Մենք Կարող Ենք Ստեղծել Կայացած Ու Զարգացող Հայրենիք, Եթէ Ունենանք Հզօր Հայաստան Եւ Հզօր Սփիւռք. Ալեքօ Պեզիքեան

Հարզազրոյցը վարեց`  ԼԻԼԻԹ ԴԱՄԻՐԵԱՆԸ

Աշխարհասփիւռ հայութիւնը պոկուած մարգարտեայ ապարանջանի հմայքն ունի` այս ու այն կողմ ցրուած մարգարիտները փայլում են` առանձնայատուկ որակ ու հմայնք հաղորդելով շրջակայ միջավայրին:

Այդ մարգարիտներից իւրաքանչիւրն անուրանալի արժէք ու հարստութիւն է իր շրջակայքի համար, նրանցից իւրաքանչիւրի գոյութիւնն առանձին-առանձին` էական է ու բովանդակային, մինչդեռ միասնական` մէկ շղթայով նրանց փայլն ու հանճարը ոչ թէ շրջակայքը, այլ ամբողջ աշխարհն է զարդարում:

Տաղանդաւոր հայի կեանքն ու գործը պատիւ ու համբաւ է բերում իւրաքանչիւր երկրին, բայց նրանք հանճարեղ են միասին` իրենց հայրենիքում:

Հէնց այս փաստը քաջ գիտակցելով` 20-րդ դարասկզբին թուրքն իրականացրեց Հայոց ցեղասպանութիւնը` ոչ միայն հայկական պատմական տարածքները «թուրքացնելու», այլեւ «այդ տարածքներում» ապրող ու արարող հայի հանճարը արմատախիլ անելու, երկրի երեսից վերացնելու համար:

Մի մարգարտի պատմութիւն

Ալեքօ Պեզիքեանի հայրը` 6-ամեայ Արամը միակն էր ողջ ընտանիքից, որ փրկուեց Հայոց ցեղասպանութիւնից ու հասնելով մինչեւ Լիբանան` ամուսնացաւ իրեն բախտակից հայուհու հետ:

Արամի որդին հետագայում պիտի մեծանար ու դառնար Եւրոպայի յաջողակ պիզնեսմեններից մէկը` միեւնոյն ժամանակ գիտակցելով, որ ինքը հայազգի մարգարտէ շղթայի մի հատիկն է, որ իր ծինի ու տեսակի համար պարտք է այն փոքրիկ, նորաստեղծ Հայաստան հայրենիքին, որն անկախացաւ Մեծ եղեռնից 77 տարի անց միայն:

Ալեքօ եւ Անի Պեզիքեանները վերջերս Հայաստանում էին` կատարելու հերթական բարեգործական քայլը: Յունիսի 13-ին նրանք մասնակցեցին «Անի Պեզիքեան» անունը կրող երիտասարդական կենտրոնի բացմանը, որտեղ անվճար իրենց ուսանողական տարիները կ՛անցկացնեն Հայաստանի տարբեր մարզերից Երեւան ուսանելու եկած անապահով ընտանիքների կամ մանկատների աղջիկները:

Մենք պատիւ եւ հնարաւորութիւն ունեցանք զրուցել տէր եւ տիկին Պեզիքեանների հետ.

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարոն Պեզիքեան, ձեր եւ ձեր կնոջ` Անիի ծնողները փրկուել են Հայոց ցեղասպանութիւնից, պատմէք խնդրեմ ձեր ընտանիքների պատմութիւնը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Այո՛, ե՛ւ իմ, ե՛ւ կնոջս` Անիի ծնողները Արեւմտեան Հայաստանից էին. հայրս` Արամը եւ մայրս` Պերճուհին Ատանայից էին, կնոջս հայրը Զէյթունից էր, իսկ մայրը` Ուրֆայից:

