Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Մարդկային կեանքը բացարձակ արժէք է` հոս թէ այլուր, Փարիզ թէ Շանկհայ, Վան թէ Ուաշինկթըն, Սիս թէ Մեմֆիս, Քոսովօ թէ Շուշի:
Երբ մարդը կը դառնայ գայլ, ո՛ր երկինքին տակ ալ այդ ըլլայ, գայլը գայլ պէտք է կոչել:
Եուկոսլաւիոյ անհետացման պատերազմը աւարտած է, այդ միացեալ հանրապետութիւնը պատմութեան կը պատկանի, ծնունդ առած են նոր երկիրներ, Սերպիան, Պոսնիա-Հերցեկովինան, Մակեդոնիան, Խրուաթիան:
Արիւնալի կռիւներ տեղի ունեցած էին, անմարդկային արարքներ, որոնց մէկ մասը հռչակուեցան ցեղասպանութիւն, ինչպէս` Սրեպրենիցայի 8.000 զոհերը: Ամերիկայի նախկին նախագահ Պիլ Քլինթըն ներկայ եղած եւ խօսած է զոհերու յիշատակի կոթողի եւ դամբարանի բացման հանդիսութեան:
Ներկայ եղած է, օրինակելի քաջութեամբ, Սերպիոյ արտաքին գործոց նախարարը, ազգամիջեան քէն եւ ատելութիւն անդրանցելու եւ յարաբերութիւնները մարդկայնացնելու վերաբերում մը: Ինչպէս ըրած էր Ուիլլի Պրանտ, յանուն Գերմանիոյ, հրէական ցեղասպանութեան զոհերուն համար:
Ծիծեռնակաբերդի սպասուած գլխաւոր ուխտաւորը դեռ չէ եկած…
Սրեպրենիցայի զոհերու պարագան ներկայացուած է ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին: Այդ որպէս ցեղասպանութիւն ճանչնալու համար քուէարկութիւն տեղի ունեցած է, եղած են ձեռնպահներ, ի նպաստ քուէարկողներ: Որոշումը կրնար ընդունուիլ, եթէ Ռուսիա իր բացարձակ ոչի` վեթոյի իրաւունքը չգործածէր:
Ազգային, ցեղային, կրօնական, մշակութային ինքնուրոյնութեամբ հաւաքականութեան մը ջարդը ցեղասպանութիւն է: Նոյնիսկ եթէ այդ տեղի կ՛ունենայ քաղաքացիական պատերազմի անզսպելի վայրագութեան շրջագիծին մէջ: Մոլորակի ցամաքամասերու հեռու կամ մօտ անկիւնը:
Պատերազմներու թէժ պահերուն, հրամանատարական կեդրոններու համար, սպայակոյտի նախատեսման հաշիւներով, հինգ, տասը, քսան կամ յիսուն հազար հոգիներու մահը կը բացատրուի թիւերով եւ ոչ անուններով, ոչ կեանքերով: Անոնք պատերազմի զոհեր են, կ՛ըսուի նաեւ` հերոսներ: Բ. Աշխարհամարտի հռչակաւոր Նորմանտիի ցամաքահանման համար հրամանատարական կեդրոնները նախատեսած էին, որ առաջին ժամուն, երկրորդ ժամուն, օրուան աւարտին քանի զինուորներ պիտի զոհուէին: Ցաւալի էր, բայց ցեղասպանութիւն չէր:
Ցեղային, կրօնական, մշակութային կամ ազգային տարբերութեան պատճառով զտման ջարդերը կը բնորոշուին որպէս ցեղասպանութիւն:
Նաեւ այսօր, երբ կը քանդուի Տէր Զօրի Հայոց ցեղասպանութեան յիշողութեան կոթող-տաճարը: Ինչո՞ւ չեն արտորար այդ քանդումն ալ Ապահովութեան խորհուրդ տանելու:
Սրեպրենիցայի ցեղասպանական արարքը դատապարտելի է եւ անոր գլխաւոր ամբաստանեալը կը դատուի Լա Հէյի յատուկ ատեանին կողմէ:
Ապագան երաշխաւորելու կանխարգիլման միտում:
Ոճիրի եւ ցաւի պարագային ո՛չ առաջնահերթութիւն կայ, ո՛չ ալ ահաւորութիւն ցուցադրելու մրցակցութիւն: Պէտք չէ ըլլայ: Դժբախտաբար այդ տխրութիւնը կայ երբեմն: Ցեղասպանութիւնը յաւելեալ իրաւունք չի շնորհեր` ո՛չ երբ առաջին է կամ երկրորդ, ո՛չ երբ զոհերը 8.000 են, մէկուկէս միլիոն կամ վեց միլիոն: Ահաւորութիւնը չափանիշ չէ, այլ ոճրային միտումի գնահատումը` երեւակայութեան վրայ ազդելու համար:
Կը սարսափի՞ն քաղաքականցումէ եւ անոր հետեւանքներէն:
Այս հաստատումներէն ետք ես ինծի թոյլ կու տամ հարց տալու այն բոլոր երկիրներուն, որոնք կրնան այլապէս ճանչցած ըլլալ Հայոց ցեղասպանութիւնը, կամ ճանչցած չըլլալ, ինչպէս` Միացեալ Նահանգները, թէ ինչու՞ այդ հարցը օր մը չտարին Ապահովութեան խորհուրդին` զայն դատապարտել տալու համար:
Ինչո՞ւ Միացեալ Նահանգներու նախկին նախագահ մը, օրինակ` Պիլ Քլինթըն, ցարդ Ծիծեռնակաբերդ չէ գացած եւ հիմա կ՛երթայ Քոսովօ. ինչպէ՞ս կ՛ըլլայ, որ Միացեալ Նահանգներու իրերայաջորդ նախագահները հայերու պարագային տեւաբար թաքնուած են բառախաղերու ետին, ըսած են` եղեռն, չըսելու համար Ցեղասպանութիւն:
Երկու չափ երկու կշիռի շահախնդրուածութեան թարանթելլա…
Ճանաչումը կամ բառախաղը չեն բխիր համամարդկային բարոյականի մը հրամայականներէն, այլ` պարզ քաղաքական նեղլիկ շահերէ, որոնց մասին պէտք է խօսիլ` առանց ճապկումներու, առանց ազդուելու տեղական-տեղայնական մակերեսայնութիւններէ, բաժակաճառային մխիթարութիւններէ:
Ֆրանսան Ցեղասպանութեան ճանաչումը որպէս օրէնք ընդունած է: Ամերիկայի նախկին նախագահներէն Վուտրօ Ուիլսըն Հայաստանի իրաւունք սահմանները գծած է իրեն տրուած միջազգային իրաւասութեամբ: Պէտք չէ մոռնալ նաեւ, որ Ֆրանսան առանց մէկ փամփուշտ արձակելու հայկական Կիլիկիան յանձնած է Թուրքիոյ, յանցագործութիւն մը, որ աստանդական դարձուցած է ժողովուրդ մը:
Ինչո՞ւ մարդկային իրաւունք պաշտպանող ճառով եւ ցեղասպանութիւն մը օրինակելի նախաձեռնութեամբ Ապահովութեան խորհուրդ տանող պետութիւնները անցնող հարիւր տարիներու ընթացքին այդ յանդգնութիւնը եւ արդարամտութիւնը չունեցան եւ չունին այսօր նոյնը ընելու Հայոց ցեղասպանութեան համար:
Ինչո՞ւ կը մեղանչեն ընտրովի արդարութեան խաղաքարտերով սեղանի շուրջ նստելով:
Ո՞ր բարոյական եւ մարդկայնական հաւասարազօր արժեչափերով կ՛առաջնորդուին:
Ինչո՞ւ մենք, մեր կարգին, մեր նորաստեղծ բառով չենք բարձրաձայնէր այս խաղքութիւնը: Ինչո՞ւ մեզի հետ չեն բարձրաձայներ բոլոր անոնք, որոնք ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւ կը քուէարկեն:
Երբեմն ալ հարցումը մենք մեզի պէտք է ուղղենք. կ՛ուզե՞նք քնանալ բարոյական մխիթարութիւններու յանձնառութիւն չպահանջող օրօրոցայիններով…, տարին մէկ անգամ, երբ կը հասնի ֆեթիշ թուականը:
Ինչո՞ւ Հայոց ցեղասպանութիւնը, դար տեւած խօսքի աճպարարութիւններէ ետք, Ապահովութեան խորհուրդի օրակարգ չէ, եւ` ՄԱԿ-ի ընդհանուր ժողովի…
Եթէ ներկայացուի, շատ հետաքրքրական պիտի ըլլար գիտնալ, թէ այս անգամ ո՞վ պիտի օգտագործէ իր բացարձակ ոչի` վեթոյի իրաւունքը:
Շաւարշ Նարդունի շատ կը սիրէր ֆրանսերէն ասութիւնը. պէտք է կատուին կատու ըսել:
Որպէսզի, ինչպէս երբեմն գէթ մենք մեզի համար պէտք է կրկնենք, ծառը չծածկէ անտառը:
Կամ` փողոցի մը անկիւնը տեղադրուած խաչքարը իրաւունքի վերականգնում չհամարուի:
Կամ` Ծիծեռնակաբերդի անտառացող շրջապատին մէջ անունով մը մկրտուած ծառը հաշուեփակ չըլլայ:
Հարիւրամեակէն ետք պիտի շարունակուի՞ն մուրացածոյ մխիթարութիւններու առթած բան չնշանակող յուզումները` լուսանկարի մը ընկերակցութեամբ:
Խարխափումի վերջ տալու հեռանկարային յանդգնութեան լոյսին տակ պէտք է գնահատել Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան յարուցած պզտիկ-մեծ դատական նախաձեռնութիւնը:
12 յուլիս 2015
Պիքֆայա, Լիբանան
