ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի ձեռնարկները նշանաւորուեցան աննախադէպ, իսկ երբեմն ալ` անսպասելի զարգացումներով:
Նման առիթ մը հանդիսացաւ հանրայայտ եւ վիճայարոյց Ռապպի Շմուլի Պոթիչի («Համաշխարհային արժէքներ» ցանցի հիմնադիր) եւ Արեւելեան Ամերիկայի Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի յանձնաժողովին կողմէ «Նիւ Եորք Թայմզ» թերթի ապրիլ 18-ի թիւին մէջ զետեղուած ամբողջ էջ մը զբաղեցնող վճարովի յայտարարութիւնը, որ խստօրէն կը քննադատէր նախագահ Օպաման Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ իր նախընտրական խոստումը չկատարելուն համար:
Լաւատեղեակ աղբիւր մը «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթին յայտնեց, որ թերթին յայտարարութիւնը նեղացուցած է Սպիտակ տան որոշ պաշտօնեաներ: Անոր տեղադրումը համընկաւ Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի համաամերիկեան յանձնաժողովի ջանքերուն հետ` համոզելու վարչակազմի դժկամ պաշտօնեաները մասնակցելու մայիս 7-9 Ուաշինկթընի մէջ կայանալիք ոգեկոչման ձեռնարկներուն:
Այդուհանդերձ, փոխնախագահ Պայտըն եւ ՄԱԿ-ի մէջ Միացեալ Նահանգներու դեսպան Սամանթա Փաուըր մասնակցեցան Ուաշինկթընի Ազգային տաճարին մէջ մայիս 7-ին կայացած միջկրօնական աղօթքի արարողութեան, սակայն անոնք ելոյթ չունեցան եւ անոնց ներկայութիւնը չյայտարարուեցաւ: Զարմանալիօրէն երկու պաշտօնեաներն ալ կը կրէին Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակի պաշտօնական խորհրդանիշ «Անմոռուկ» կրծքանշանը: Արարողութեան ներկայ էին նաեւ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան, Գարեգին Բ. կաթողիկոս եւ Արամ Ա. կաթողիկոս:
Վճարովի յօդուածին մէջ պատկերուած էր երեխայ մը ձեռքին պաստառ մը, որուն վրայ գրուած էր. «Նախագահ Օպամա, ինչո՞ւ կը ստէք մեզի»: Անոր կը յաջորդէր մեծ, հաստ տառերով գրուած վերնագիրը. «1.5 միլիոն հայ զոհերը կը ճչան իրենց գերեզմանէն. մինչեւ ե՞րբ պիտի ժխտէք մեր ցեղասպանութիւնը` միայն գոհացնելու համար թուրք բռնակալը»:
Վճարովի յօդուածը խիստ քննադատութեան ենթարկեց ինչպէս Օպաման` իր նախընտրական խոստումները դրժելուն համար, այնպէս ալ դեսպան Փաուըրը` Ցեղասպանութեան նկատմամբ Միացեալ Նահանգներու անտարբերութիւնը իր գիրքին («Խնդիր դժոխքէն. Ամերիկան եւ ցեղասպանութեան դարը») դատապարտելէն ետք լուռ մնալուն համար: Յայտարարութիւնը քննադատած էր նաեւ Թուրքիոյ նախագահ Էրտողանը` զայն անուանելով «խուլիկան» եւ «բռնակալ, որ քանդած է թրքական ժողովրդավարութիւնը»:
Բացի այդ, յօդուածին մէջ մէջբերում կար Սի.Էն.Էն.-ի Ուաշինկթընի գլխաւոր թղթակից Ճէյք Թափըրի լուրերու թողարկումէն. «Վեցերորդ տարին անընդմէջ նախագահ Օպաման դրժած է հայ համայնքին տուած իր խոստումը, երբ որպէս ծերակուտական եւ նախագահութեան թեկնածու, անոնց քուէները ստանալու համար խոստացած էր օգտագործել «ցեղասպանութիւն» բառը` մէկ դար առաջ Օսմանեան կայսրութեան մէջ մօտ 1.5 միլիոն հայերու կոտորածը նկարագրելու համար: Ան այդպէս վարուեցաւ որպէս զիջում Թուրքիոյի կառավարութեան»:
Յօդուածը յիշեցուց ընթեցողներուն, որ Թափըրը նկատի ունէր ծերակուտական Օպամայի 2008-ի յայտարարութիւնը. «Հայոց ցեղասպանութիւնը մեղադրանք, անձնական կարծիք կամ տեսակէտ չէ, այլ լայնօրէն վաւերագրուած փաստ, որ կը հաստատեն վիթխարի քանակով պատմական ապացոյցներ: Փաստերը անհերքելի են…. Որպէս նախագահ ես պիտի ճանչնամ Հայոց ցեղասպանութիւնը»:
Այնուհետեւ յօդուածին հեղինակները յայտարարեցին. «Հազուադէպ է, որ Ամերիկայի ոեւէ նախագահ այսպէս լկտիաբար սուտ խօսի բարոյական մեծ նշանակութիւն ունեցող նման հարցի մը վերաբերեալ: Նախագահ Օպամայի դիտաւորեալ բարոյական կուրութիւնը խիստ կը տարբերի Հռոմի Ֆրանչեսկոս պապի անցեալ շաբաթուան խիզախ յայտարարութենէն, որով ան աշխարհին կոչ ուղղած էր ճանչնալու «քսաներորդ դարու առաջին ցեղասպանութիւնը»:
Յօդուածին մէջ Ռապպին եւ հարիւրամեակի յանձնաժողովը հետեւեալ հարցը ուղղեցին դեսպան Փաուըրին. «Որպէս առաջնորդող ձայն` ընդդէմ ցեղասպանութեան, արդեօք դուք հաւատարիմ պիտի մնա՞ք ձեր սկզբունքներուն, թէ՞ պիտի դառնաք հերթական անձերէն մէկը, որ պաշտօն ստանձնելով` կը լռէ եւ կը դառնայ «խնդիր դժոխքէն»-ի մէկ մասը»:
Երկրորդ յայտարարութիւնը, որ Օպամային կը յիշեցնէր Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ իր տուած խոստումը, յայտնուեցաւ «Լոս Անճելըս Թայմզ» թերթի ապրիլ 24-ի թիւին մէջ: Թերթին Էջին մեծ մասը զբաղեցնող յօդուածին մէջ, որ տեղադրուած էր Քալիֆորնիոյ Օրենճ շրջանի գործարար Էտ Մուրատլեանի կողմէ, կը պնդէր. «Ժամանակն է ըլլալ այն ղեկավարը, որ դուք խոստացած էիք ըլլալ: Պարո՛ն նախագահ, ճիշդ ժամանակն է, որ այս 100-րդ տարելիցին կատարէք ձեր տուած խոստումը»: Մուրատլեանի յօդուածին մէջ պատկերուած էր Օպամայի լուսանկարը, դեսպան Մորկենթաուի 1915-ի յուլիս 16-ի հեռագիրը ուղղուած արտաքին գործոց նախարարութեան եւ 1915-ի դեկտեմբեր 15-ի «Նիւ Եորք Թայմզ» թերթի լրատուութեան վերնագիրը: Յօդուածը կ՛աւարտէր` «Ժամանակն է ճանչնալու Հայոց ցեղասպանութիւնը» կոչով:
Եթէ այս յօդուածներէն մէկը կամ երկուքը որոշ անհանգստութիւն պատճառած են Սպիտակ տան պաշտօնեաներուն, ապա արժէր անոնց վրայ այդքան գումար ծախսել…
Յօդուածները պէտք է ընդգրկէին նաեւ Օպամայի սեփական խօսքերը իր «Յոյսի յանդգնութիւնը» գիրքէն. «Ըսել բան մը քարոզարշաւի ընթացքին եւ ընել այլ բան պաշտօնը ստանձնելէ ետք, կը նշանակէ` դուն տիպար երկերեսանի քաղաքական գործիչ ես»:
Թէեւ ոգեկոչման ձեռնարկները Ոաշինկթընի մէջ կազմակերպուած էին շատ բարձր արհեստավարժ մակարդակով, սակայն լուրջ բացթողում մը կար: Երբ մայիս 9-ին կայացած հարիւրամեակի ձեռնարկի ժամանակ յատուկ մրցանակներ շնորհուեցան նշանաւոր անհատներու, կազմակերպութիւններու եւ Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչցած երկիրներու ներկայացուցիչներու, շատ տեղին պիտի ըլլար յարգանքի տուրք մատուցել նաեւ 2004-2006 թուականներուն Հայաստանի մէջ Միացեալ Նահանգներու դեսպան Ճոն Էվընսին, որուն դիւանագիտական ասպարէզը ընդհատուեցաւ, երբ Պուշի վարչակազմը զայն ետ կանչեց Հայոց ցեղասպանութիւնը հրապարակաւ ճանչնալուն համար: Ձեռնարկին կազմակերպիչները «Քալիֆորնիա Քուրիըր»-ին հաւաստիացուցին, որ «անտեսելու նպատակ չեն ունեցած» եւ ատիկա պարզապէս «վրիպում» էր:
Բարեբախտաբար այս կոպիտ սխալը յաջողեցաւ քիչ մը մեղմել, երբ «վրիպումը» յայտնուեցաւ հանդիսավարի` փաստաբան Մարք Կիրակոսի ուշադրութեան, որ ամպիոնէն յայտարարեց դեսպան Էվընսի ներկայութեան մասին: Հարիւրամեակի ձեռնարկին ներկայ 2000 հիւրերը յոտնկայս եւ բուռն ծափահարութիւններով ողջունեցին արդարամիտ դեսպանը: Աւելորդ է անգամ նշել, որ դեսպան Էվընս շատ աւելիին արժանի է, քան սոսկ ծափահարութիւններու` իր ասպարէզը ի պաշտպանութիւն Հայ դատի զոհաբերելուն համար…
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
«Եռագոյն» կայքը