Հայրս Հայոց ցեղասպանութեան տարիներին պատահած ծանր ընտանեկան վերյուշ է թողել մեզ: Հօրս եղբօրը` 17-ամեայ Ալեքսանդրին, թուրքերը գլխատել են իր եւ ծնողների աչքի առաջ, յետոյ վերացրել` ամբողջ ընտանիքը: Փրկուել է միայն 6-ամեայ Արամ հայրս, որ գաղթի ճամբան բռնած` քարաւանի հետ անապատներով հասել է Հալէպ ու մինչեւ 12-13 տարեկանը ապրել «Թռչնոց բոյն» որբանոցում: Յետոյ հայրս դերձակութիւն եւ ընթերցանութիւն է սովորել, ամուսնացել մօրս հետ ու  հիմնական բնակութիւն հաստատել Լիբանանում: Որոշ ժամանակ անց կարողացել է ընդլայնել գործունէութիւնը եւ կարի արտադրամաս է հիմնել:

Ընտանիքիս պատուհասած` հօրեղբօրս ողբերգական մահն էր պատճառը, որ հայրս ինձ անուանակոչեց  ոչ թէ իր հօր, այլ վաղամեռիկ եղբօր` Ալեքսանդրի անունով:

Մեր ընտանիքում ես չորրորդն էի` երեք քոյրերիցս յետոյ լոյս աշխարհ եկած` այնքան ցանկալի արու զաւակը, օճախի ծուխը:

Հ.- Աշխատանքով լեցուն ու պատասխանատու պատանեկութեան եւ երիտասարդութեան տարիներ էք ապրել` արդարացնելով մեծ վիշտ տեսած ձեր ծնողների յոյսերը: Մինչեւ ո՞ր թուականը մնացիք Լիբանանում:

Պ.- Մինչեւ 1975-1976 թուականները: Հիմնական կրթութիւն ստանալուց յետոյ ընդունուեցի բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն, ինչը սակայն անհանգստացրեց հօրս. ինչպէ՞ս պիտի շարունակէի ընտանեկան գործը եւ ինչպէ՞ս պիտի օգնէի իրեն պահել ընտանիքը: Այդ մտավախութիւնն ինձ ստիպեց ընդունուել աշխատանքի. աշխատում էի առաւօտեան ու գիշերը, իսկ ցերեկը` ուսանում, օրս տեւում էր նուազագոյնը 18 ժամ: Այդպէս յառաջացայ եւ մեր ընտանիքը կարողացաւ ընդլայնել գործը մինչեւ 1970թ., այդ տարին մահացաւ հայրս: Մայրս աւելի շուտ` 1968-ին էր մահացել` 54 տարեկան հասակում:

Ի դէպ, ուսանողական տարիներիս մասին խօսելիս չեմ կարող չյիշել մի արտայայտութիւն, որ յաճախ էր ընկնում ականջիս` «հայու կտոր մըն է»: Արաբներն այդպէս էին վերաբերւում իրենց լեզուին չտիրապետող այլազգիներին: Սակայն այդ արտայայտութիւնն ստիպեց ինձ, որ սովորեմ ու հաղորդակցուեմ արաբերէնով աւելի լաւ, քան իրենք` արաբները:

Ես դաշնակցական եմ եւ իմ գաղափարական ուսուցիչը Սիմոն Վրացեանն է, իսկ հոգեւոր դաստիարակս երջանկայիշատակ Զարեհ Ա. Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսն էր, ում անունով էլ կոչեցի կրտսեր որդուս:

Կրթուելով եւ ամուսնանալով Անիի հետ Լիբանանում` մենք ունեցանք երկու զաւակ` Արամ եւ Զարեհ: Այնուհետ որոշեցինք տեղափոխուել Իտալիա եւ այնտեղ շարունակել հօրս գործը` աւելի մեծ ծաւալներով ու միգուցէ աւելի լաւ որակով` կազմակերպութեան անունը բոլոր ժամանակներում թողնելով նոյնը` «Արամ հաստատութիւն»:

Հ.- Պարո՛ն Պեզիքեան, դուք եւ տիկին Անին այսօր այնքան խանդավառ էք, ծրագրերով ու կեանքով լի, որ ձեզ պիտի ձգտեն նմանուել ու հասնել շատ երիտասարդներ: Որ՞ն է երիտասարդ մնալու ձեր գաղտնիքը եւ ի՞նչ էր ձեզ սպասւում Իտալիայում:

Պ.- Նախ ասեմ` կնոջս ճանաչում եմ աւելի քան 52 տարի եւ 47 տարի է ամուսնացած ենք: Կեանքում ամէն բանի հասել ենք միասին, ինչ որոշել ենք ու ստեղծել, միասին ենք արել:

Մեր երիտասարդ մնալու գաղտնիքը աշխատանքն է: Կարծում եմ` մարդ միշտ պէտք է ձգտի հասնել աւելիին, նպատակ դնի իր առջեւ ու ջանքեր չխնայի այդ նպատակին հասնելու համար: 36 տարի ապրեցինք ու աշխատեցինք Իտալիայում: Մեր որդիներին լաւագոյն կրթութիւն տալը առաջնահերթութիւն համարելով` որոշեցինք 13-ամեայ Արամին եւ 11-ամեայ Զարեհին ուղարկել Զուիցերիա` այնտեղի լաւագոյն գիշերօթիկ դպրոցներից մէկում ուսանելու: Եօթ տարի նրանք սովորեցին ու ապրեցին մեզանից հեռու Զուիցերիայում` դառնալով ինքնուրոյն եւ կայացած տղաներ:

Արամին եւ Զարեհին կրթութիւն տալու գործում կարեւորել ենք ոչ այնքան ըստ մասնագիտութեան աշխատանք գտնելը, որքան` կրթուելու ընթացքում ուղեղը մարզելու եւ աշխարհայեացքն ընդլայնելու հնարաւորութիւնը:

Սակայն կար մի հանգամանք, որ ամենակարեւորն էր որդիներիս դաստիարակութեան գործում. նրանք պիտի քաջ գիտակցէին, թէ ո՛վ է հայը, իրենց իւրաքանչիւր քայլով բարձր պիտի պահէին հայի պատիւն ու արժանապատուութիւնը, պիտի տիրապետէին մայրենի լեզուին:

Հայեցի դաստիարակութեան, փայլուն հայերէնով հաղորդակցուելու ամբողջ գործը կնոջս` Անիի ուսերին էր, եւ այսօր վստահ կարող եմ ասել, որ կնոջս շնորհիւ ոչ միայն Արամն ու Զարեհը, այլեւ մեր թոռնուհին` 9-ամեայ Անին, հրաշալի տիրապետում են հայերէնին:

Այս առիթով` մի ուրիշ հետաքրքիր դիտարկում եւս: Մենք համոզուած ենք, որ ազգային պատկանելութեան, օտար ափերում ազգային աւանդոյթներից չհեռանալու լաւագոյն հնարաւորութիւնն է հայկական խոհանոցը: Իմ կինը տանը մշտապէս պատրաստել է հայկական աւանդական ճաշեր: Պարզ բան ասեմ` երբ որդիներս ընկերներով գնում էին որեւէ ճաշարան, ռեստորան կամ սննդի արագ սպասարկման սրահներ, նրանցից ոմանք պատուիրում էին սփակեթթի, միւսները McDonald՛s, իսկ Արամն ու Զարեհը` քեպապ ու քիւֆթա: Նոյնիսկ պատուիրելու ընթացքում հարց էր ծագում` ի՞նչ ազգութեան ուտեստներ են եւ ի՞նչ համ ունեն:

Հայկական խոհանոցը տան մէջ եւ իւրաքանչիւր պատանու ճաշացանկում տարիների հետ ազգային ինքնութեան գիտակցութեան միջոց է դառնում:

Հ.- Երկար տարիներ Հայ դատի գրասենեակի աշխատանքներ էք իրականացել, իսկ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին թանգարանի էք վերածել Եղեռնից մազապուրծ հայ մանուկների երբեմնի որբանոցը:

Պ.- Իտալիայում մենք ապրեցինք 36 տարի, որից յետոյ ընտանեկան գործերի անհրաժեշտութիւնից դրդուած` տեղափոխուեցինք ու մինչ այժմ ապրում ենք Զուիցերիայում: Իտալիայում ապրելու ողջ ժամանակահատուածում եւ մինչ օրս ծառայել եմ Պրիւքսելում գտնուող Հայ դատի գրասենեակին: Երկար տարիներ է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան ներկայացուցիչն եմ Վատիկանում: Իտալիայում հիմնել եմ Հայ մարմնակրթական ընդհանուր միութեան մասնաճիւղը (ՀՄԸՄ), որտեղ հայոց լեզու եւ հայ ժողովրդի պատմութիւն են ուսումնասիրում հարիւրաւոր հայ մանուկներ: Զուիցերիայում նոյնպէս շարունակում եմ Հայ դատի գործը:

Մի բան, որ անպայման կ՛ուզէի շեշտել, ամէն տարի ապրիլ 24-ին մեր կազմակերպութիւնը յայտարարւում է ոչ աշխատանքային: Մեզ հետ համագործակցող եւրոպական տասնեակ ընկերութիւնների ու կազմակերպութիւնների հարիւրաւոր ներկայացուցիչներ առիթ են ունենում հետաքրքրուել դրդապատճառների մասին: Մենք ամէն տարի խօսում եւ բարձրացնում ենք 1915թ. Արեւմտեան Հայաստանում թուրքական իշխանութիւնների կողմից իրականացրած սոսկալի ոճիրի մասին: Եւրոպացի մեր գործընկերները հաշուի են նստում եւ յարգում յիշատակի ու ցաւի օրուայ շրջանակներում նախատեսուած մեր բոլոր արարողութիւնները:

Շուտով` յուլիսին, տեղի կ՛ունենայ Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան դարձած` հայ մանուկների երբեմնի որբանոցի վերաբացման հանդիսութիւնը: Ընտանեկան ուժերով մենք վերակառուցեցինք  հօրս մանկութեան տարիների կացարանը` «Թռչնոց բոյն» որբանոցը` դարձնելով այն Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան:

Հ.- Պարո՛ն Պեզիքեան, 1988-ի Սպիտակի երկրաշարժի տարիներին ձեր ներդրումն ու անմնացորդ նուիրումն էք բերել` օգնելով  ոտքի կանգնել հարիւրաւոր որբերի: Պատմէք մի փոքր այդ ժամանակների մասին:

Պ.- Այո՛, ցաւով պիտի արձանագրեմ, որ առաջին այցս հայրենիք եղել է 1989թ.` Սպիտակի աւերիչ երկրաշարժից անմիջապէս յետոյ: Մենք հիմնեցինք «Պերկամօ-Սպիտակ» համերաշխութեան հիմնադրամը, որը ոչ միայն երկրաշարժի առաջին տարիներին, այլ 18 տարի շարունակ օգնեց ոտքի կանգնել հարիւրաւոր հայ որբերի: 350 երեխայի 18 տարի շարունակ ապահովեցինք առաջին անհրաժեշտութեան ամէն ինչով` սնունդ, կացարան, բժշկական, կրթական ծախսեր: Մենք չցանկացանք որբերին թողնել մանկատներում, նրանց համար գտանք խնամակալ ընտանիքներ: Ամէն տարի սեպտեմբերին 15 օրով գալիս էինք Հայաստան, եւ մեզ հետ ծանրոցներ էինք բերում աղէտից տուժած երեխաների համար: Յաճախ հագուստն ու գրենական պիտոյքներն այնքան շատ էին լինում, որ բաժանում էինք Սպիտակի միւս բնակիչներին: Կ՛ուզեմ նշել, որ կապ ենք պահել մեր խնամատարութեան ներքոյ գտնուող բոլոր երեխաների հետ, հոգացել ենք նրանց դպրոցական, ըստ անհրաժեշտութեան` վիրահատական ծախսերը: Իսկ երբ հասաւ բուհեր ընդունուելու ժամանակը, մենք համաձայնութեան եկանք Հայաստանի կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան հետ եւ համատեղ ուժերով հոգացինք 42 գերազանցիկների վարձավճարները, ովքեր ընդունուեցին երեւանեան տարբեր բուհեր: Մեր սաներից շատերին տեղաւորեցինք աշխատանքի` սպասարկման ոլորտներում, որպէսզի ինչ-որ չափով հոգան իրենց կեցութեան ծախսերը եւ ի վերջոյ կայանան` որպէս ինքնուրոյն մարդիկ: Վճարել ենք մեր երեխաների` Երեւանում վարձակալած բնակարանների գումարները:

Վերջին տարիներին նրանցից ոմանք ամուսնացան, ու մենք էլ դարձանք նրանց կնքահայրն ու կնքամայրը: Հէնց այսօր մեզ պիտի հիւրընկալուեն երկու քոյրեր, որոնցից մէկը` Հերմինէն, փոքր տարիքում աչքերի հետ կապուած խնդիր ունէր եւ այստեղ ասում էին, թէ կը կուրանայ: Կինս, չհամակերպուելով այդ մտքին, երեխային իր հետ տարաւ Իտալիա: Երկու ամիս մեր տանը մնալով` աղջնակին տարանք լաւագոյն մասնագէտների մօտ, Հերմինէն վիրահատուեց, եւ այսօր հրաշալի տեսնում է: Այսօր արդէն նա յաջողութեամբ մեծացնում է իր փոքրիկին:

Հ.- Դժուար չի կռահել, թէ ինչո՛ւ որոշեցիք կառուցել «Անի Պեզիքեան» երիտասարդական կենտրոնը: Կարծում եմ, ձեր փորձից ելնելով` նպատակ էք ունեցել անապահով ընտանիքների երիտասարդների համար ստեղծել ուսումը շարունակելու  անհրաժեշտ պայմաններ:

Պ.- Ճիշդ էք, մեր 42 պատանիների ուսանող դառնալուց յետոյ աւելի լաւ պատկերացրինք այն խնդիրները, որոնց բախւում են մարզերում ապրող անապահով ընտանիքների կամ մանկատներում ապրող երեխաները: Նրանցից շատերի համար բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու` յաճախ անյաղթահարելի խոչընդոտ է դառնում մայրաքաղաքում կացարան գտնելու խնդիրը: Երկար փնտռտուքից յետոյ ի վերջոյ Թիֆլիսեան խճուղու վրայ ձեռք բերեցինք յարմար հողակտոր, որտեղ էլ կառուցեցինք 40 սենեակից բաղկացած կենտրոնը: Շնորհակալ ենք Հայաստանի սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանին, որ գնահատեց մեր գործը եւ իր ներկայութեամբ պատուեց կենտրոնի բացման արարողութիւնը:

Անարատ յղութեան հայ քոյրերի միաբանութեան եւ քոյր Արուսեակի վերահսկողութեան ներքոյ կենտրոնում կ՛ապրեն Հայաստանի տարբեր մարզերից երեւանեան բուհերում ուսանելու տեղափոխուած անապահով ընտանիքների երեխաները կամ որբերը: Կենտրոնը նախատեսուած է միայն աղջիկների համար եւ այստեղ բնակուող հայուհիները կարող են մնալ նաեւ ուսումն աւարտելուց յետոյ, աշխատել ու ապրել մինչեւ ամուսնանալը:

Հ.- Պարո՛ն Պեզիքեան, դուք եւ տիկին Անին, լինելով հեռատես, հոգ էք տարել, որ ձեր թոռնուհու մէջ ծնուի ու ապրի սէրը հայրենիքի հանդէպ: Այսօր Անին ձեզ հետ միասին կտրեց նորակառոյց երիտասարդական կենտրոնի կարմիր ժապաւէնը: Եւ չնայած Անիի մայրը հայուհի չէ, միեւնոյնն է` հազարաւոր մղոններ հեռաւորութեան վրայ աղջնակը մեծանում է կատարեալ հայի արժեհամակարգով:

Պ.- Երբ ես եւ կինս իմացանք, որ մեր առաջին թոռնիկը պիտի ծնուի, երկար ժամանակ մտածում էինք` ի՛նչ նուիրել նրան: Ի վերջոյ հասկացանք, որ Անիի նուէրը խորհրդանշական պիտի լինի: Մենք Եւրոպայի լաւագոյն վարպետներից մէկին պատուիրեցինք կտաւ, որի վերեւի հատուածում` խաչի ներքոյ, ամբողջութեամբ ոսկուց Հայաստանի քարտէզն է` իր լեռներով ու Արարատեան դաշտավայրով, մի քիչ ներքեւ Կիլիկիան է, աւելի վարը` Լիբանանը: Կտաւի ձախից` ներքեւի մասում, Իտալիան է պատկերուած` սրունքի տեսքով, իսկ աջ կողմում` մեր պատգամը`

Հայորդի, դուն որ կապրի՛ս հեռուն,
Մի՛ մոռնար քու անուշ մայր լեզուն,
Կառչած մնացիր միշտ արմատներուդ,
Յարգէ՛ ու սիրէ՛ յիշատակը նախահայրերուդ:

Կտաւը Անիի ննջասենեակում ծննդեան առաջին իսկ օրուանից զարդարում է մահճակալի դիմացի պատը` խօսելով նրա հետ ու ճշգրիտ ճանապարհով ուղղորդելով Անիին այս մեծ աշխարհում:

Ամբողջ նրա սենեակն է մի լուսաւոր եռագոյն` զարդարուած Հայաստանից տարած զանազան իրերով:

Անիին մենք պատմել ենք, որ  ինքը կրում է հայոց հինաւուրց մայրաքաղաքներից մէկի անունը, որն աւերել ու զաւթել են թուրքերը: Մենք նրան պատգամել ենք հեռաւոր Պերկամոյից հայեացքը մշտապէս ուղղել դէպի նախնիների երկիր` Մայր Հայաստան, դէպի Կիլիկիա ու Լիբանան եւ յիշել, որ իւրաքանչիւր հայի սրբագոյն պարտքն է սերունդներին նախնիներից ժառանգած ազգային արժէքների փոխանցումը:

Հ.- Շնորհակալ ենք, պարո՛ն Պեզիքեան, ձեր ողջ կեանքով ու գործունէութեամբ դուք լաւագոյն օրինակ էք մեր երիտասարդ սերնդի համար: Ին՞չ կը մաղթէք այն բոլոր հայորդիներին, ովքեր նոր են կեանք մտնում:

Պ.- Ես նոյնպէս շնորհակալ եմ Հայաստանի սփիւռքի նախարարութեանը եւ նախարար Հրանուշ Յակոբեանին` իմ կեանքն ու գործը գնահատելու համար: Անկեղծ ասած` չգիտէի, թէ պիտի արժանանամ նախարարութեան ոսկէ մետալին: Այդ պարգեւը ե՛ւ ոգեւորիչ է, ե՛ւ պարտաւորեցնող:

Բոլոր հայ ծնողներին խորհուրդ կը տամ առանց ափսոսանքի սերմեր ցանել, որովհետեւ այդ սերմերի պտուղները վաղն իրենց զաւակներն են քաղելու: Իսկ լաւագոյն սերմը գիտելիքն է, որ ցանկացած շրջահայեաց հայ ծնող պէտք է տայ իր զաւակին: Մեր 9-ամեայ թոռնուհին այսօր արդէն տիրապետում է 3 լեզուի:

Հայ երիտասարդներին մաղթում եմ աշխատասիրութիւն եւ անկոտրում կամք` մեր հայրենիքի բարգաւաճման ու զարգացման դժուարին ճանապարհը պատուով կերտելու համար: Մենք կարող ենք ստեղծել կայացած ու զարգացող հայրենիք, եթէ ունենանք հզօր սփիւռք եւ հզօր Հայաստան: