«Դաշնակցութիւնը Չի Կարող Իրեն Թոյլ Տալ Այնպիսի
Արկածախնդրական Մօտեցումներ, Որոնք Մեր
Պետականութիւնը Կարող Են Ցնցումների Տանել»
«Հորիզոն»-ի գլխաւոր խմբագիր Վահագն Գարագաշեան հարցազրոյց մը ունեցաւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Աղուան Վարդանեանին հետ: Ստորեւ` հարցազրոյցը.
ՎԱՀԱԳՆ ԳԱՐԱԳԱՇԵԱՆ.- Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի ապրիլ ամիսը անցաւ: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ 100-ամեակին վերաբերեալ թէ՛ քաղաքական եւ թէ՛ պաշտօնական նախաձեռնութիւնները:
ԱՂՈՒԱՆ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ.- Մէկ բան կ՛ուզեմ շեշտել: Սփիւռքը, բնականաբար, 70 տարի գրեթէ միայնակ է իրականացրել այս պայքարը եւ միջազգային ասպարէզում անընդհատ արծարծել է Հայոց ցեղասպանութեան հարցը, բայց անկախ Հայաստանի առկայութիւնից, պետութեան առկայութիւնից եւ պետութեան շուրջ համախմբուելու այս իրողութիւնից` նոր մակարդակի բարձրացրեց ճանաչման եւ փոխհատուցման պահանջը, որովհետեւ, տեսէք, մենք արդէն անցնում ենք յաջորդ փուլին, ճանաչումից այն կողմ` մեր պահանջներին: Իրականութիւնը այն է, որ մեր ժողովուրդը Ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք զրկուել է իր լիարժէք կենսագործութեան հնարաւորութիւններից, զրկուել է իր կենսական միջավայրից, եւ իբրեւ հայ ժողովուրդ` մենք բոլոր իրաւունքներն ունենք պահանջելու այդ կենսագործութեան լիարժէք հնարաւորութիւնները: Վերադարձը ինչ կը լինի, ինչ բովանդակութիւն կ՛ունենայ թղթածրարը, կարծում եմ, այդ հարցերի քննարկման եւ նաեւ միջազգային իրաւունքի մասնագէտների թղթածրար պատրաստելու ժամանակն է: Փառք Աստծոյ, որ քաղաքակիրթ աշխարհի մէջ սկսում են գերակշռել ոչ միայն աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական շահերից պայմանաւորուած որոշումներ, այլ նաեւ` քաղաքակրթական մակարդակ եւ հոգեւոր արժէքներ: Եթէ հոգեւոր ճշմարտութեան, քաղաքակրթութեան այդ արժէքները զոհաբերուեն աշխարհաքաղաքական, տնտեսական շահերին, ես վստահ եմ, որ նոյն այդ երկրներն իրենք ապագայում խնդիրներ են ունենալու այս առումով: Շատ կարեւոր է, որ Հայոց ցեղասպանութեան խնդիրը դառնում է ընդհանրապէս ցեղասպանութիւնները կանխարգիլելու առիթ: Այս եւ ամէնից կարեւորը, որ մեր ժողովուրդը գիտակցեց իր միակամութիւնը, եւ իր ակնկալիքները ապագայի նկատմամբ մեծացան:
Վ. Գ.- ՀՅԴ-ն սահմանադրական բարեփոխումներուն նկատմամբ ունի յստակ տեսակէտներ: Կրնա՞ք ներկայացնել այդ տեսակէտները:
Ա. Վ.- Նախ պիտի ասեմ, որ Հայաստանի մէջ, անկախ նրա ունեցած այսօրուայ դժուարութիւններից, կազմակերպական, ընտրութիւնների հետ կապուած խնդիրներից, Դաշնակցութիւնը որակապէս տարբերւում է այլ կուսակցութիւններից` իր միասնականութեամբ, իր քաղաքական քայլերի հետեւողականութեամբ եւ սկզբունքներով: Անկախ մեր Ազգային ժողովում ունեցած պատգամաւորների քանակից, քաղաքական որոշումների, պետական որոշումների վրայ մեր կշիռը բաւական մեծ է: Թող զարմանալի չթուայ, բայց վերջին տարիներին Դաշնակցութեան շա՜տ ու շատ մօտեցումներ դառնում են համընդհանուր մօտեցումներ, եւ դա միայն ուրախալի է: Նոյնը վերաբերւում է սահմանադրութեան խնդրին: Ի սկզբանէ նշենք, որ Դաշնակցութիւնը միշտ կողմնակից է եղել Հայաստանում խորհրդարանական համակարգի հաստատմանը: Ցաւօք, ժամանակին իշխանութիւնները այդ ճանապարհը չընտրեցին, սկզբում նախագահական էր, ապա` կիսանախագահական: Այսօր հնարաւորութիւն է ստեղծուել իսկապէս անցում կատարելու դէպի նոր համակարգ: Այն բարեփոխումների թղթածրարը, որ պատրաստել է սահմանադրութեան մասնագէտ իրաւաբանների աշխատանքային խումբը, կարող եմ ասել, որ 80-85 տոկոսով մեր պատկերացումներին համապատասխան է:
Որո՞նք են մեր հիմնական պահանջները. առաջին` բացառել իշխանութեան գերկեդրոնացումը, մէկ անձի շուրջ իշխանութեան գոյացումը եւ ապակենտրոնացնել իշխանութիւնը: Մենք հաւատում ենք նաեւ, որ հայ ժողովրդի բնոյթին համահունչ է ապակենտրոն կառավարումը եւ որոշումների հաւաքական ընդունումը, ինչպէս Դաշնակցութեան մէջ է: Ոչ թէ նախագահը ճշդի երկրի ճակատագիրը այս կամ այն հարցի շուրջ, այլ դա արուի քննարկումների, խորհրդարանական համակարգի ներքոյ:
Երկրորդը, խորհրդարանական համակարգի պարագային, ստեղծել այնպիսի մեքանիզմներ, որոնք ընդդիմութիւնն ու իշխանութիւնը գործածեն որպէս միասնական մէկ համակարգ: Այսօր ինչպէ՞ս է. եթէ քաղաքական որեւէ կուսակցութիւն ունի մեծամասնութիւն, ստանում է ամէն ինչ: Ընդդիմութիւնը, թէկուզ ունենայ 49 տոկոս քուէ, որեւէ բան չի ունենում եւ չի ազդում քաղաքական հոլովոյթների վրայ: Խորհրդարանական համակարգի պարագային, մենք առաջարկում ենք այս միասնական համակարգը, որտեղ տուեալ պահի իշխանութիւնը միշտ պիտի վերահսկուի ընդդիմութեան կողմից: Սա պէտք լինի օրէնքով նախատեսուած, որպէսզի իրար հետ շփուելով, իրար վերահսկելով` նուազեցնեն այն արատաւոր երեւոյթները, որոնք կան:
Երրորդ հիմնական պահանջը վերաբերում է ընտրական համակարգի արմատական փոփոխութիւններին, որպէսզի նուազեցուի իշխանութիւնների վերարտադրուելու հնարաւորութիւնը:
Ցաւօք, առ այսօր, 25 տարուայ անկախութիւնից ետք, դեռեւս ընտրութիւնների միջոցով իշխանափոխութիւն տեղի չի ունեցել: Սա ամենամեծ խոչընդոտն է, երբ հասարակութիւնը վստահ չէ, որ ընտրութիւնների ճամբով կարող է իշխանութիւն փոխել, եւ դա դուռ է բացում տարբեր ծայրայեղական մօտեցումների: Այս համակարգի որդեգրումը մենք կարծում ենք, որ շատ աւելի ժողովրդավարական կը լինի եւ վստահութիւն կը ներշնչի ընտրութիւնների հանդէպ:
Յաջորդը, մեր պատկերացումով, պէտք է խորհրդարանական համակարգում միայն մէկ մանտաթ լինի: Խորհրդարանը միայն պիտի ընտրուի ժողովրդի կողմից, իսկ նախագահը պիտի լինի արարողակարգային պաշտօն, եւ նրա ընտրութիւնը պիտի լինի խորհրդարանում, բայց` ոչ միայն խորհրդարանի կողմից, այլ` ընտրութիւնների մէկ հաւաքականութեան կողմից, որ կարող է լինել խորհրդարանի անդամների թուի կրկնապատիկը, եւ մենք կամենում ենք, որ նրա մէջ որոշակի դերակատարութիւն ունենայ սփիւռքը, որպէսզի մեր նախագահը ունենայ համահայկական ընտրուած բնոյթ: Սրանք են, մնացեալը մանրամասնութիւններ են, որոնք վերաբերում են սահմանադրութեան բոլոր բաժիններին:
Եւ պետական յանձնախումբը, որ մեր համոզմունքներին 80-85 տոկոսով համապատասխանող հայեցակարգ է ստեղծել, մենք նրա նկատմամբ էլ մեր առաջարկութիւնները ներկայացրել ենք` տասը կէտեր, որոնք ունեն 30 բացուած կէտեր, որոնք վերաբերում են բոլոր հարցերին:
Վ. Գ.- Անկախութենէն ի վեր անցած է երկու տասնամեակ, եւ կը շարունակուի արտագաղթը, որ մեր երկրի անվտանգութեան համար կը ներկայացնէ լուրջ սպառնալիք: Ո՞ր թերացումին պատճառով է, որ այս երեւոյթը ահագնացող երեւոյթ կը դառնայ:
Ա. Վ.- Երկու բան կայ: Իրօք, Հայաստանի անկախութեան ամբողջ ընթացքում միշտ արտագաղթ եղել է, եւ եթէ չեմ սխալւում, միայն 2005-2006 տարիներին վերադարձողների թիւը եղել է աւելի շատ, քան` մեկնողներինը: Երկու պատճառ կայ. մեր ժողովուրդը կարողացել է` պատմական եւ ճակատագրական իրադրութիւնների բերումով, լաւագոյնս իւրացուել նաեւ այլ երկիրներում: Մենք դարերի պատմութիւն ունենք: Հայ ժողովուրդը միշտ կարողացել է օտար երկրում պատուաւոր քաղաքացի լինել եւ զարգացնել ու պահպանել իր ինքնութիւնը մեծ մասամբ: Սա նպաստում է ինչ-որ մարդկանց, որոնք ասեն. «Տե՛ս, իմ եղբայրը այդտեղ աւելի լաւ վիճակի մէջ է» եւ այլն: Երկրորդ պատճառը մեր տնտեսական-ընկերային լուրջ դժուարութիւններն են, որոնք ունեն առարկայական ու անհատական գործօններ: Առարկայականը ի վերջոյ մեր շրջափակուած լինելն է, մեր տնտեսական հնարաւորութիւնները իրականացնելու առարկայական անհնարութիւններն են, պատերազմական իրավիճակն է, Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի շրջափակումն է, հաղորդակցութեան հնարաւորութիւնների նուազումն է եւ դրա հետեւանք` աշխատատեղիների, աշխատանքի հնարաւորութիւնների նուազումն է: Ի վերջոյ, եթէ մարդը ընտանիք ունի, ձգտում է այդ ընտանիքը քիչ թէ շատ բարեկեցութեամբ ապահովելու: Շատ էլ չես կարող մեղադրել, եթէ ինքը իր երկրում չունի աշխատելու հնարաւորութիւն:
Երրորդը` ամենավատը, ամենավտանգաւորը, ամենաանընդունելին, իշխանութիւնների քաղաքականութեան պատճառով, ապագայի նկատմամբ մարդկանց անվստահութիւնն է, իրենց զաւակների ապագան այդ երկրում չտեսնելը, ընկերային արդարութեան բացակայութիւնը, որովհետեւ ես համոզուած եմ, որ մարդիկ արտագաղթում են ոչ այնքան իրենց ընկերային պայմանների բերումով, այլ երբ տեսնում են, որ երկրում հաւասար հնարաւորութիւններ չկան, կայ սակաւապետների մեծ խմբաւորում, կայ իշխանութեան իւրացման եւ իշխանութիւնը դրամի վերածելու մոլուցք, եւ մարդիկ չեն ուզում այս պայմաններում տեսնել իրենց երեխաների ապագան:
Առաջին երկուսը թերեւս ինչ-որ տեղ բնական են, մեծ խնդիր չեն, բայց կարեւորը երրորդն է: Այնքան ժամանակ, երբ մենք չկարողանանք երկրում ստեղծել այնպիսի մթնոլորտ, ուր իսկապէս քաղաքացին տեսնի, որ ինքը պաշտպանուած է, որ ինքն ունի իրաւունքներ, որ ինքը կարող է միւսներին հաւասար գործել եւ արդիւնք ստանալ, այս հոլովոյթը կը շարունակուի: Բայց իսկապէս եկել է մի պահ, որ սա կարող է սպառնալ մեր ազգային անվտանգութեանը, մեր հաւաքական ուժի նուազմանը, եւ այստեղից է, որ երկրում պէտք են որակական, արմատական փոփոխութիւններ ե՛ւ ընկերային, ե՛ւ տնտեսական, ե՛ւ արդարութեան վերաբերող հարցերում: Այս է, որ Դաշնակցութիւնը փորձում է քաղաքական օրակարգի վրայ պահել եւ պահանջել իշխանութիւններից:
Վ. Գ.- Հայաստանեան մամուլին մէջ յաճախ կը հաղորդուի, որ Դաշնակցութիւնը կը պատրաստուի իշխանութեան միանալ: Այսօրուան հայաստանեան քաղաքական երանգապնակին մէջ ո՞ւր կը գտնուի Դաշնակցութիւնը:
Ա. Վ.- Տեսէ՛ք, Դաշնակցութիւնը 1990-ական թուականներին եղել է արմատական ընդդիմութեան մէջ եւ եղել է իշխանութեան մաս եւ այսօր նորից ընդդիմութիւն է: Բայց Դաշնակցութիւնը այն քաղաքական ուժն է, որ երբեք իրեն չի կարող թոյլ տալ յայտարարութիւններ եւ գործողութիւններ, որոնք ամբոխավարական են, որոնք ինչ-որ կարճ ժամկէտի համար վարկ ապահովելու համար են, որոնք չեն կարող արդիւնք տալ: Դաշնակցութիւնը չի կարող իրեն թոյլ տալ այնպիսի արկածախնդրական մօտեցումներ, որոնք մեր երկիրը, մեր պետականութիւնը կարող են ցնցումների տանել, կարող են ներքին բախումների տանել, որից կ՛օգտուի մեր հակառակորդը, եւ մենք ունենք լրջագոյն անվտանգութեան խնդիրներ, Արցախի խնդիր: Մեր այս լրջախոհ վերաբերումը, մեր այս «ոչ արմատական» ընդդիմադիր լինելը յաճախ մեր հակառակորդների եւ մեր մրցակիցների ուղղեւորդուող լրատուութիւններ են, որոնք այն տպաւորութիւնը ուզում են ստեղծել, որ տեսէք, Դաշնակցութիւնը աւելի հնազանդ է իշխանութիւններին հանդէպ եւ չի գնում ծայրայեղ քայլերի, ուրեմն համագործակցութեան խնդիր կայ: Երբ մենք հինգ-վեց տարի առաջ դուրս եկանք քոալիսիոնից, մէկ տարի չանցած, գրեթէ ամիս չեղաւ, որ մամուլը այսպիսի տեղեկութիւններ չհրապարակի:
Մենք միշտ մեր յայտարարութիւնները արել ենք բաց: Մեզ համար լինել ընդդիմութիւն թէ իշխանութիւն` ինքնանպատակ չէ: Այնտեղ էլ կարելի է լինել, այստեղ էլ: Բայց եթէ Դաշնակցութիւնը իշխանութեան մաս պիտի կազմի, պիտի այնպէս կազմի, որ դերակատար լինի, կարեւոր հարցերի վերաբերեալ որոշիչ ասելիք ունենայ, եւ իր քաղաքական ու ընկերային ծրագրերը իրագործուեն, այլապէս զուտ իբրեւ կցորդ, իբրեւ կողքից մասնակից, որը որեւէ ազդեցութիւն չունի, բացառուած է:
Դաշնակցութիւնը նման մասնակցութիւն չի ունենայ: Նոյնը ընդդիմադիր դաշտի պարագային, մենք պիտի կարողանանք մեր ինքնուրոյնութիւնը, մեր անկախութիւնը պահել եւ դարձեալ լինել որոշիչ դերակատարութիւն ունեցող:
Այսօր որոշ հարցերում, այո՛, կայ որոշակի գործակցութիւն եւ տեսակէտների մերձեցում հանրապետութեան նախագահի հետ: Չասեմ իշխանութեան հետ, որ մէկ կուսակցութիւն է, սակայն շատ բազմաշերտ հասկացողութիւն է, որտեղ կան ամենատարբեր դերակատարներ, ամենատարբեր մտածողութեան տէր անձինք եւ առողջ մտածող ազգային անձնաւորութիւններ: Որոշ հարցերի մէջ համագործակցութիւնը արդիւնաւորւում է, ինչպէս, օրինակ, ի վերջոյ իրենք եւս համոզուեցին, որ հայ-թրքական յարաբերութիւնների այս մեքանիզմը, որ սկսել էին, ձախողուեց, եւ այդպէս էլ մենք զգուշացնում էինք, եւ նահանջեցին ինչ-որ չափով: Սահմանադրութեան հարցով նրանք մօտենում են մեր տեսակէտներին: Ընտրական համակարգերի վերաբերեալ եւս կան քննարկումներ: Կարծես նրանք ցանկանում են ընտրել այնպիսի ձեւաչափ, որի հանդէպ հանրութեան մօտ վստահելիութիւնը մեծանայ: Մեր իշխանութեան հետ այսօր քննարկած հարցերը այս առանցքային հիմնարար հարցերն են: Եթէ այս հարցերում մենք կ՛ունենանք մերձեցում, միասնական տեսլական` երկիրը զարգացնելու, առաջ տանելու, բացառուած չէ շատ աւելի սերտ համագործակցութիւն: Եթէ մենք այդ առանցքային հարցերում տարբեր ուղղութեամբ գնանք, բնական է, որ մենք չենք մտնի մի տեղ, որտեղ մեր պատկերացումները, մեր գաղափարները, մեր ծրագրերը տեղ չունեն: Ա՛յս է այսօրուայ քննարկումների բնոյթը:
