.- Այո՛, դուք այն կարծիքին էք, թէ Ռէյկընն է սկսել այդ գործընթացը չարի կայսրութեան մասին իր ելոյթով, որն, իմ կարծիքով, արտասանուեց այն պահին, երբ Խորհրդային Միութիւնն արդէն պարտութեան ճանապարհին էր: Մենք ներգրաւուել էինք երկարատեւ պայքարի մէջ եւ պատրաստում էինք բազմաթիւ, միմեանց հետ հակամարտող վերլուծական հաշուետուութիւններ: Ես այն ժամանակ կոշտ գծի կողմնակից էի, բայց նաեւ ընդգծում էի այդ դիմակայութեան դիւանագիտական եւ հոգեբանական չափումները: Մեզ պէտք էր այնպէս վարել սառը պատերազմը, որպէսզի չյայտնուենք մեկուսացման մէջ, եւ այնպիսի դիրքորոշում բռնել, որի դէպքում մենք լաւագոյն հիմքը կ՛ունենայինք անխուսափելի հակամարտութիւնները վարելու համար: Վերջապէս, մենք յատուկ պարտաւորութիւն ստանձնեցինք` գտնել հիւլէական հակամարտութիւնից խուսափելու միջոց, քանի որ դա սպառնում էր ամբողջ մարդկային քաղաքակրթութեանը: Մենք ջանում էինք զբաղեցնել այնպիսի դիրքորոշում, որպէսզի պատրաստ լինէինք անհրաժեշտութեան դէպքում ուժ կիրառել, բայց որպէսզի միշտ կարելի լինէր ապացուցել, որ մեզ ստիպել են դիմել այդ ծայրայեղ միջոցին: Նոր-պահպանողականները բացարձակապետական հայեացքների կողմնակիցներ էին: Ռէյկընը հմտօրէն օգտագործեց իրեն յատկացուած ժամանակը` ցուցադրելով արտասովոր մարտավարական հմտութիւններ. թէեւ վստահ չեմ, թէ նրա բոլոր գործողութիւնները նախապէս մտածուած էին: Բայց արդիւնքը տպաւորիչ էր: Ես կարծում եմ, որ լիցքաթափման շրջանն անփոխարինելի նախերգանք էր:

Հ.- Միւս հիմնարար ձեռքբերումը, հաւանաբար, տնտեսութիւնը բացելն էր Չինաստանի համար: Ձեզ այսօր այդպէս չի՞ թւում:

Պ.-  Խորհրդայինների դերի նուազեցումը Մերձաւոր Արեւելքում: Դա շատ կարեւոր էր:

Հ.- Շատ ճիշդ է, ինչպէս եւ Իսրայէլի փրկութիւնը 1973թ. պատերազմում` սպառազինութիւնների ճիշդ ժամանակին մատակարարմամբ:

Պ.- Այս երկու ձեռքբերումները փոխկապուած էին:

Հ.- Արդեօք ձեզ չի՞ թւում, որ արդի Չինաստանը Վիլհելմի դարաշրջանի Գերմանիայի համանմանն է: Մահուանից ոչ շատ առաջ Ռիչըրտ Նիքսընն ասել էր Ուիլիըմ Սեֆայրին, որ հարկաւոր է սկսել աշխուժ փոխգործակցութիւն Չինաստանի հետ: Բայց արդեօ՞ք մենք դրանով «Ֆրանքընշթայն» չէինք ստեղծի:

Պ.-  Չի կարելի հաշուի չնստել մի երկրի հետ, որը տարածաշրջանում գերիշխող է եղել երեք հազարամեակ, անհնար կը լինէր նրան հաշուի չառնել: Միակ այլընտրանքը Չինաստանը մշտապէս ենթակայութեան տակ պահելն էր` Խորհրդային Միութեան հետ նախնական պայմանաւորուածութեամբ: Բայց այդ դէպքում Խորհրդային Միութիւնը, որն արդէն առաջաւոր հիւլէական տէրութիւն էր, կը դառնար գերիշխող երկիր Եւրասիայում`  Ամերիկայի թողտուութեամբ: Սակայն Չինաստանն իր բնոյթով հիմնական մարտահրաւէր է ամերիկեան ռազմավարութեան համար:

Հ.- Դուք կարծում էք` նրանք փորձում են հասնել աւելի չինակենտրոն աշխարհակարգի՞, թէ՞ նրանց կարելի է համարկել Ուեսթֆալեան տիպի պայմանագրերի համակարգում, ինչպէս գրել էք վերջերս հրատարակուած «Աշխարհակարգ» գրքում:

Պ.- Դա մարտահրաւէր է եւ առայժմ բաց հարց: Սա է մեր խնդիրը, որից առայժմ դժուար ենք գլուխ հանում, որովհետեւ չենք հասկանում նրանց պատմութիւնն ու մշակոյթը: Ինձ թւում է, որ նրանք աշխարհի հանդէպ գերազանցապէս չինակենտրոն հայեացքների կողմնակից են, բայց դա կարող է համաշխարհային հետեւանքներ ունենալ: Ահա թէ ինչո՛ւ Չինաստանի մարտահրաւէրն անհամեմատ աւելի նուրբ հարց է, քան հակամարտութիւնը Խորհրդային Միութեան հետ: Խորհրդային խնդիրը լուծւում էր հիմնականում ռազմավարական միջոցներով: Իսկ հիմա մեր առջեւ մշակութային երկսայրաբանութիւն է. կարո՞ղ են արդեօք երկու քաղաքակրթութիւններ, որոնք ցայսօր տարբեր մտածողութիւն, եւ փիլիսոփայութիւն ունեն, համատեղ մշակել նոր աշխարհակարգի բանաձեւը:

Հ.- Ինչպէ՞ս էք գնահատում Չինաստանի եւ Ռուսաստանի իրական մերձեցման հնարաւորութիւնները:

Պ.-  Կարծում եմ, որ դա հակասում է երկու երկրների էութեանը:

Հ.-  Որովհետեւ ռուսերը հաստատ կ՛ուզենային աւելի սերտ յարաբերութիւններ հաստատել Չինաստանի հետ:

Պ.- Մասամբ այն պատճառով, որ մենք նրանց այլ ընտրութիւն չենք թողել:

Հ.- Միացեալ Նահանգներ ինչպէ՞ս կարող են դուրս գալ ուքրանական փակուղուց. ոչ միայն Միացեալ Նահանգները, այլ նաեւ` Եւրոպան:

Պ.-  Միացեալ Նահանգների խնդիրն այն չէ, որ դուրս գայ ուքրանական փակուղուց, այլ այն, որ այդ ճգնաժամն այնպէս լուծի, որպէսզի դա նպաստի աշխարհակարգի ամրապնդմանը: Պէտք է ընդունել մի քանի բան: Ուքրանիայի եւ Ռուսաստանի միջեւ յարաբերութիւնները մշտապէս յատուկ տեղ են զբաղեցնելու ռուս մարդու ուղեղում: Դրանք երբեք չի կարելի սահմանափակել այդ երկու ինքնիշխան երկրների միջեւ յարաբերութիւնների աւանդական բանաձեւով, յամենայն դէպս` Ռուսաստանի տեսակէտից, եւ գուցէ` անգամ Ուքրանիայի: Ուստի, այն, ինչ տեղի է ունենում Ուքրանիայում, չի կարելի խցկել պարզ բանաձեւի մէջ եւ կիրառել այն նոյն սկզբունքները, որոնք «աշխատեցին» Արեւմտեան Եւրոպայում, որն այնքան էլ մօտ չէ Ստալինկրատին եւ Մոսկուային: Այս պարունակում է պէտք վերլուծել ճգնաժամի ակունքներն Ուքրանիայում: Մեզ համար բոլորովին անհասկանալի է, որ Փութինը 60 միլիառ եւրօ է ծախսում ամառանոցային քաղաքը ձմեռային Ողիմպիական մայրաքաղաք դարձնելու համար, որպէսզի փակման արարողութիւնից մէկ շաբաթ յետոյ (որի ժամանակ Ռուսաստանը ներկայացաւ որպէս արեւմտեան քաղաքակրթութեան մաս) ռազմական գործողութիւն սկսի:

Ուստի, պէտք է հարց տալ. ինչպէ՞ս կարող էր սա տեղի ունենալ: Ես Փութինին տեսել եմ 2013թ. նոյեմբերի վերջին: Նա բազմաթիւ սուր հարցեր բարձրացրեց` Ուքրանիան որպէս տնտեսական խնդիր ցուցակի վերջում դնելով, խնդիր, որը Ռուսաստանը կը լուծի քարիւղի մաքսատուրքերի եւ գնի օգնութեամբ: Առաջին սխալը Եւրամիութեան չկանխամտածուած, բայց սադրիչ պահուածքն էր, որը չէր հասկանում ստեղծուած որոշ պայմանների հետեւանքները: Ուքրանական ներքին քաղաքականութիւնը Եանուքովիչի համար անհնար դարձրեց Եւրոպական Միութեան պայմանների ընդունումը եւ վերընտրութիւնը, իսկ Ռուսաստանը չէր կարող այդ պայմանները դիտարկել որպէս զուտ տնտեսական: Եւ Ուքրանիայի նախագահը հրաժարուեց ընդունել Եւրոպական Միութեան  պայմանները: Եւրոպացիները խուճապի մատնուեցին, իսկ Փութինը սկսեց իրեն չափազանց ինքնավստահ պահել: Նա ստեղծուած փակուղային իրավիճակն ընկալեց որպէս հիանալի հնարաւորութիւն` անյապաղ իրականացնելու իր երկարաժամկէտ նպատակները: Եւ նա 15 միլիառ ամ. տոլար առաջարկեց, որպէսզի Ուքրանիային գրաւի դէպի իր Եւրասիական միութիւնը: Ամերիկան այդ նոյն ժամանակ իրեն կրաւորական էր պահում եւ կարեւոր քաղաքական բանավէճեր չէր սկսում Ռուսաստանի կամ Եւրոպական Միութեան հետ առ այն, թէ ինչ կարող է պատահել: Կողմերից իւրաքանչիւրը իւրովի տրամաբանուած էր գործում` յենուելով միւս կողմի մտադրութիւնների մասին ոչ ճիշդ պատկերացումների վրայ: Մինչդեռ Ուքրանիան մխրճւում էր Մայտանում ապստամբութեան մէջ, եւ դա` այն բանից յետոյ, երբ Փութինը 10 տարի էր ծախսել, որպէսզի հասնի Ռուսաստանի կարգավիճակի ճանաչմանը: Կասկածից վեր է, որ Մոսկուային այնպէս էր թւում, ասես Արեւմուտքը չարաշահում է այն, ինչն ընկալւում էր որպէս ռուսական յաղթանակ` Ուքրանիան ռուսական ծիրից դուրս մղելու համար: Այդ ժամանակ Փութինն սկսեց գործել ինչպէս ռուսական Նիքոլայ Ա. ցարը աւելի քան հարիւր տարի առաջ: Ես չեմ արդարացնում նրա մարտավարութիւնը, այլ միայն ցոյց եմ տալիս այդ տրամաբանութիւնը ընդհանուր պատկերի մէջ:

Թարգմ. «Նորավանք»