ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆ
ԹԵՀՄԻՆԷ ՄԱՐՏՈՅԵԱՆ
Թուրքիայի Արդուին նահանգի` համշէնահայերով բնակեցուած Խոպա գաւառում գտնուելու օրերին ծանօթացանք մի հրաշալի համշէնահայ ընտանիքի հետ: Աքսուների ընտանիքն ունի երեք դուստր, որոնցից մէկը վերջերս է նշանուել եւ պատրաստւում է հարսանիքի: Օգտուելով առիթից` որոշեցինք ընտանիքի անդամներից մէկի հետ զրուցել համշէնական աւանդական հարսանիքի մասին: Այդ թեմայի շուրջ զրուցեցինք նաեւ մասնագիտութեամբ իրաւաբան Մեմնունէ Շիմշէքի հետ, ով աշխատում է Խոպայի քաղաքապետարանում:
«20-րդ դարի 70-80-ականներին աղջիկները խօսքի իրաւունք չունէին. հայրն էր որոշում, թէ ում հետ ամուսնանան,- մեզ ասաց Խիկօ գիւղից 25-ամեայ Այսուն Աքսուն: – Այն ժամանակ համշէնցիներն իրար հետ էին ամուսնանում. խառն ամուսնութիւնները շատ չէին: Աշխատում էին մօտ կամ հեռաւոր ազգականներից կողակից ընտրել: Հազուադէպ էր պատահում, որ ընտրէին այն ընտանիքից, որին չէին ճանաչում: Իսկ հիմա հիմնականում սիրելով են ամուսնանում: Այն ժամանակներում միջնորդներ կային, որ գնում էին աղջկայ տուն: 50 տարի առաջ համշէնցի աղջիկը գրեթէ չէր ճանաչում այն մարդուն, ում հետ պէտք էր նշանուէր: Հիմա այդպէս չէ. հիմնականում աղջիկն է ընտրում: Այժմ աւելի ազատ է, նոյնիսկ գիւղերում…
20-րդ դարի 70-ական թուականներին, մինչեւ 80-ականներ փեսացուն գաղտնի էր գալիս աղջկայ տուն: Երբ այդ տարի ոեւէ հարազատ մահացած էր լինում, հարսանիք չէին անում, քանի որ շատ մեծ յարգանք կար հանգուցեալի նկատմամբ:
Երբ հարսանիքին գնում են աղջկան բերելու, տղայի մայրը չի գնում: Աղջկայ տանը «սուգ» է: Հարսին նրա ամենամօտ հարազատներն են հագցնում: Փեսայի հօրեղբօր կինը կամ քեռակինը հարսի գուլպայի մէջ մետաղադրամ է դնում: Փեսայի կողմից ոեւէ մէկը հարսի տան խոհանոցից մի բաժակ է «գողանում», որպէսզի փեսայի տուն տանի: Այդ բաժակը կոտրում են հարսն ու փեսան, երբ հարսն առաջին անգամ մուտք է գործում փեսայի տուն:
Փեսայի կողմը հարսի կողմին «կաթի իրաւունք է» տալիս. հարսի մօրը հարցնում են` որքան է «կաթի իրաւունքը» եւ վճարում նրա որոշած գումարը: Հարսն ունենում է օժիտի սնտուկ, որի վրայ հարսանիքի օրը մի երեխայ է գալիս ու նստում: Երեխան վեր է կենում փեսայի կողմից որոշակի գումար ստանալուց յետոյ միայն: Համշէնցիների սովորոյթներում առկայ է նաեւ դուռը դանակով փակելու սովորոյթը, սակայն դա արւում է փեսայի տանը` նախքան հարսի մտնելը»:
«Համշէնցի հարեւանն այնքան կարեւոր անձ էր համարւում, որ նոյնիսկ մասնակցում էր աղջիկ ուզելու արարողութեանը,- մեզ պատմեց Խիկօ գիւղից 39-ամեայ Մեմնունէ Շիմշեքը,- թէեւ հիմնականում միջնորդների միջոցով էին ամուսնանում, սակայն կար նաեւ մի այսպիսի աւանդոյթ. երիտասարդ աղջիկներն ու տղաները հաւաքւում էին տարբեր հաւաքական աշխատանքների (համշէնահայերն այն գոր են անուանում, «Ակունք»-ի խմբ.) կամ տան հիմքերը դնելու արարողութեանը եւ այդ ընթացքում տեսնում իրար, սիրահարւում, մանիներ (խաղիկներ, «Ակունք»-ի խմբ.) ասում աշխատելու պահին…
Աղջկայ օժիտի սնտուկը հարսից առաջ են դուրս հանում: Հարսի փոքր եղբայրներից մէկը նստում է սնտուկի վրայ եւ վեր կենում գումար ստանալուց յետոյ միայն: Մինչեւ հիմա սնտուկի արարողութիւնը պահպանուել է: Հարսին հիմնականում իր զարմիկն է դուրս հանում:
60 տարի առաջ մեզ մօտ հարսանեաց զգեստները ճերմակ չէին. նոյնիսկ սեւ զգեստներ էին կրում: Հարսի զգեստն սկսեց փոխուել 1960-ականներից յետոյ: Առաջ հարսին ձիով էին տանում փեսայի տուն: Երբ հարսն առաջին անգամ մտնում էր փեսայի տուն, բրինձ էին թափում նրա գլխին, որպէսզի առատութիւն եւ բարիք բերի…»:
Վերջում մեր երկու զրուցակիցներն էլ ցաւով յայտնեցին, որ ներկայում ոչ բոլոր համշենահայերն են աւանդական հարսանիք անում, այլ նախընտրում են ամուսնութիւնը նշել հարսանեաց սրահներում` եւրոպական ոճով:
Խոպա / մարտ, 2015 թ.
* Խոպա ուղեւորութիւնն իրականացուել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնադրամի հովանաւորութեամբ:
Ակունք.նեթ
