ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
1999 թուականի օգոստոսին Համահայկական առաջին խաղերի կրակը Գառնիի հեթանոսական տաճարից փոխանցավազքերով հասցուեց Երեւանի Հրազդան մարզադաշտ, որտեղ ողիմպիական խաղերի ախոյեան, օղակների արքայ Ալբերտ Ազարեանը բոցավառեց խաղերի ջահը: Այսպէս, Համահայկական առաջին խաղերի սկիզբը դրուեց:
Մտայղացումը ծնուել էր աւելի վաղ` դեռ Խորհրդային Միութեան վերջին տարիներին, երբ Հայաստանի եւ սփիւռքի միջեւ կապն ընդլայնուել էր:
1990թ. հոկտեմբերին Երեւանում սփիւռքահայութեան հետ մշակութային կապի կոմիտէում կայացած խորհրդակցութիւնը որոշեց 1992թ. յուլիսի 15-30 Երեւանում անցկացնել Համահայկական Նաւասարդեան մարզական առաջին խաղերը չորս մարզաձեւերից` ֆութպոլ, պասքեթպոլ, փինկ-փոնկ, ճատրակ:
Մէկ ամիս անց Հայաստանի կառավարութիւնը, փոխվարչապետ Կտրիճ Սարդարեանի ստորագրութեամբ, իր համաձայնութիւնը տուեց, սակայն այդ խաղերը այդպէս էլ տեղի չունեցան, քանի որ Հայաստանն ու Արցախը ներքաշուեցին արիւնալի պատերազմի մէջ:
Արցախեան զինադադարից յետոյ Համահայկական խաղեր անցկացնելու մտայղացումը կրկին բերուեց օրակարգ:
1994-ին Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարութիւնում ստեղծուեց նախաձեռնող խումբ, իսկ 1997-ի ապրիլին տեղի ունեցած հայկական մարզական կազմակերպութիւնների համաժողովում համաձայնութիւն ձեռք բերուեց ստեղծել Համահայկական խաղերի համաշխարհային կոմիտէ, որի նախագահ ընտրուեց արտաքին գործերի նախարարութեան դիւանագէտներից Աշոտ Մելիք-Շահնազարեանը:
Հայաստանի կառավարութիւնը վարչապետ Վազգէն Սարգսեանի ստորագրութեամբ որոշում կայացրեց 1999թ. օգոստոսի 28-ից սեպտեմբերի 5-ը Երեւանում անցկացնել Համահայկական առաջին խաղերը:
Դրանց անցկացմանն աջակցելու նպատակով 1999թ. Միջազգային ողիմպիական կոմիտէն «Մարմնամարզը բոլորի համար» ծրագրի շրջանակներում Հայաստանի ազգային ողիմպիական կոմիտէին յատկացրեց ֆինանսական օժանդակութիւն, իսկ ՄՈԿ-ի նախագահ Խուան Անթոնիօ Սամարանչը ողջոյնի հեռագիր յղեց Հայաստանի նախագահին:
Համահայկական առաջին խաղերը տեղի ունեցան 1999-ի օգոստոսի 28-ից սեպտեմբերի 5-ը, Երեւան քաղաքում: Մասնակցում էին 23 երկրների 63 քաղաքների աւելի քան 1100 մարզիկ-մարզուհիներ: Խաղերի աշխարհագրութիւնը եւ մարզաձեւերի քանակը տարէցտարի ընդլայնուեցին: Համահայկական վեցերորդ խաղերին մասնակցում են աւելի քան 6000 մարզիկ-մարզուհիներ, ովքեր մրցում են 17 մարզաձեւերում:
Առաջին երեք խաղերը անց են կացուել երկու տարին մէկ, չորրորդ խաղերից դրանք անց են կացւում չորս տարին մէկ: 2014-ի փետրուարի 24-ից մարտի 2-ը առաջին անգամ տեղի ունեցան Համահայկական ձմեռային խաղեր Երեւան եւ Ծաղկաձոր քաղաքներում, որին մասնակցում էին 11 երկրների 22 քաղաքների շուրջ 400 մարզիկ-մարզուհիներ, ովքեր մրցում էին ձմեռային 4 մարզաձեւերում:
Համահայկական վեցերորդ խաղերը, որոնք կրում են «Միասնութիւն մարմնամարզով» կարգախօսը, սկսուել են օգոստոսի 2-ին եւ կը շարունակուեն մինչեւ 13-ը: Խաղերի պատմութեան մէջ առաջին անգամ Երեւանից բացի մրցումներն անց են կացւում` Ստեփանակերտում, Գիւմրիում, Վանաձորում, Աբովեանում, Արտաշատում: Սա, անկասկած, ուշացած, բայց արդար որոշում էր:
Վեցերորդ խաղերին առաջին անգամ մասնակցելու են Տիգրանակերտ եւ Տէրսիմ քաղաքների հայկական խմբերը` «ծպտեալ հայերը»: Նախորդ խաղերին մասնակցել են Պոլիս եւ Սասուն քաղաքների խմբերը:
Ի դէպ, աշխարհի եւ Հայաստանի բազմաթիւ քաղաքների շարքում Համահայկական վեցերորդ խաղերի ջահը վառուել է նաեւ Վանի Աղթամար կղզու Սուրբ Խաչ եկեղեցում:
Համահայկական խաղերը, անկասկած, յաջողուած նախագիծ է առաջին հերթին Հայաստան-սփիւռք համագործակցութեան տեսանկիւնից: Սակայն ժամանակն է, որ Համահայկական խաղերը վերածուեն նաեւ իրական մարզական միջոցառման` մասնակցութեամբ նաեւ բարձրակարգ հայ մարզիկների աշխարհի տարբեր երկրներից, Հայաստանից ու Արցախից:
Հասկանալի է, որ խմբային մարզաձեւերում դժուար է ապահովել արհեստավարժութիւն, քանի որ Հայաստանից դուրս արհեստավարժ խմբեր դիւրին չէ գտնել: Սակայն անհատական մրցաձեւերում հնարաւոր է ապահովել արհեստավարժութիւն, հաշուի առնելով, որ աշխարհի տարբեր երկրներում կան ծագումով բազմաթիւ բարձրակարգ եւ աշխարհահռչակ մարզիկներ:
