Ո՞Վ Լսած Է Քէսիրիկի Մասին

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ

Երբ ունեցայ Քէսիրիկի ընդհանուր միութեան ծրագիր-կանոնագիրը պարունակող պրակը (տպուած` Պոսթըն, 1925), ամէն բանէ առաջ հարց տուի ես ինծի` թէ ո՞ւր կրնար գտնուիլ այս բնակավայրը…

Վստահ էի քաղաք մը չէր Քէսիրիկը, որովհետեւ երբեք չէի լսած այս անունը:

– Կ՛երեւի թէ գիւղ մըն է,- մտածեցի, միւս կողմէ ալ զարմանալով, որ աննշան գիւղի մը փոքրաթիւ վերապրող գիւղացիները կրնան կազմած ըլլալ իրենց յատուկ հայրենակցական միութիւն մը:

Քարտէսներ բացի, քանի մը գիրքեր պրպտեցի ու… գտա՛յ Քէսիրիկը:

Խարբերդի գիւղերէն մէկն է եղեր: Ենթադրելի էր ասիկա, որովհետեւ բոլորս ալ գիտենք, որ Եղեռնէն առաջ իսկ մեծաթիւ խարբերդցիներ գաղթեցին Ամերիկա ու կորիզը կազմեցին այնտեղի գաղութին:

Քարտէսի վրայ, ԽԱՐԲԵՐԴ քաղաքի անմիջապէս մօտը կը գտնուի ՄԵԶՐԷՆ, որ նահանգին վարչական կեդրոնն էր` Մամուրեթ Իւլ Ազիզ անունով: Այդտեղ` Մեզրէի մէջ ծնած էր Վահան Թոթովենցը «Կեանքը հին հռովմէական ճանապարհի վրայ» ինքնակենսագրական վէպին տարաբախտ հեղինակը:

Մեզրէի շուրջ էին`

ՓԷՐՉԷՆՃ գիւղը, ուր ծնած էր մեր նշանաւոր գիւղագիր Համաստեղը,

ՀԻՒՍԵՆԻԿ գիւղը, ուր ծնած էր ամերիկահայ գրող Բենիամին Նուրիկեանը,

ԵՂԷԳԻ գիւղը, ուր ծնած էր Կիլիկիոյ Սահակ Բ. Խապայեան վշտակիր կաթողիկոսը:

Այս երեք գիւղերուն դրացի էր Քէսիրիկ գիւղը:

Արդեօք հոն ալ նշանաւոր դէմք մը չէ՞ր ծնած: Տեղեակ չեմ: Կ՛երեւի թէ պէտք է դիմել գրագէտ Վահէ Հայկի «Խարբերդ եւ անոր ոսկեղէն դաշտը» 1500 էջանի կոթողային յուշամատեանին (1959, Նիւ Եորք), ուր վստահաբար լայն տեղեկութիւններ հայթայթուած պիտի ըլլան Խարբերդի երբեմնի հայաբնակ գիւղերուն մասին: Միայն թէ տեղ մը կարդացի, որ Քէսիրիկ զարմանալի առատութեամբ բանջարեղէն կ՛արտադրէր դէպի շրջակայ բնակավայրերը: Մեզրէի, Խարբերդի եւ միւս գիւղերու շուկաներն ու հրապարակները լեցուած կ՛ըլլան եղեր Քէսիրիկէն հայթայթուող թարմ (ու աժան) բանջարեղէններով… Քէսիրիկի համով կաղամբը անմրցելի է եղեր:

Այս բոլորին մէջ հետաքրքրականը այն է, որ Քէսիրիկի հայերը չեն փափաքած մէկտեղուիլ Խարբերդի Հայրենակցական միութեան երդիքին տակ, այլ նախընտրած են անջատ գործել: Քանի՞ հոգիով, քանի՞ տարի, ծանօթ չէ մեզի:

Է՜հ, անցեալին ի՜նչ աղուոր գիւղեր ունեցեր ենք:

Հիմա՞:  Մեր գլուխը հանգիստ տեղ մը դնելու յարմար քաղաք մը անգամ չենք գտներ…: Վկայ` Հալէպը…