Հարցազրոյց ՀՅԴ Հայ Դատի Եւրոպայի Գրասենեակի Կապերու Պատասխանատու Պետօ Տեմիրճեանի Հետ

Հայոց ցեղասպանութեան դատապարտման բանաձեւերու օտար երկիրներու կողմէ քննարկումը մեզ անտարբեր չեն թողուր: Ամէն բանաձեւին ներքին քննարկումներու անվերջ շարք մը կը սկսի` ի՞նչ նպաստ պիտի բերէ այս բանաձեւը, այս երկիրի խօսքը կարեւո՞ր է, յետոյ ի՞նչ եւ այլն: Յաճախ կը խանդավառուինք: Գիտենք, որ իւրաքանչիւր քայլ, որքան ալ փոքր ըլլայ, անպայման յառաջացում է դէպի Հայ դատի լուծման երկար ճամբուն վրայ:

Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը յատկանշուեցաւ Ցեղասպանութեան ճանաչումի եւ Թուրքիան դատապարտող իրարու յաջորդող բանաձեւերով, նաեւ:

Ընդամէնը քանի մը նախադասութեամբ կազմուած բանաձեւ մըն է մեզի հասածը: Սակայն ատոր ետին երկա՜ր ու ծանր աշխատանք կայ: Ասիկա աշխատանքի ա՛յն տեսակն է, որուն մասին քիչ կը խօսուի, բայց ազգովին մեծ ակնկալութիւններով կը հետեւինք ընթացքին:

Վերջին քառորդ դարուն Հայաստանի եւ Արցախի անկախութեան ամրապնդումը ու Ազրպէյճանի հակահայկական գործունէութեան հակադարձելը դարձաւ Հայ դատի աշխատանքներուն կարեւոր մասնիկը:

Հայ դատի գրասենեակներու ցանց մը կը գործէ տարբեր երկիրներու մէջ: Այս գրասենեակներէն մէկուն աշխատանքներուն մօտէն ծանօթանալու նպատակով զրուցեցինք ՀՅԴ Հայ դատի Եւրոպայի գրասենեակի (Պրիւքսէլ) կապերու պատասխանատու Պետօ Տեմիրճեանի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Կրնա՞ք ներկայացնել Եւրոպայի Հայ դատի յանձնախումբը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Եւրոպայի Հայ դատի յանձնախումբը ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի կեդրոնական խորհուրդին մէկ մասը եւ տարածաշրջանային կեդրոնական գրասենեակներէն մէկն է: 1980-1990 թուականներուն Ֆրանսայի ընկերները եւրոպական կառոյցներուն հետ կ՛աշխատէին, որուն արդիւնքն է 1987-ի Եւրոխորհրդարանի Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւը: 1990-ականներու կէսերուն Ժընեւի մէջ հաստատուեցաւ Հայ դատի գրասենեակ մը: 2001-ին Եւրոպայի կեդրոնական գրասենեակը ժամանակաւորապէս գործեց Փարիզէն: Պրիւքսէլի գրասենեակի բացումը կատարուեցաւ 2002-ին: Նկատի առնելով Եւրոպական Միութեան կարեւորութիւնը համաշխարհային քաղաքական գործընթացներուն մէջ, Հայաստանի Հանրապետութեան դէպի Եւրոպա hակումները, նաեւ` հայկական սփիւռքի ներկայութիւնը, ՀՅԴ Բիւրոն անհրաժեշտ նկատեց զարկ տալ Պրիւքսէլի մէջ քաղաքական աշխատանքներուն, ուր կը գտնուին Եւրոպական Միութեան հաստատութիւնները եւ ՆԱԹՕ-ի կեդրոնատեղին: Պրիւքսէլը արեւմտեան աշխարհին մէջ քաղաքական կարեւորութեամբ կարելի է համեմատել Ուաշինկթընի հետ: Հոս կը գտնուին նաեւ մեծ թիւով ընկերութիւններ, հաղորդակցական եւ լրատուական հաստատութիւններ, լոպիինկով զբաղող կազմակերպութիւններ:

Գրասենեակը, Եւրոպական Միութեան հաստատութիւններուն կողքին, Եւրոպայի մէջ գտնուող միջազգային կազմակերպութիւններու մօտ նաեւ աշխատանք կը տանի, ինչպիսիք են Եւրոպայի խորհուրդը (Council of Europe) Սթրազպուրկի եւ ԵԱՀԿ-ն (OSCE) Վիեննայի մէջ:

Մեր աշխատանքի հիմնական առանցքը կը կազմեն Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը, Արցախի միջազգային ճանաչումը, Հայաստանի Հանրապետութեան պետականութեան հզօրացումը, Վրաստանի հայութեան իրաւունքներու պաշտպանութիւնը, Թուրքիոյ` Եւրոպական Միութիւն մուտքի գործընթացը, Ազրպէյճանի ռազմապաշտ, հակահայ քաղաքականութիւնը: Այս վերջին շրջանին նաեւ կը զբաղինք Սուրիոյ հայ գաղութին օժանդակութիւն ապահովելով, օգնութիւն հասցնելու ջանքերով, ինչպէս նաեւ` Իրաքի փոքրաթիւ հայ գաղութի տագնապով:

Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակը կը համադրէ եւ ընդհանուր ուղղութիւնները կու տայ յատկապէս Եւրոպայի Հայ դատի 13 յանձնախումբերու համաեւրոպական գործունէութեան: Եւրոպայի Հայ դատի յանձնախումբը եւ Պրիւքսէլի գրասենեակը եւրոպական շրջանակներու մէջ ծանօթ են European Armenian Federation for Justice and Democracy (EAFJD) անունով: Յանձնախումբին նախագահութիւնը ներկայիս կը վարէ Գասպար Կարապետեան:

Հ.- Մենք ընդամէնը ձեր գործին արդիւնքը կը տեսնենք: Կրնա՞ք քիչ մը տեղեկութիւն տալ եւրոպական եւ այլ շրջանակներու հետ աշխատանքի հանգրուաններու մասին:

Պ.- Մեր աշխատանքին մէկ կարեւոր մասը կը կազմէ Երոպական միութեան խորհրդարանը, ուր 751 երեսփոխաններ, ձախէն աջ 8 տարբեր քաղաքական խմբակցութիւններու ընդմէջէն` կը ներկայացնեն միութեան 503 միլիոն բնակչութիւնը: Ներկայիս Եւրոխորհրդարանին դիրքը եւ ազդեցութիւնը հզօրացած են` եւ աւելի ազդու դարձած: Եւրոպական միութիւնը կը բաղկանայ 28 երկիրներէ եւ կը գործէ պաշտօնական 24 լեզուներով: Մշակութային եւ լեզուական բնական տարբերութիւններէն զատ, գոյութիւն ունին նաեւ քաղաքական տարբերութիւններ, մօտեցումներ, պլոքներ, հասկացողութիւններ: Մեր գործն է Հայաստանի եւ հայութեան շահերուն համար բոլորը համաձայնեցնել մէկ հասարակաց կէտի շուրջ, որ բաւական ժամանակ, ճկունութիւն եւ ջանք կը խլէ. բանալի անձերը գտնել, համոզել, ճիշդ ձեւով հարցերը ներկայացնել ու դնել սեղանին վրայ:

Ընդհանուր առմամբ, Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակը կ՛աշխատի Եւրոմիութեան տարեկան զեկոյցներուն վրայ, ինչպիսիք են` Թուրքիոյ Եւրոմիութեան մուտքի, կամ տարածաշրջանի, Հարաւային Կովկասի, Սեւ ծովու, Եւրոպական Միութեան արեւելեան հարեւանութեան, սառած հակամարտութիւններու, եւ այլ զեկոյցները, նաեւ` Հայաստանի, Վրաստանի, Ազրպէյճանի զեկոյցները: Մաս կը կազմենք նաեւ խորհրդարանական պատուիրակութիւններու եւ տարածաշրջանային համագործակցութեանց աշխատանքներուն: Օրինակ` Եւրոնեսթը, որուն լիագումար նիստը այս տարի տեղի ունեցաւ Երեւանի մէջ եւ Հայաստանի դէպի Եւրոմիութիւն արեւելումին կողքին` Ցեղասպանութեան մասին բանաձեւ մըն ալ որդեգրեց: Կան նաեւ յատուկ, թեմաթիկ զեկոյցներ, ինչպիսիք են մարդկային իրաւանցը, որ այս տարի ներառեց Հայոց ցեղասպանութեան մասին պարբերութիւն մը, Միջին Արեւելքի հայ, եւ ընդհանրապէս քրիստոնեայ փոքրամասնութեանց իրենց հողերուն վրայ ապրելու իրաւունքը. կայ նաեւ ուժանիւթային, փախստականներու, փոքրամասնութեանց զեկոյցներ: Այս բոլորին վրայ կը փորձենք աշխատիլ եւ ճիշդ ձեւով ներկայացնել հարցերը, բարեփոխումներ առաջարկել, որոնք պիտի ներառուին նշեալ զեկոյցներուն մէջ:

Հ.- 100-րդ տարելիցին ճանաչումը բաւական թափ ստացաւ: Կը կարծէ՞ք, որ Վատիկանի յայտարարութիւնը ազդեցութիւն ունեցաւ Եւրոպական խորհրդարանի վերջին բանաձեւի ընդունման վրայ: Մտավախութիւնս այն է, որ 101-րդ տարին այդ թափը չպահէ: Ի՞նչ կ՛ըսէք:

Պ.- 100-րդ տարելիցը մեծ թափ ստացաւ, այո՛: Մամլոյ եւ ընդհանրապէս հասարակութեան կարծիքը արդարութեան, Ցեղասպանութեան դատապարտման կողմն էր, եւ 2015 թուականը Թուրքիոյ ժխտողականութեան, ուրացման թեզին համար դժուար տարի մը եղաւ: Հայկական կողմը Սերժ Թանքեանով, Ճորճ եւ Ամալ Քլունիներով, Վատիկանի պապով, Քիմ Քարտաշեանով եւ այլ նման ծանօթ եւ ոչ շատ ծանօթ անձերու միջոցով, միջազգային մամուլով, յաջողեցաւ հասարակական կարծիքը իր կողմը թեքել: Յանկարծ ամբողջ աշխարհը սկսաւ մեր մասին խօսիլ, Ցեղասպանութեան մասին խօսիլ ու դատապարտել Թուրքիան: Հարցը սակայն հոն է, որ եթէ հանրութիւնը եւ յատկապէս կարծիք կազմաւորող անձինք Հայոց ցեղասպանութեան ծանօթ են, կը դատապարտեն` ինչո՞ւ 100 տարի սպասել: 101-րդ տարելիցին շեմին պէտք է այս ուժականութիւնը պահել համայն հայութեամբ եւ մէկ քայլ անդին երթալով` ձեւաւորել հատուցումներու շուրջ հասարակական կարծիք: Կարեւոր կէտ մըն է նաեւ Երեւանի մէջ որդեգրուած համահայկական հռչակագիրը, որ լաւ մեկնակէտ մըն է համահայկական մեր պահանջները յառաջ տանելու համար:

Իսկ ինչ կը վերաբերի Եւրոխորհրդարանի բանաձեւին եւ թէ` Վատիկանի պապի յայտարարութիւնը իր ազդեցութիւնն ունեցա՞ւ. Ո՛չ, չունեցաւ, որովհետեւ արդէն նախապէս Ցեղասպանութեան բանաձեւը օրակարգի վրայ դրուած էր եւ նախնական տարբերակը պատրաստ էր: Մենք նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներէն արդէն նախնական հանդիպումներու սկսած էինք: Պապի յայտարարութիւնը տեղի ունեցաւ ապրիլ 12-ին, իսկ Եւրոխորհրդարանը բանաձեւին քուէարկեց ապրիլ 15-ին: Եւրոխորհրդարանէն ներս, սակայն, զրոյցին ընթացքին, երեսփոխանները բուռն ձեւով դատապարտեցին Էրտողանը` պապին դէմ ուղղած իր խօսքերուն համար: Պապի յայտարարութիւնը եւ Եւրոխորհրդարանի բանաձեւը միասնաբար` իրենց հսկայական ազդեցութիւնն ունեցան հետագային որդեգրուած բանաձեւերուն համար, կամ` Գերմանիոյ պարագային, նախագահ Եոախիմ Կաուքի յայտարարութեան մէջ եւ խորհրդարանէն ներս եղած զրոյցին ընթացքին: Խորհրդարաններու որդեգրած բանաձեւերու ամէնէն կարեւորը կարելի է համարել Աւստրիոյ խորհրդարանին բանաձեւը, ուր նաեւ նշուած է այն օրերու Աւստրիօ-հունգարական կայսրութեան համապատասխանատուութիւնը: Որդեգրուած բոլոր բանաձեւերուն մէջ յատկանշական է, որ կոչ կ՛ուղղուի Թուրքիոյ` ճանչնալու Հայոց ցեղասպանութեան իրականութիւնը, առերեսուելու իր անցեալին հետ եւ հաշտութեան դուռ բանալու հայութեան հետ:

Կարեւոր է նաեւ նշել, որ այս տարի, 2005 թուականէն ասդին առաջին անգամ ըլլալով, Եւրոխորհրդարանի Թուրքիոյ տարեկան զեկոյցին մէջ տեղ գտաւ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման եւ դատապարտման հարցը: 2015 թուականը Թուրքիոյ համար դժուար տարի մը եղաւ եւ կը շարունակէ ըլլալ:

Հ.- Ձեր աշխատանքին մէջ կը գործակցիք նաեւ Հայաստանի ներկայացուցչութեան հետ: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք այս գործակցութիւնը:

Պ.- Այո՛, բնականաբար կը համագործակցինք Հայաստանի ներկայացուցչութեան հետ: Պրիւքսէլը այն հազուագիւտ քաղաքներէն է, ուր երկու հայ դեսպաններ ունինք. դեսպան Թաթուլ Մարգարեան, որ Պելճիքայի թագաւորութեան եւ Լիւքսամպուրկի դքսութեան Հայաստանի դեսպան ըլլալու կողքին նաեւ Եւրոմիութեան մօտ Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչն է, եւ դեսպան Արմէն Ետիկարեան` ՆԱԹՕ-ի մօտ Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչ: Երկուքին հետ ալ մօտէն կ՛աշխատինք, սակայն Եւրոմիութեան ներկայացուցչութեան հետ մեր կապերը աւելի անմիջական են. յաճախակի հանդիպումներ կ՛ունենանք, համադրելու ու կազմակերպելու համար պէտք եղած աշխատանքները:

Բաւական սերտ համագործակցութիւն ունինք նաեւ Հայաստանի խորհրդարանական պատուիրակութեանց հետ, որոնք յաճախակի այցերով Պրիւքսէլ կու գան: Յատկապէս կը համագործակցինք Հայաստանի Ազգային ժողովի արտաքին յարաբերութեանց մշտական յանձնաժողովին հետ, Եւրոպական Միութեան, եւրոպական համարկման եւ Եւրոպայի խորհուրդի պատուիրակութեանց հետ, Եւրոնեսթի պատուիրակութեան հետ. ինչպէս նաեւ, ըստ անհրաժեշտութեան եւ օրակարգի, զանազան այլ պատուիրակութեանց հետ: Անշուշտ հոս պէտք է նշել, որ նման մակարդակի համագործակցութիւն կայ նաեւ Արցախի հետ: Միայն համագործակցութեամբ եւ միասնաբար լարելով մեր ուժերը կրնանք նման աշխատանք տանիլ ու հասնիլ յաջողութեանց:

Հ.- Գաղտնիք չէ, որ Թուրքիոյ հետ բաղդատելով` դուք չափազանց սահմանափակ մարդուժով առաջ կը տանիք այս աշխատանքը: Ի՞նչ կ՛ուզէք ըսել այդ մասին: Ձեր համակիրներէն եւ մեր ժողովուրդէն ի՞նչ կ՛ակնկալէք: Դուք պայքարի առաջին գիծերէն մէկուն վրայ էք եւ, բնականաբար, անյաջողութիւններու ալ կը հանդիպիք: Ինչպէ՞ս զանոնք կը թօթափէք:

Պ.- Միայն Թուրքիոյ չէ, նաեւ` Ազրպէյճանի: Ազրպէյճանի խաւիարային դիւանագիտութեան, քարիւղի եկամուտին դէմ է նաեւ մեր պայքարը, ամէ՛ն օր: Չափազանցութիւն չ՛ըլլար ըսելը, թէ Թուրքիա ձեւով մը իր «Հայկական հարց»-ը  Ազրպէյճանին յանձնած է եւ Պաքուն մեծ ուրախութեամբ հակահայ արշաւը յառաջ կը տանի, շատ յաճախ` ծիծաղելի ըլլալով, նոյնիսկ այդ քաղաքականութիւնը իր դէմ դառնալով: Մենք կարելի եղածին չափ, տիւ ու գիշեր, լծուած ենք մեր արդար դատին եւ պահանջներու հետապնդման: Գիտենք, որ օր մը պիտի լուծուի Հայկական հարցը, Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը անշրջելի ընթացքի մէջ է, համոզուած ենք, որ Արցախը երբե՛ք Ազրպէյճանի լուծին տակ պիտի չըլլայ նորէն: Այս բոլորը մեզի ուժ կու տան` շարունակելու մեր գործունէութիւնը: Անյաջողութիւններ, բնականաբար, կ՛ունենանք. չկան աշխատանքներ, որոնք միայն յաջողութիւններով կը պսակուին, սակայն մեծ պատկերին նայելով յառաջ կ’երթանք` ճիշդ եւ անհրաժեշտ գնահատականը տալէ ետք, չկրկնելու համար սխալը կամ անյաջողութիւնը:

Մենք ալ, հայկական շատ մը այլ գրասենեակներու, կազմակերպութիւններու նման, նուիրատուութիւններով է, որ կը բանինք: Հայրենակիցներ կան, որոնք կը հաւատան մեր գործունէութեան, որոնց նիւթական օժանդակութեան շնորհիւ այս գրասենեակը կը պահուի: 2013 թուականի հոկտեմբերին, Պրիւքսէլի մէջ Եւրոպահայութեան երրորդ համագումարի բացման ընթացքին, հանրութեան առջեւ երախտագիտութեան յուշատախտակներ յանձնեցինք մեր նուիրատուներուն` խրախուսելով անոնց հաւատքը մեր աշխատանքներուն հանդէպ:

Մաս կը կազմենք նաեւ Եւրոմիութեան ծրագիրներու, որոնք կը թոյլատրեն որոշ ժամանակի համար այցելու պաշտօնեայ ունենալ` այսպիսով համալրելով գրասենեակի աշխատակազմը:

Հ.- Յունիսի ընտրութիւններուն Թուրքիա էիք եւ խորհրդարանական ընտրութիւններու մասին ձեր տեսակէտները արդէն տարբեր առիթներով յայտնած էք: Ընդհանուր շրջագծի մէջ կրնա՞ք ըսել, թէ ի՞նչն էր ամէնէն ուշագրաւ երեւոյթը ձեզի համար: Եւ, ի՞նչ է ԺԺԿ-ի հետ գործակցութեան ենթահողը:

Պ.- Այս երկրորդ անգամն է, որ ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ դատի յանձնախումբը հրաւիրուած էր մասնակցելու Թուրքիոյ մէջ տեղի ունեցող ընտրութիւններու: Անցեալ տարի իբրեւ դիտորդ մասնակցած էինք տեղական ինքնակառավարման ընտրութիւններուն: Սակայն խորհրդարանական այս ընտրութիւններուն մեր ստացած հրաւէրը տարբեր էր այն առումով, որ ընտրութեան նախօրէին մենք կոչ-յայտարարութեամբ մը դիմած էինք յատկապէս Եւրոպայի մէջ բնակող թուրք քաղաքացիներուն` քուէարկելու Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութեան ԺԺԿ օգտին, եւ պաշտօնապէս մեր օժանդակութիւնը յայտնած էինք ԺԺԿ-ի ցանկերուն վրայ գտնուող հայ թեկնածուներուն: Ասոնց յաջորդեց պաշտօնական հրաւէրը, որ մենք բնականաբար ընդունեցինք եւ իբր դիտորդ մասնակցեցանք Թուրքիոյ խորհրդարանական պատմական այս ընտրութիւններուն: Մեր պատուիրակութիւնը բաղկացած էր Միջին արեւելքէն, Միացեալ Նահանգներէն եւ Եւրոպայէն հինգ անդամներէ:

Ուշագրաւը այն է, որ ներկայիս Թուրքիոյ հասարակութեան որոշ հատուած մը` յառաջադէմ, ձախակողմեան հակումներով, ազատական մօտեցումներով, լծուած է Թուրքիոյ ժողովրդավարականացման դժուար գործին, Թուրքիոյ մէջ բնակող բոլոր ազգութիւններուն համար, հաւասարապէս: Այս շարժման յառաջատարը ԺԺԿ-ն է, որ ամբողջովին նոր որակ եւ մտայնութիւն բերած է թուրք քաղաքականութեան մէջ: Մեր գործակցութեան ենթահողը առաջին հերթին փոխադարձ հասկացողութիւնն է. Հայեւքիւրտ քաղաքական մտքի զարգացումը եւ զիրար հասկնալու, ընդունելու հրամայականը Թուրքիոյ եւ, ինչո՞ւ չէ, տարածաշրջանէն ներս: Քեմալական Թուրքիոյ պատմութեան մէջ առաջին անգամն է, որ թրքական խորհրդարանէն ներս կուսակցութիւն մը բացայայտօրէն արտայայտուած է եւ կ՛արտայայտուի Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման կողմ: Շատ պարզ ձեւով հարցը դնելով` ներկայիս այս քաղաքական ուժականութիւնը իր դրական եւ ժխտական կողմերով, կարելի է համեմատել 1908 թուականի սահմանադրական բարեփոխումներու խանդավառութեամբ: Նաեւ առաջին անգամ ըլլալով 1950-ական թուականներէն ասդին` հայ երեսփոխաններ ընտրուած են խորհրդարանին մէջ, ինչպէս նաեւ առաջին հայ կինը` յանձինս Սելինա Տողան Էօզուզունի: Մենք հանդիպեցանք թէ՛ Սելինային (ընտրուած ՀԺԿ կուսակցութեան ցանկէն) եւ թէ՛ Կարօ Փայլանին (ընտրուած` ԺԺԿ-էն): Տեսնուեցանք նաեւ ԺԺԿ կուսակցութեան համանախագահներ Ֆիկեն Եուքսեքտաղի եւ Սելահաթին Տեմիրթաշի հետ:

Հանդիպումներ ունեցանք Պոլսոյ հայ համայնքի կազմակերպութիւններու եւ ներկայացուցիչներու հետ, Թուրքիոյ մարդկային իրաւանց կարգ մը կազմակերպութիւններու հետ, որոնք անկեղծօրէն լծուած են Թուրքիոյ ժողովրդավարականացման աշխատանքին: Նշեմ նաեւ, որ մեր բացայայտ ներկայութիւնը Թուրքիոյ մէջ ողջունեցին նաեւ հայկական որոշ շրջանակներ, որոնք կարեւոր նկատեցին յատկապէս դաշնակցական ոլորտի պատուիրակութեան մը ներկայութիւնը:

Հ.- Տարին չէ աւարտած. յառաջիկայի աշխատանքներու մասին երկու խօսք կրնա՞ք ըսել:

Պ.- Մինչեւ դեկտեմբեր տակաւին բաւական աշխատանք ունինք կատարելիք. Արցախի ամիսը` հոկտեմբերին, որուն ընթացքին Ղարաբաղի մասին զանազան ձեռնարկներ պիտի կազմակերպենք, ցոյց տալով, որ Արցախը միայն հակամարտութիւն, պատերազմ չէ. կը նախապատրաստենք խումբ մը երեսփոխաններու այցը Հայաստան եւ Արցախ: Ծրագրուած են նաեւ Հայոց ցեղասպանութեան հատուցումներու մասին խորհրդաժողով մը եւ Հայոց ցեղասպանութեան նիւթով ցուցականդէս մը` Եւրոխորհրդարանէն ներս: Կը ծրագրենք նաեւ շարք մը հրատարակութիւններ, որոնք նորութիւն պիտի ըլլան մեր աշխատանքներու ծիրէն ներս:

Հ.- Եւ վերջապէս, ի՞նչ է յաջորդ քայլը:

Պ.- Պահպանել մեր ունեցած յաջողութիւնը եւ կառուցել անոր վրայ: Անհրաժեշտ է  հզօրացնել  մեր հայրենիքը, պետականութիւնը, որ խթան պիտի հանդիսանայ մեր հաւաքական կեանքին` Հայաստանի, Արցախի եւ սփիւռքի մէջ, ա՛լ աւելի ամուր հիմքերով ներկայանալու արտաքին աշխարհին, հետապնդելու համար մեր արդար Դատը:

(Հեռակայ կարգով) հարցազրոյցը վարեց`
ՄԱՐԻ ՄԵՐՏԽԱՆԵԱՆ-ԵԱՐԱԼԵԱՆ