Հարցազրոյցը վարեց` ԷԼՕ ՀԵՐԿԵԼԵԱՆ
Անցնող դարու կէսերուն մտայղացքային արուեստը իրեն հետ բերաւ բազմաթիւ նորութիւններ, նոր արտայայտչաձեւեր, որոնք մեծ մասամբ կը պարունակէին նաեւ մարդասիրական պատգամ մը: Անոնք երբեմն օգտագործեցին նաեւ կրակը իբրեւ արտայայտչամիջոց, սակայն անոնցմէ ոեւէ մէկը կրակը չորդեգրեց իբրեւ ստեղծագործական լեզու: Այդ մէկը ի կատար ածեց Ժան Պօղոսեանը, որ կրակի միջոցով կրցաւ ի յայտ բերել կերպարուեստի նոր տեսակ մը, ուր «գեղանկարչութիւնն» ու «քանդակը» իրագործուած են կրակով: Իր վրձինն ու դուրը եղած է կապոյտ բոցահանը (blue torch): Եղեռնի հարիւրամեակի առիթով «Պէյրութ էքզիպիշըն սենթըր»-ի մէջ, Սոլիտէրի եւ Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի Լիբանանի Կեդրոնական մարմինին կազմակերպած ցուցահանդէսին առիթով Պէյրութ կատարած իր այցելութենէն օգտուելով` Ժան Պօղոսեանի հետ ունեցանք հետաքրքրական հարցազրոյց մը, զոր կու տանք ստորեւ:
«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք ձեր այրելու փիլիսոփայութեան մասին: Այրելու «մանիֆեստ»-ի մասին: Ինչպէ՞ս սկսաք ստեղծագործել այս միջոցով:
ԺԱՆ ՊՕՂՈՍԵԱՆ.- Ես ոսկերիչ մըն եմ: Վեց տարեկանէս մինչեւ տասներկու տարեկան հայրս ձեւաւորող մը վարձած էր ինծի համար, Վարդիվառը, որ կահոյքի ձեւաւորող վարպետ մըն էր: Երբ մեծցայ, սկսայ աշխատիլ ոսկերչական ձեւաւորման ուղղութեամբ: Արուեստը յետոյ միայն եկաւ: 37 տարեկանիս նկարակալ մը գնեցի ինը տարեկան տղուս համար, որ բնաւ չգործածեց: Արուեստի որեւէ կրթութիւն չեմ ստացած: 1975-ին, երբ Լիբանանը ձգեցի, անկէ ետք է, որ յայտնաբերեցի արուեստի աշխարհը:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս զարգացուցիք արուեստի մասին ձեր գիտելիքներն ու ունակութիւնները:
Ժ. Պ.- Տասնհինգ տարի յաճախեցի Պելճիքայի ակադեմիան: Ցերեկը կ՛աշխատէի ոսկերչութեան մէջ, գիշերը կը յաճախէի ակադեմիա: Փորձեցի ու ծանօթացայ արուեստի տարբեր տեսակներու` քանդակ, լուսանկարչութիւն, ձեւաւորում, գծագրութիւն եւ այլն: Բնաւ չդադրեցայ ակադեմիա յաճախելէ: 600 մեթր տարածութեամբ արուեստանոց մը ունիմ, որ անցեալին ծառայած է իբրեւ գոմ:
«Ա.».- Ինչո՞ւ կամ ինչպէ՞ս կրակը ընտրած էք իբրեւ արտայայտուելու միջոց:
Ժ. Պ.- Փնտռտուքներուս ընթացքին փորձած եմ կերպարուեստի բոլոր ծանօթ դպրոցները: Յետոյ անցած եմ ժամանակակից արուեստի: Ապա փորձարկած եմ վերացական արուեստը, ուր գտայ ազատութիւնս` ի տարբերութիւն ոսկերչական կարգապահութեան:
«Ա.».- Իսկ կրա՞կը…
Ժ. Պ.- Կրակի օգտագործումը սկսաւ փորձառական նպատակներով: Այրելու միջոցով ամէն ինչի կրնայի հասնիլ ու յայտնաբերել կտաւի ու ներկի փոխազդեցութիւնը` հակակշռելով պաստառի ու նկարի փոխներգործութիւնը:
«Ա.».- Կրնա՞ք քիչ մը աւելի մանրամասնել:
Ժ. Պ.- Ոսկերչութեան մէջ արդէն կ՛աշխատէի ու կը տիրապետէի կրակի լեզուին, կապոյտ բոցահանի (blue torch) օգտագործմամբ: Հետաքրքրական էր հետեւիլ հալելու գործընթացին, թէ ինչպիսի՛ զարգացումներ կրնային տեղի ունենալ` գոյներու փոփոխութիւն, ձեւի ու ծաւալի այլափոխում, պղպջակներու յառաջացում, կապոյտի երանգներէն մինչեւ… սեւ:
«Ա.».- Ինչպէս ոսկերչութեան, նոյնպէս ալ արուեստի մէջ կը կարծէ՞ք, որ դիւրութեանբ կարելի եղաւ նուաճել այրելու թեքնիքը:
Ժ. Պ.- Հինգ տարի պէտք եղաւ «մարզուելու» համար կրակի թեքնիքին մէջ, նկարելով ու ձեւաւորելով կրակի «վրձին»-ով: Որքան աւելի կը փորձարկէի կրակը` իբրեւ արտայայտման միջոց, այնքան աւելի կը յայտնաբերէի, թէ աւելիին կրնայի հասնիլ, բան մը, զոր բնաւ չէի փորձարկած:
«Ա.».- Արուեստի ո՞ր բնագաւառին մէջ դուք ձեզ կը դրսեւորէիք առաւելաբար:
Ժ. Պ.- Կրակի օգտագործումէն առաջ ես վերացական արտայայտչապաշտութեան հետեւորդ մըն էի: Այժմ որքան կը խորանամ այրելու թեքնիքին մէջ, կը զգամ, որ արուեստի տարբեր տեսակներ կրնամ իրագործել այրելու տարբեր մակարդակներով կամ աստիճաններով: Երբեմն միայն ծուխը կ՛օգտագործեմ: Նկարչութեան կողքին, կ՛աշխատիմ նաեւ քանդակի վրայ:
«Ա.».- Ինչպիսի՞ քանդակներ ունիք:
Ժ. Պ.- Առաւելաբար գիրքեր կ՛այրեմ ու կը վերածեմ զանոնք ապրող քանդակներու: Պէյրութի «Ֆենիսիա» պանդոկի նախասրահին մէջ ունիմ «փիւնիկեան» գիրքի քանդակ մը:
«Ա.».- Անցնելէ առաջ այլ թեմայի մը, որ կը փափաքինք արծարծել ձեզի հետ, ըսէք խնդրեմ, թէ արուեստը ի՞նչ կը բնորոշէ ձեզի համար:
Ժ. Պ.- Արուեստը եղած է իմ կեանքիս մէկ մասնիկը` 30 տարիներէ ի վեր: Արուեստը այն բնագաւառն է, ուր ես կը փափաքիմ գտնուիլ, ան ուժ կու տայ ինծի, մանաւանդ որ կրակով արուեստ կերտելը կը տարբերի արուեստի այլ տեսակներէ քանի մը պատճառներով. կրակը շատ արագ գործընթաց է, պէտք է իմանալ, ո՛ւր դադրեցնել այրելու արարողութիւնը, մէկ խօսքով` սխալիլը արտօնուած չէ:
«Ա.».- Ի՞նչպիսի միջոցներու կը դիմէք հակակշռելու կրակը` հասնելու համար ձեր նպատակին:
Ժ. Պ.- Կրակին զուգընթաց կ՛օգտագործեմ այլեւայլ նիւթեր ու միջոցներ. ջուրը, օրինակի համար, մաս կը կազմէ այրելու գործընթացին. ջուրի միջամտութիւնը անհրաժեշտ է մարելու կամ դանդաղեցնելու համար բոցը:
«Ա.».- Անցնելով երկրորդ թեմային` խօսինք «Պօղոսեան հիմնադրամ»-ի մասին ընդհանրապէս, եւ անոր ծաւալած գործունէութեան` մասնաւորաբար:
Ժ. Պ.- Մենք հասակ առած ենք ընտանիքի մը մէջ, որուն սկզբունքը եղած է իր ունեցածը կիսել ժողովուրդին հետ` մեծ տօներուն օգտակար դառնալով մարդոց:
«Ա.».- Պօղոսեան ընտանիքի արմատները ուրկէ՞ կու գան:
Ժ. Պ.- Իմ հօրենական պապս տեղահանուած է Մարտինէն եւ հասած` Հալէպ: Հայրս ծնած է Հալէպ եւ ընտանիքի հիմը դրած նոյն քաղաքին մէջ: Ես ծնած եմ հոն, բայց ապրած` Պէյրութ:
«Ա.».- Կրնա՞ք տեղեկացնել, թէ ի՛նչ նպատակներու եւ ո՞ր երկիրներու մէջ կը ծաւալի «Պօղոսեան հիմնադրամ»-ին գործունէութիւնը:
Ժ. Պ.- Մէկէ աւելի բնագաւառներ, բայց մեծամասամբ մեր յատկացումները ուղղուած են դէպի Հայաստան: 1988-ի երկրաշարժէն ետք Հայաստան գացինք եւ կազմեցինք մեր գործունէութեան յատակագիծը հաստատելով ամէնամեայ մրցանակներ կամ հովանաւորելով ծրագիրներ:
«Ա.».- Կրնա՞ք թուել քանի մը հատը:
Ժ. Պ.- Մենք կը տրամադրենք նախագահական մրցանակը: Կառուցած ենք նախագահական պալատի այգին: Ըմպելի ջուր հասցուցած ենք Թալին: Կը հոգանք Ջաւախքի Հայ քոյրերու դպրոցը: Մեր յաջորդ ծրագիրներէն է սիրահարներու այգիի բարեզարդումը: Ունինք այլ ձեւի ծրագիրներ եւս:
«Ա.».- Ինչպիսի՞:
Ժ. Պ.- Իրագործած ենք Ժընեւէն հայ այլ գործարարներու հետ միացեալ նախաձեռնութիւններ աւելի ընդարձակելու համար մեր յատկացումներու ծիրը:
«Ա.».- Աւելցնելիք այլ կէտեր ունի՞ք:
Ժ. Պ.- Հայաստանէն դուրս մենք մէկ ծրագիր կը հովանաւորենք Պէյրութի մէջ, Մեսրոպեան թեքնիք դպրոցն է, որ կ՛արդարացնէ իր գոյութիւնը թէ՛ նիւթապէս եւ թէ՛ գիտելիքներ ջամբելու առումով. ան նոյնիսկ կը հաւասարակշռէ Մեսրոպեան վարժարանի բացերը:
«Ա.».- Քանի մը խօսք ալ` «Վիլլա Էմփեն»-ի (Villa Empain) մասին:
Ժ. Պ.- «Վիլլա Էմփեն»-ը 1930-1934 «Արթ տէքօ»-ի ոճով, 3000 մեթր տարածութեան վրայ կառուցուած կոթողային բնակարան մըն է, զոր լքուած վիճակի մէջ «Պօղոսեան հիմնադրամ»-ը 2006 թուին կը գնէ: Իմ փափաքս էր արուեստներու եւ երկխօսութեան միջոցով Արեւելքի եւ Արեւմուտքի միջոցով կեդրոնի մը վերածել զայն:
«Ա.».- Ի՞նչ զարգացումներէ անցած է վիլլային բարեփոխումը:
Ժ. Պ.- Այցելեցի 150 թանգարաններ` գտնելու համար իմ փնտռած թանգարանս: Ներշնչուած էի մասնաւորաբար Նիւ Եորքի «Ֆրիք» թանգարանէն: Ուսումնասիրեցի եւ այցելեցի «Կիւլպէնկեան» հիմնադրամը եւս:
«Ա.».- Ե՞րբ սկսաք ձեր գործունէութեան:
Ժ. Պ.- 2012-էն սկսեալ «Պօղոսեան հիմնադրամ»-ը Պէյրութի մէջ մրցանակ յայտարարած է երեք տաղանդաւոր երիտասարդներու արուեստի տարբեր բնագաւառներու մէջ:
«Ա.».- Ի՞նչ պատգամ ունիք մեր ընթերցողներուն:
Ժ. Պ.- Մենք կը ձգտինք արուեստի ճամբով մտայնութեան փոփոխութեան: Մենք խաղաղ միջոցներով պէտք է ձգտինք առաջ անցնիլ` հասնելու համար Ցեղասպանութեան ճանաչման:
«Ա.».- Յաջողութիւն կը մաղթենք ձեզի այս իւրայատուկ արուեստի բնագաւառին մէջ:
Ժ. Պ.- Յաջողութիւն նաեւ ձեզի եւ «Ազդակ»-ի ողջ անձնակազմին:
