Թուրքիոյ Մէջ Հայերու Հետքը Փնտռած Ատոմ Էկոյեանի Հարցազրոյցը` Պապերու Երկիր Նախապէս Չայցելելու Պատճառներուն Մասին

Քանատահայ նշանաւոր բեմադրիչ Ատոմ Էկոյեանն նախորդ շաբաթ առաջին անգամ ըլլալով այցելած է Թուրքիա, ուր հարցազրոյց տուած է «Ակօս» թերթին:

Ատոմ Էկոյեանը բազմիցս հրաւիրուած է Թուրքիա` մասնակցելու փառատօներու, սակայն չէ ուզած ընդառաջել` արդարացի պատճառներով, վախով ու անհանգստութեամբ պայմանաւորուած:

13 տարի առաջ անոր նկարահանած «Արարատ» ժապաւէնը Թուրքիոյ մէջ բացասաբար ընդունուած էր, եւ ցուցադրութիւնը չէին թոյլատրած:

Էկոյեանն այս անգամ գալու այլ պատճառ ունէր: Էրիկ Նազարեանի եւ Հրանդ Տինքի դստեր` Սերա Տինքի հարսանիքի կնքահայրը պիտի ըլլար:

Երկիր, ուր աքսորուած էին իր պապերը, որպէս տանտէր վերադարձաւ: Զարմացած էր, ուրախ, յուզուած:

Ստորեւ կը ներկայացնենք «Թերթ»-ին կողմէ թարգմանուած հարցազրոյցը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ինչո՞ւ աւելի վաղ Թուրքիա չեկաք:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Պոլսոյ շարժանկարի փառատօնին մասնակցելու շատ հրաւէրներ ստացայ: Նամակով խնդրեցի, որ ինձ Հայոց ցեղասպանութեան մասին ազատ խօսելու հնարաւորութիւն տան, սակայն դա երաշխաւորող նամակ այդպէս էլ չստացայ: Եթէ աւելի խորը նայենք` որպէս սփիւռքահայ Թուրքիա գալու հարցում դիմադրում էի: Մտածում էի, որ դեռ չլուծուած շատ հարցեր կան:

Հ.- Հեռուից եւ մօտիկից նայելու միջեւ ի՞նչ տարբերութիւն կայ:

Պ.- Մենք` սփիւռքում ապրողներս, մոռացել էինք, թէ թուրքերի հետ ինչպիսի յարաբերութիւններ ենք ունեցել: Պատմութիւնն այդ յարաբերութիւնները դեն է նետել: Այստեղ հասկացայ, որ յարաբերութիւնները զարգանում են, կենդանի երկխօսութեան առկայութիւնը զգացի:

Հ.- Այդքան կարճ ժամանակահատուածում Թուրքիայում տեղի ունեցած փոփոխութիւններն ինչպէ՞ս զգացիք:

Պ.- Մի քանի բան եղաւ:  «Հրանդ Տինք» հիմնադրամ, «Ակօս» այցելեցի: Տեսայ, որ գոյութիւն ունենք: Օտար լինելս չզգացի, եւ անմոռանալի մի զրոյց ունեցայ: Արսինէի հետ (կնոջ-Tert.am) ճաշարանում էինք: Կողքի սեղանին քիւրտ ուսանող եւ դասախօս էին նստած: Լսեցի, որ դասատուն «ցեղասպանութիւն» բառն է օգտագործում: Առաջին անգամ այդ բառը Թուրքիայում հայ չեղող մէկից լսեցի: Անմիջապէս շրջուեցի դէպի այդ սեղանն ու ասացի. «Ներեցէք, ձեզ չեմ ճանաչում, սակայն այս զրոյցին պէտք է մասնակցեմ»: Ինձ պատմեց, որ Տիգրանակերտից է եւ ինչպէս է իմացել Հայոց ցեղասպանութեան մասին: Հասկացայ, որ մինչեւ 1990-ականները քրտերն էլ Հայոց ցեղասպանութիւնը չէին ընդունում: Սփիւռքից նայելով` այսօրուայ գործընթացը դժուար է հասկանալ: Հրանդ Տինքի սպանութիւնից յետոյ հազարաւոր մարդիկ փողոց դուրս եկան: «Բոլորս Հրանդ ենք, բոլորս հայ ենք» ասացին: Մենք կարծեցինք, թէ դա «Ցեղասպանութեան ճանաչում» է նշանակում, սակայն իրականում «Հրանդ ենք» ասելով` խօսքի ազատութիւն էին ուզում:

Հ.- Թուրքիայում ձեզ հիասթափեցնող դէպքերի ականատես եղա՞ք:

Պ.- Օսմանեան լուսանկարների պատմութեան ցուցահանդէսին գնացի: Հայերի հետքը փնտռեցի: Միայն մի տեղ էին յիշատակւում` 1905-ին սուլթան Ապտիւլ Համիտ Բ.-ի դէմ մահափորձի ժամանակ: Այսինքն oսմանեան լուսանկարների պատմութեան մէջ հայերը դարձեալ որպէս «ահաբեկիչ» էին ներկայացւում:

Աւելի ուշ շարժանկարի թանգարան մտայ: Այնտեղ ժապաւէն նկարած առաջին թուրքի արձանը կար… ինչ տարօրինակ պատճառ է շնորհաւորելու համար: Նրանից առաջ հայերը, ոչ մուսուլմանները ժապաւէններ են նկարահանել, սակայն անգամ չեն յիշատակւում:

Նաեւ մի որմազդ կար. 1922 թուականին նկարահանուած ժապաւէնի պաստառ, որում դերասանների կէսը հայեր են: Գիտենք, որ 1915-ից յետոյ էլ հայերը մեծ դերակատարութիւն են ունեցել շարժանկարներու արտադրութեան մէջ:

7-7-2015