Ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք իսլամացած հայերուն մասին շատ լսած էի, բայց չէի հանդիպած անոնցմէ ոեւէ մէկուն: Չէի գիտեր, որ օր մը կրնամ հանդիպիլ, այն ալ` Հայաստանի մէջ:
Իպրահիմին ծանօթացայ Համահայկական 6-րդ խաղերու ժամանակ: Ընդհանուր ծանօթի միջոցով իմացայ, որ ծագումով հայ է, եւ որոշեցի անոր հանդիպիլ: Իպրահիմը յուզուեցաւ, երբ իմացաւ, որ կը փափաքիմ զրուցել հետը, մանաւանդ, որ Արցախէն եմ:
Իպրահիմ կ՛ապրի Մուշի մէջ, ամուսնացած է, ունի 3 զաւակ: Ան կը պատմէ, թէ քանի մը տարի առաջ գիտցած է, որ հայ է: «Մենք միշտ որպէս քիւրտ ապրած ենք, ծնողներս երբեք չեն ըսած, թէ մենք հայ ենք, կ՛երեւի վախը կամ մէկ այլ պատճառով լռած են»:
«Սակայն Մուշի մէջ ապրող տարիքոտ քիւրտերը շատ լաւ գիտեն, թէ Մուշի մէջ ով ինչ պատմութիւն, ինչ ծագում ունի: Անոնցմէ ալ շատ պատահական կերպով իմացայ, որ ծնողներս հայ են: Հարցուցի, ծնողներս չժխտեցին»,- կը պատմէ Իպրահիմը եւ կ՛աւելցնէ, թէ պարզած է, որ իր նախնիները Սասունէն գաղթած են Մուշ: Ցեղասպանութենէն փրկուելու համար` իսլամացած են, ապրած են քիւրտերու հետ` որպէս քիւրտ:
Իպրահիմ կը խօսի քրտերէն, գիտէ քանի մը հայերէն բառ, որ ինքնուրոյն սորված է: Անոր համար կը թարգմանէր ընկերը, որ Պոլիսէն է եւ հայերէն աւելի լաւ գիտէ:
«Մեծ հօրս անունը եղած է Սագօ Սարգսեան,- կ՛ըսէ Իպրահիմ,- ինծի համար ցնցող էր, երբ իմացայ ծագումիս մասին: Չէի կրնար հաւատալ: Որոշեցի` հայեր փնտռել, հայերէն սորվիլ»:
Իպրահիմը իմացաւ, որ Մուշի մէջ կը գործէ Տարօն-Մուշ հայկական միութիւնը, եւ միացաւ անոր: Միութիւնը կոչուած է համախմբելու տեղւոյն հայերը, պահպանելու անոնց հայեցիութիւնը, չգիտցողներուն հայերէն ու հայոց պատմութիւն ուսուցանելու: Իպրահիմ այնտեղ առաջին անգամ հայերէնին ծանօթացաւ եւ հիմա քանի մը բառ, քանի մը պարզ նախադասութիւն գիտէ:
Տարօն-Մուշ միութիւնը Համահայկական խաղերուն մասնակցած է ֆութպոլի խումբով, Իպրահիմն ալ խումբին մաս կը կազմէր: «Ճիշդ է` խումբը յաջողութիւն չունեցաւ, բայց ես ուրախ եմ, որ առաջին անգամ Հայաստան եկայ: Ես այցելեցի Գառնի ու Գեղարդ: Գեղարդը մեծ տպաւորութիւն գործեց վրաս, յուզումս անկարելի էր թաքցնել: Ատիկա մեր պատմութիւնն է, ատիկա նաեւ իմ ու իմ նմաններուն պատմութիւնն է, որուն մասին չէի գիտեր, ու նոր գտայ…»:
Իպրահիմ կը պատմէ, որ Մուշի մէջ կան իսլամացած, ծպտեալ բազմաթիւ հայեր, ու անոնցմէ շատերը կը ճանչնայ անձամբ: Շատերը նոր իմացած են իրենց հայկական ծագման մասին, որովհետեւ նախնիները թաքցուցած են իրենցմէ: «Քիւրտերու շրջապատին մէջ շատ դժուար է որպէս հայ մնալը»,- կ՛ըսէ ան:
Իպրահիմ երկու հօրեղբայր ունի. մեծ հօրեղբայրը 125 տարեկան է: «Երբ գիտցայ, որ հայ եմ, հարցուցի հօրեղբօրս, եւ ան պատմեց, որ ինք տեսած է Ցեղասպանութիւն, կը յիշէ` ինչպէս կ՛աւերէին, կը սպաննէին, կը թալանէին, կը խարազանէին. բան չէին խնայեր»,- կը պատմէ զրուցակիցս եւ կ՛աւելցնէ. «Երեւի նման հայեր հրաշքով փրկուած են, բայց զանոնք չենք մեղադրեր, զանոնք ստիպուած էին ծպտեալ ապրիլ»:
Իպրահիմ երկար չխօսեցաւ, հաւանաբար, կը յուզուի հայերէն չգիտնալուն պատճառով: Ան ըսաւ, որ այլեւս զինք ոչինչ կրնայ բաժնել Հայաստանէն` հաստատելով, որ յաջորդ անգամ կինն ու երեխաներն ալ պիտի բերէ…
«Ապառաժ»